Wikipedia

Język krymskotatarski

język z rodziny turkijskiej

Język krymskotatarski (krymskotat. Qırımtatar tili, Qırımtatarca, Къырымтатар тили, Къырымтатарджа), język krymski (krymskotat. Qırım tili, Qırımca, Къырым тили, Къырымджа) – język Tatarów Krymskich, tradycyjnie zaliczany w skład podgrupy kipczacko-połowieckiej kipczackiej grupy języków tureckich.

Qırımtatar tili
Qırım tili
Къырымтатар тили
Къырым тили
Obszar

Krym, Turcja, Uzbekistan, Rumunia

Liczba mówiących

~ 500 tys.

Pismo/alfabet

łacińskie, cyrylica

Klasyfikacja genetyczna
Status oficjalny
UNESCO 4 poważnie zagrożony↗
Ethnologue 5 rozwojowy↗
Kody języka
ISO 639-2 crh
ISO 639-3 crh
IETF crh
Glottolog crim1257
Ethnologue crh
GOST 7.75–97 кры 347
WALS cri
SIL CRH
Występowanie
Ilustracja
Mapa zasięgu występowania języka krymskotatarskiego
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata
Wikipedia w języku krymskotatarskim
Słownik języka krymskotatarskiego
w Wikisłowniku
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Liczebność i rozkład geograficzny edytuj

Językiem krymskotatarskim posługuje się na co dzień około 350 tysięcy osób, w tym około 250 tysięcy na Krymie. W dalszej kolejności mówiący tym językiem zamieszkują Turcję i Azję Środkową, głównie Uzbekistan. Istotna diaspora posługująca się tym językiem zamieszkuje w Rumunii i Bułgarii – łącznie nie więcej niż 30 tysięcy.

Dialekty edytuj

Każda z trzech grup etnicznych Tatarów Krymskich posiada własny dialekt. Można wyróżnić następujące dialekty:

  • południowy, zbliżony do języków oguzyjskich. Ma różnić się od tureckiego języka literackiego niewiele mniej, niż niektóre dialekty tego języka. Ze względu na zaszłości historyczne osobliwością tego dialektu są liczne zapożyczenia greckie i włoskie.
  • stepowy, zbliżony do języka kipczackiego. Posługuje się nim większość Tatarów w Turcji oraz w Rumunii i Bułgarii.
  • średni, inaczej górski, najbardziej rozpowszechniony, pośredni między dwoma poprzednimi i z obu czerpiący. Jest podstawą współczesnego literackiego języka krymskotatarskiego[1].

Historia edytuj

Trzy dość odległe od siebie dialekty języka krymskotatarskiego ukształtowały się na skutek złożonej historii regionu i samych Tatarów Krymskich.

Współczesny rozdział dziejów języka otwiera działalność İsmaila Gaspıralı, który podjął się trudu dźwignięcia języka krymskotatarskiego z upadku, wywołanego włączeniem Krymu w skład Imperium Rosyjskiego, i który zapoczątkował odrodzenie tego języka i stworzył jego wariant literacki, bazujący, w odróżnieniu od dzisiejszego, na dialekcie południowym.

W 1928 zebrana na Krymie konferencja lingwistyczna uchwaliła powołanie nowego języka literackiego, opartego na dialekcie średnim, który jako wariant niejako kompromisowy dla dwóch pozostałych, jest dla wszystkich równo zrozumiały, a przy tym – najczęściej używany.

Język krymskotatarski

Alfabety edytuj

Do 1928 roku język krymskotatarski zapisywano alfabetem arabskim, następnie do 1939 roku – łacińskim, a od 1939 roku – cyrylicą. Od lat 90. XX wieku następuje przechodzenie na alfabet łaciński. Nie jest to jednak przywrócenie starego alfabetu, ale zapożyczenie i modyfikacja alfabetu języka tureckiego. Obecnie równolegle używa się zarówno alfabetu łacińskiego, jak i cyrylicy. Cyrylica przeważa w wydawnictwach książkowych, a alfabet łaciński – w Internecie. Alfabet cyrylicki jest również używany urzędowo do zapisu języka krymskotatarskiego na terytorium Ukrainy.

Łaciński alfabet języka krymskotatarskiego:

A a B b C c Ç ç D d E e F f G g
Ğ ğ H h I ı İ i J j K k L l M m
N n Ñ ñ O o Ö ö P p Q q R r S s
Ş ş T t U u Ü ü V v Y y Z z  
  • с – dż
  • ç – cz
  • ğ – h dźwięczne
  • h – ch
  • ı – y
  • j – ż
  • ñ – jak ng angielskie w slowie sing
  • ö – składamy wargi jak do głoski o i wymawiamy e (niemieckie ö).
  • q – podobne do k
  • ş – sz
  • ü składamy wargi jak do głoski u i wymawiamy i (niemieckie ü).
  • y – j
  • â – lâ – la, kâ — kia.
Międzynarodowy alfabet fonetyczny
а b c ç d e f g ğ h ı i j k l m n ñ o ö p q r s ş t u ü v y z
[a] [b] [ʤ] [ʧ] [d] [e] [f] [g] [ɣ] [x] [ɯ] [i], [ɪ] [ʒ] [k] [l] [m] [n] [ŋ] [o] [ø] [p] [q] [r] [s] [ʃ] [t] [u] [y] [v], [w] [j] [z]

Cyrylica języka krymskotatarskiego:

А а Б б В в Г г Гъ гъ Д д Е е Ё ё
Ж ж З з И и Й й К к Къ къ Л л М м
Н н Нъ нъ О о П п Р р С с Т т У у
Ф ф Х х Ц ц Ч ч Дж дж Ш ш Щ щ Ъ ъ
Ы ы Ь ь Э э Ю ю Я я      

Przypisy edytuj

  1. ↑ Jozef Genzor, Jazyky sveta: história a súčasnosť, wyd. 1, Bratislava: Lingea, 2015, s. 275, ISBN 978-80-8145-114-0, OCLC 950004358 (słow.).

Bibliografia edytuj

  • Henryk Jankowski, Gramatyka języka krymskotatarskiego, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 1992.
  • Henryk Jankowski, Język krymskotatarski, Dialog, Warszawa 2010.

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Język_krymskotatarski&oldid=72878609”