Wikipedia

Język niemiecki na terenie Szwajcarii

Język niemiecki w Szwajcarii - dialekty alemańskie (Schwyzerdütsch) i szwajcarska wersja standardowej niemczyzny (Schweizerhochdeutsch)[1].

Zasięg języka niemieckiego w Szwajcarii edytuj

W Szwajcarii ponad 65% ludności używa języka niemieckiego. W ustnej komunikacji codziennej 93% niemieckojęzycznych Szwajcarów używa różnych wariantów rodzimego dialektu alemańskiego (Schwyzerdütsch). W komunikacji pisemnej, w literaturze pięknej, w szkole, w mass mediach przeważa szwajcarska odmiana standardowej niemczyzny, tzw. Schweizerhochdeutsch[1].

Rys historyczny edytuj

Począwszy od XV wieku na terenie dzisiejszej Szwajcarii ustabilizował się wariant zachodnio-górno-niemiecki (Westoberdeutsch) zwany też wariantem alemańskim. Używany był m.in. przez drukarzy działających w Bazylei i Zurychu. Różnica między wariantem alemańskim a wschodnio-środkowo-niemieckim (Ostmitteldeutsch) była tak wielka, że do Nowego Testamentu w tłumaczeniu Marcina Lutra trzeba było dołączyć słownik wyjaśniający znaczenie ok. 200 wyrazów, które nie były zrozumiałe na południu Rzeszy Niemieckiej. Po uzyskaniu samodzielności państwowej przez Szwajcarię w 1648 roku umocniła się świadomość odrębności językowej. Uwidoczniło się to m.in. w znanym sporze autorów szwajcarskich Johanna Jakoba Bodmera i Johanna Jakoba Breitingera z Johannem Christophem Gottschedem. W swojej publikacji z roku 1746 Lob der Mundart wypowiedział się Bodmer za różnorodnością  regionalną, piętnując autorytarne próby „tyrana językowego z Saksonii” narzucania innym swojego własnego języka. Niemniej jednak w roku 1892 Szwajcarzy przyjęli zasady ortograficzne opracowane przez Konrada Dudena, co świadczy o ich determinacji utrzymania więzi z ogólnoniemieckim językiem pisanym. W 25. wydaniu słownika Dudena z roku 2009  udział helwetyzmów wynosił ponad 900 wyrazów[2].  

Język niemiecki w Szwajcarii a język niemiecki w Niemczech edytuj

Najważniejsze różnice między szwajcarską odmianą języka niemieckiego (Schweizerhochdeutsch, Schriftdeutsch) a językiem niemieckim używanym w Niemczech (Binnendeutsch)

W zakresie słownictwa edytuj

Helwetyzmy, czyli wyrazy typowe dla Schweizerhochdeutsch pochodzą często z dialektu alemańskiego, np.: feiß (tłusty), der Gipfel (rogalik), der Harst (drużyna), der Nidel (śmietana), der Sudel (brudnopis), strählen (czesać), trölen (pracować powoli)[3]

albo z innych języków, głównie z języka francuskiego[4]:

  • das Billet (niem. die Fahrkarte)
  • der Konduktor (niem. der Schaffner)
  • die Matura (niem. die Reifeprüfung)
  • die Papeterie (niem. die Schreibwarenhandlung, pol. sklep papierniczy)
  • die Patisserie (niem. die Konditorei, pol. cukiernia)
  • das Salär (niem. das Gehalt, der Lohn, pol. pobory, pensja)
  • das Trottoir (niem. der Bürgersteig, pol. chodnik)
  • das Velo (niem. das Fahrrad, pol. rower)

Wyrazy o identycznej formie, ale różnym znaczeniu[4]::

  • der Führer (szwajc. kierowca, niem. wódz, przewodnik)
  • der Hausmeister (szwajc. właściciel domu, niem. dozorca, stróż)
  • der Rock (szwajc. suknia, niem. spódnica)
  • springen (szwajc. biec, niem. skakać)

W zakresie gramatyki edytuj

Różnice w użyciu rodzajnika[5]:

  • der Butter (niem. die Butter, pol. masło)
  • der Dessert (niem. das Dessert)
  • der Radio (niem. das Radio)
  • der Taxi (niem. das Taxi)
  • das E-Mail (niem. die E-Mail)


Różnice w tworzeniu liczby mnogiej rzeczowników[5]:

  • die Bogen (niem. die Bögen, pol. łuki)
  • die Pärke (niem. die Parks, pol. parki)


Różnice w rekcji czasowników[6]:

  • sich jemandem annehmen (niem. sich jemandes annehmen (zatroszczyć się o kogoś)
  • jemandem anrufen (niem. jemanden anrufen, pol. zadzwonić do kogoś)
  • Sorge tragen zu etwas (niem. Sorge tragen für etwas, pol. zatroszczyć się o coś)

Czasownik posiłkowy sein zamiast haben w czasie Perfekt[7]:

  • Ich bin auf dem Bett gesessen.

W zakresie słowotwórstwa edytuj

Różnice w tworzeniu złożeń[6]:

  • das Mittelklasshotel (niem. Mittelklassehotel, pol. hotel klasy średniej)
  • der Rindsbraten (niem. Rinderbraten, pol. pieczeń wołowa)
  • das Tagblatt (niem. Tageblatt, pol. gazeta codzienna)
  • der Zeigfinger (niem. Zeigefinger, palec wskazujący)

Różnice w tworzeniu zdrobnień[6]:

  • Niemieckim sufiksom -chen i -lein odpowiada w niemczyźnie szwajcarskiej -li, np. Bretzeli (precelek), Hockerli (taboret), Leckerli (smakołyk).

W zakresie ortografii edytuj

  • Carosserie (niem. Karosserie)
  • Buffet (niem. Büfett)[7]

W zakresie wymowy edytuj

  • wymowa niemieckiego ich-Laut jako ach-Laut, np. nicht [nixt]
  • wymowa końcowego -ig jako [-ik], por. König.
  • W niektórych wyrazach samogłoski krótkie są wymawiane jako długie, np. brachte, a samogłoski długie wymawiane jako krótkie, np. Kino[8].

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b Norbert Morciniec, Wprowadzenie do językoznawstwa niemieckiego, Wrocław: Oficyna Wydawnicza ATUT, 2020, s. 35-36 [dostęp 2024-02-16] (pol.).
  2. ↑ Norbert Morciniec, Historia języka niemieckiego, 2021, s. 204-205 [dostęp 2024-02-27] (pol.).
  3. ↑ Norbert Morciniec, Historia języka niemieckiego, Wrocław: Oficyna Wydawnicza ATUT, 2021, s. 208-209 [dostęp 2024-02-16] (pol.).
  4. ↑ a b N Morciniec, Historia języka niemieckiego, 2021, s. 209 (pol.).
  5. ↑ a b N Morciniec, Historia języka niemieckiego, 2021, s. 207 (pol.).
  6. ↑ a b c N Morciniec, Historia języka niemieckiego, 2021, s. 208.
  7. ↑ a b Sprachen in der Schweiz – Was spricht man wo? | PONS [online], de.pons.com [dostęp 2024-02-16] (niem.).
  8. ↑ N Morciniec, Historia języka niemieckiego, 2021, s. 206-207 (pol.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Język_niemiecki_na_terenie_Szwajcarii&oldid=73570894”