Język liwski

martwy język z rodziny uralskiej, używany na Łotwie

Język liwski (inna nazwa: język liwoński[1]; līvõ kēļ, także rāndakēļ – „język z wybrzeża”) – język ugrofiński, podgrupy fińskiej z rodziny uralskiej, blisko spokrewniony z estońskim.

līvõ kēļ
Obszar

Łotwa i inne

Liczba mówiących

pierwszy język: 1, poziom A1-A2: 210, poziom B1: 40

Pismo/alfabet

łacińskie

Klasyfikacja genetyczna
Status oficjalny
Ethnologue 9 drzemiący
Kody języka
ISO 639-3 liv
IETF liv
Glottolog livv1244
Ethnologue liv
WALS liv
SIL LIV
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Liwski jest językiem wymarłym. Ostatnia osoba, dla której był językiem ojczystym – Grizelda Kristiņa – zmarła 2 czerwca 2013 w Kanadzie w wieku 103 lat[2]. Obecnie liwski używany jest jeszcze przez kilkadziesiąt osób należących do narodu Liwów, zamieszkujących kilka wsi w północno-zachodnim skrawku Łotwy, jednak jest on dla nich językiem wyuczonym. Aktualnie jedyną osobą, dla której język liwski jest językiem ojczystym, jest urodzona w 2020 roku Kuldi Medne, której rodzice są działaczami na rzecz odrodzenia języka Liwów[3][4].

Język liwski w XII wieku używany był na ok. 70% terytorium obecnej Łotwy, a do końca średniowiecza obszar ten zmalał do 10% (w części północnej tego kraju) i stale zmniejszał swój zasięg na skutek wypierania go przez język łotewski. Liwski znalazł się na granicy wymarcia już w poł. XIX w., jednak starania o jego zachowanie podjęte przez badaczy (głównie fińskich) pozwoliły mu przetrwać do wieku XX. Pewne odrodzenie języka liwskiego nastąpiło w okresie międzywojennym, gdy rząd niepodległej Łotwy czynił starania o zachowanie kultury i języka Liwów. Po II wojnie światowej język liwski nie cieszył się żadnymi względami władz i, z racji posiadania niewielu użytkowników, coraz bardziej zmniejszał swój zasięg. Po odzyskaniu niepodległości przez Łotwę, władze tego kraju podjęły starania o odrodzenie tego języka. Nauczany jest on w szkołach, a także wykładany na uniwersytecie w Rydze. Prawdopodobnie jednak starania o zachowanie tego języka są spóźnione, ponieważ nawet jedyne czasopismo Liwów wydawane jest w języku łotewskim. Do zapisu języka liwskiego stosowany jest zmodyfikowany alfabet łaciński.

Alfabet edytuj

Współczesna ortografia wywodzi się z lat 20. XX wieku[5].

A/a (Ā/ā), B/b, C/c, Č/č, D/d, Ḑ/ḑ, E/e (Ē/ē), F/f, G/g, Ģ/ģ, H/h, I/i (Ī/ī), J/j, K/k, Ķ/ķ, L/l, Ļ/ļ, M/m, N/n, Ņ/ņ, O/o (Ō/ō), Ȯ/ȯ (Ȱ/ȱ), P/p, [Q/q], R/r, Ŗ/ŗ, S/s, Š/š, Z/z, Ž/ž, T/t, Ț/ț, U/u (Ū/ū), V/v (W/w), Õ/õ (Ȭ/ȭ), Ä/ä (Ǟ/ǟ), Ö/ö (Ȫ/ȫ), Ü/ü, [X/x], Y/y (Ȳ/ȳ).

Wybrane zwroty edytuj

polski liwski estoński
Cześć! Tēriņtš! Tere!
Smacznego Jõvvõ sīemnaigõ! Jätku leiba![a]
Dzień dobry! Jõvā ūomõg! / Jõvvõ ūomõgt! Tere hommikust!
Miłego dnia! Jõvā pǟva! / Jõvvõ päuvõ! Head päeva! / Ilusat päeva!
Dziękuję! Tienū! Aitäh! / Tänan!
Szczęśliwego Nowego Roku! Vȯndzist Ūdāigastõ! Head uut aastat!
jeden ikš üks
dwa kakš kaks
trzy kuolm kolm
cztery nēļa neli
pięć vīž viis
sześć kūž kuus
siedem seis seitse
osiem kōdõks kaheksa
dziewięć īdõks üheksa
dziesięć kim kümme

Uwagi edytuj

  1. Dosłownie oznacza to „oby ci starczyło chleba” i jest związane z estońską kulturą jedzenia chleba wraz z innymi potrawami, stąd brak wyraźnego związku z liwską wersją.

Przypisy edytuj

  1. Gabriela Leoniec, Ośrodek Informatyczny UG, Katedra Kulturoznawstwa – Badania terenowe dr Aleksandry Wieruckiej na Łotwie – lipiec i sierpień 2009 [online], old.kulturoznawstwo.fil.ug.edu.pl [dostęp 2017-11-05].
  2. Death of a language: last ever speaker of Livonian passes away aged 103.
  3. «Kūldaläpš. Zeltabērns» – izdota lībiešu valodas grāmata bērniem un vecākiem. lsm.lv, 18 października 2022. [dostęp 2022-12-20].
  4. Couple Single-Handedly Resurrects Extinct Language By Teaching It To Baby Daughter. dailycaller.com, 15 grudnia 2022. [dostęp 2022-12-20].
  5. Daniel Mario Abondolo: The Uralic languages. London: Routledge, 1998, s. 96. ISBN 0-415-08198-X.