Wikipedia

Język fataluku

język transnowogwinejski

Język fataluku (fatalukunu), także: dagada, dagaga, dagoda'[1][2] – język papuaski używany na wschodnim skraju Timoru Wschodniego, zwłaszcza w okolicach miasta Lospalos[3]. Szacuje się, że posługuje się nim od 30 do 37 tys. osób (2009–2013)[4]. Należy do rodziny języków timor-alor-pantar[1]. Jest najbardziej wysuniętym na wschód spośród języków Timoru[5].

Fataluku
Obszar

Timor Wschodni

Liczba mówiących

30–37 tys. (2009–2013)

Pismo/alfabet

łacińskie

Klasyfikacja genetyczna
Status oficjalny
Ethnologue 6a żywy↗
Kody języka
ISO 639-3 ddg
IETF ddg
Glottolog fata1247
Ethnologue ddg
Występowanie
Ilustracja
Rozprzestrzenienie języka fataluku
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Dzieli się na pięć wzajemnie zrozumiałych dialektów (północny, północno-wschodni, wschodni, centralny, południowy)[6]. Jest blisko spokrewniony z językiem oirata z pobliskiej wyspy Kisar w indonezyjskiej prowincji Moluki (który bywa traktowany jako jego dialekt[7]), a także z językiem rusenu, który wyszedł z użycia w I poł. XX wieku[8]. Dalsze związki łączą go z językami makasae i makalero[9].

Jest to główny język ludu Fataluku[10]. Sami użytkownicy określają swój język jako „fatalukunu”[11]. Nazwa „fataluku” znaczy tyle, co „mówić poprawnie”[12], a „fatalukunu” – „poprawna mowa”[13]. W znacznej części literatury, a zwłaszcza we wczesnych źródłach portugalskich, występuje określenie „dagada”, które nie jest jednak znane dzisiejszym użytkownikom języka (zapewne jest to termin obcy)[13][14]. A. van Engelenhoven (2009) twierdzi, że nazwa ta pochodzi z języka makasae i oznacza tyle, co „rozmowa”[15].

W regionie panuje wysoki poziom wielojęzyczności (w powszechnym użyciu są również języki tetum i indonezyjski)[16]. W 2015 r. oceniono jednak, że nie jest zagrożony wymarciem w najbliższej przyszłości. Jest przyswajany przez dzieci i pozostaje preferowanym środkiem komunikacji w większości sfer życia[4].

Przypuszcza się, że historycznie był silnie ekspansywny; prawdopodobnie wypierał sąsiednie języki austronezyjskie (doprowadził m.in. do zaniku języka makuva). W jego leksyce zaznaczyły się wpływy austronezyjskie, sięgające podstawowych warstw słownictwa[17][18]. Dodatkowo za pośrednictwem malajskiego zaczerpnął słownictwo z arabskiego i sanskrytu[9].

Istnieje stosunkowo bogaty zasób publikacji poświęconych temu językowi[13]. Wiele danych leksykalnych dot. fataluku zebrał misjonarz Alfonso Nácher w trakcie swojej pracy w Timorze Wschodnim. Na podstawie rękopisu z 1984 r. sporządzono słownik fataluku-portugalski, wydany na łamach czasopisma „Estudos de Línguas e Culturas de Timor-Leste” (w dwóch częściach, 2003/2004) oraz w postaci książkowej (Léxico Fataluco-Português, 2012)[19]. Pozostałe materiały obejmują krótki słownik Disionáriu badak Fataluku-Tetun, Tetun-Fataluku (2006)[20], a także opracowania gramatyczne: La langue des Fataluku de Lorehe (Timor Portugais) (1973)[21], Fataluku (Fatalukunu) (2005)[22].

Jest zapisywany alfabetem łacińskim[23]. Nie ma jednak ugruntowanej tradycji literackiej[12].

System dźwiękowy edytuj

Podano za Heston 2015 ↓, s. 13–14.

