Język nawaho

Język nawaho (nazwa własna: Diné bizaad) – język z południowej gałęzi języków atapaskańskich, używany przez ponad 100 tysięcy Nawahów, głównie w amerykańskich stanach Arizona, Nowy Meksyk, Utah i Kolorado.

Diné bizaad

Obszar	Stany Zjednoczone (Arizona, Nowy Meksyk, Utah i Kolorado)
Liczba mówiących	ok. 100 tys.
Pismo/alfabet	łacińskie
Klasyfikacja genetyczna
Języki na-dene Języki atapaskańskie Język nawaho
Status oficjalny
Organ regulujący	Navajo Language Academy↗
UNESCO	2 wrażliwy↗
Ethnologue	6b zagrożony↗
Kody języka
ISO 639-1	nv
ISO 639-2	nav
ISO 639-3	nav
IETF	nv
Glottolog	nava1243
Ethnologue	nav
GOST 7.75–97	нав 470
WALS	nav
Występowanie
Zasięg języka nawaho w Stanach Zjednoczonych
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata Wikipedia w języku nawaho Słownik języka nawaho w Wikisłowniku
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Język ten ma największą liczbę użytkowników spośród wszystkich języków autochtonicznych Ameryki Północnej na północ od Meksyku i służy ponad połowie populacji Nawahów za codzienny środek komunikacji. Mimo to jednak wśród młodego pokolenia, szczególnie w ośrodkach miejskich poza rezerwatami, jest wypierany przez język angielski.

W czasie II wojny światowej język nawaho wykorzystywany był w amerykańskim wojsku przez indiańskich szyfrantów do przekazywania zakodowanych informacji, niezrozumiałych dla wroga. W roku 1985, po 41 latach pracy dwóch Towarzystw Biblijnych, opublikowano pierwszy pełny przekład Pisma Świętego w języku nawaho.

Klasyfikacja

Język nawaho zalicza się do południowej gałęzi języków atapaskańskich w rodzinie eyak-atapasko, która należy do nadrodziny języków na-dene.

Alfabet

Język nawaho zapisywany jest zmodyfikowanym alfabetem łacińskim. Bywa używany w lokalnej prasie i literaturze. Ogonek do zaznaczenia nosowości samogłoski został zapożyczony z grafii polskiej.

Alfabet Nawaho	Polska wymowa
A, a	a
Ą, ą	ał (dyftong)
Aa, aa	dłuższe a
B, b	b
Ch, ch	cz
Ch', ch'	krtaniowe cz
D, d	d
Dl, dl	jak angielskie dl w ladle
Dz, dz	dz
E, e	e
Ę, ę	jak polskie ę
Ee, ee	dłuższe e
G, g	g; czasem jak k
Gh, gh	krtaniowe h
H, h	h
Hw, hw	nieme h
I, i	między i oraz y
Ii, ii	dłuższe i
Į, į	ił (dyftong)
J, j	dż
K, k	k
K', k'	krtaniowe k
Kw, kw	kł
L, l	l
Ł, ł	zbliżone do rosyjskiego l (л)
M, m	m
N, n	n
O, o	o
Ǫ, ǫ	jak polskie ą
Oo, oo	dłuższe o
S, s	s
Sh, sh	sz
T, t	t
T', t'	zmiękczone t
Tł, tł	tłl
Tł', tł'	tłl ze zmiękczonym t
Ts, ts	c
Ts', ts'	zbliżone do ć
W, w	ł
Y, y	j
Z, z	z
Zh, zh	ż

Litera c występuje w alfabecie tylko jako część dwuznaku - samodzielnie nie występuje. Litery f, p, q, r, u, v, x w ogóle nie występują w alfabecie nawaho. Dwuznaki są traktowane jak pojedyncze litery.

Cechy charakterystyczne

Język nawaho reprezentuje typ aglutynacyjny i polisyntetyczny, jednak wiele afiksów zlewa się w jedną całość, podobnie jak w językach fleksyjnych. Typowy szyk zdania dla języka nawaho to SOV, jednak – co nie jest typowe w językach o takim szyku – słowa odmieniają się za pomocą przedrostków, nie zaś przyrostków.

Język nawaho jest stosunkowo bogaty w spółgłoski – posiada ich ok. 40, w tym pięć bocznych, zapisywanych l, ł, tł, tł' i dl oraz wiele szczelinowych i zwarto-szczelinowych. Nietypowy w tym kontekście jest natomiast brak w języku nawaho spółgłoski r. Wśród samogłosek zasadniczo wyróżnia się cztery: a, i, e i o, każda ma odpowiednik długi i nosowy. Występują też 4 tony: wysoki, niski, wznoszący i opadający.

W języku nawaho występuje duża liczba czasowników – znacznie większa niż w językach indoeuropejskich – ze względu na fakt, iż niektóre z nich pełnią funkcję odpowiadającą funkcji przymiotnika (którego brak jest w języku nawaho), a niektóre rzeczownika (których w nawaho jest znacznie mniej niż w językach europejskich). Właściwe rzeczowniki nie odmieniają się w języku nawaho przez liczby ani przypadki.

W koniugacji języka nawaho występuje 7 trybów:

1. Imperfekt
2. Perfekt
3. Progressivus
4. Prospectivus
5. Usitativus
6. Iterativus
7. Optativus

Zobacz też

• Indiańscy szyfranci
• Szyfry wojny