Spółgłoski edytuj

Fonemy spółgłoskowe języka fataluku
dwuwargowe wargowo-zębowe przedniojęzykowo-
dziąsłowe 		podniebienne miękko-
podniebienne 		krtaniowe
zwarte p (b) t (d) k (g) ʔ
zwarto-szczelinowe t͡ʃ
szczelinowe f  v s  z h
nosowe m n
drżące r
boczne l
półotwarte j

/b/, /d/ i /g/ występują tylko w zapożyczeniach, zwłaszcza z indonezyjskiego i tetum (tetun-dili).

Samogłoski edytuj

Fonemy samogłoskowe języka fataluku
przednie centralne tylne
przymknięte i u
średnie e o
otwarte a

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b David M. Eberhard, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Fataluku, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 22, Dallas: SIL International, 2019 [zarchiwizowane z adresu 2019-05-20] (ang.).
  2. ↑ Harald Hammarström, Robert Forkel, Martin Haspelmath, Sebastian Bank: Fataluku. Glottolog 4.6. [dostęp 2022-09-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-09-21)]. (ang.).
  3. ↑ Tiwary i Kumar 2009 ↓, s. 273.
  4. ↑ a b Heston 2015 ↓, s. 5.
  5. ↑ Nácher Lluesa i in. 2012 ↓, s. 125.
  6. ↑ van Engelenhoven 2009 ↓, s. 334.
  7. ↑ Hull 2005 ↓, s. 1.
  8. ↑ van Engelenhoven 2009 ↓, s. 333–334.
  9. ↑ a b Timothy Usher: Fataluku. NewGuineaWorld. [dostęp 2020-02-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-03-05)]. (ang.).
  10. ↑ Michaił Anatoljewicz Czlenow: Fatałuku. W: Walerij Aleksandrowicz Tiszkow (red.): Narody i rieligii mira: encykłopiedija. Moskwa: Bolszaja rossijskaja encykłopiedija, 1998, s. 577. ISBN 978-5-85270-155-8. OCLC 40821169. (ros.).
  11. ↑ Geoffrey Hull, Lance Eccles: Tetum Reference Grammar. Winston Hills: Sebastião Aparício da Silva Project / Instituto Nacional de Linguística, Universidade Nacional Timor Lorosa’e, 2004, s. 229. ISBN 978-1-86408-704-8. OCLC 1075734204. (ang.).
  12. ↑ a b van Engelenhoven 2009 ↓, przyp. 22, s. 346.
  13. ↑ a b c van Engelenhoven i Huber 2020 ↓, s. 349.
  14. ↑ McWilliam 2007 ↓, przyp. 16, s. 360.
  15. ↑ Aone van Engelenhoven: Change, Oblivion and Death: Three Stages in Language Endangerment. Kuala Lumpur: CenPRIS, Universiti Sains Malaysia, 2009, s. 9–10, seria: CenPRIS Working Paper Series 133/10. [dostęp 2023-05-22]. (ang.).
  16. ↑ Heston 2015 ↓, s. 3, 5.
  17. ↑ Schapper, Huber i van Engelenhoven 2012 ↓, s. 200.
  18. ↑ McWilliam 2007 ↓, s. 361.
  19. ↑ Nácher Lluesa i in. 2012 ↓, s. 9.
  20. ↑ Geoffrey Hull: Disionáriu badak Fataluku-Tetun, Tetun-Fataluku = Ta'a-epulu kava Fataluku-Tetun, Tetun-Fataluku. Dili: Instituto Nacional de Linguística, Universidade de Timor Leste, 2006. ISBN 978-1-74138-219-8. OCLC 936084355. [dostęp 2022-09-21].
  21. ↑ Henri Campagnolo: La langue des Fataluku de Lorehe (Timor Portugais). Paris: Université de Paris V - René Descartes, 1973. OCLC 490333411. [dostęp 2022-09-21]. (fr.).
  22. ↑ Hull 2005 ↓.
  23. ↑ Heston 2015 ↓, s. 15.

Bibliografia edytuj

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Język_fataluku&oldid=70429494”