Język nowo-wysoko-niemiecki

Język nowo-wysoko-niemiecki (niem. neuhochdeutsch, neuhochdeutsche Sprache, Neuhochdeutsch) – okres w historii języka niemieckiego od roku 1650 do czasów współczesnych Można wyróżnić następujące fazy: starszy język nowo-wysoko-niemiecki (1650 – 1800), nowszy język nowo-wysoko-niemiecki (1800 – 1950), okres języka współczesnego (Gegenwartsdeutsch). Poprzedni okres: język wczesno-nowo-wysoko-niemiecki.

Starszy język nowo-wysoko-niemiecki (1650-1800)

W pierwszym okresie (do roku 1800) języka nowo-wysoko-niemieckiego (nwn) następują lub utrwalają się pewne zmiany w zakresie gramatyki i słownictwa języka niemieckiego. Większość z nich była kontynuowana w kolejnych okresach.

Innowacje gramatyczne

• odmiana rzeczowników: wprowadzenie w gramatykach normatywnych XVIII wieku końcówki -e dla rzeczowników rodzaju męskiego i nijakiego w liczbie mnogiej oraz końcówki – (e)n dla rzeczowników żeńskich;
• synkopa nieakcentowanego -e- w 2. osobie liczby pojedynczej czasowników, np. zamiast du gehest > du gehst;
• zmniejszenie się zasobu czasowników mocnych na rzecz odmiany słabej (w obecnej niemczyźnie 95% czasowników należy do odmiany słabej);
• tworzenie formy imiesłowu czasu przeszłego za pomocą ge-, np. gefunden zamiast funden;
• Konjunktiv Präteritum traci swoje znaczenie temporalne na rzecz znaczenia modalnego, por. er nähme;
• coraz częstsze używanie formy opisowej trybu przypuszczającego (konjunktivu), np. er würde kommen;
• utrwalenie się użycia form analitycznych dla czasów Perfekt, Plusquamperfekt, Futur I, Futur II;  
• zastępowanie bezpodmiotowych zdań typu mir träumt przez formy typu ich träume;
• tendencja do zastępowania form dopełniaczowych przez formy analityczne przyimkowe, np. sich des Unfalls erinnern > sich an den Unfall erinnern;
• utrwaliła się finalna forma orzeczenia w zdaniach podrzędnych;
• w tekstach pisanych XVIII wieku tendencja do używania rozbudowanych przydawek rozszerzonych;
• utrwala się stosowanie pełnej ramy zdaniowej (z kolei w następnym okresie 1800-1950) nastąpi tendencja do nieprzestrzegania zasady klamry zdaniowej).

Słownictwo

Zapożyczenia z języka francuskiego (XVII – XVIII w.), m.in.: (handel) Fabrik, Saison, Bankier, (architektura) Balkon, Mansarde, Palais, (ubiór) Krawatte, Frisur, Garderobe, (kulinaria) Bouillon, Kotelett, Konfitüre, (życie towarzyskie) elegant, Promenade, Rendez vous, (nazwy pokrewieństwa) Cousin, Onkel, Tante, (słownictwo wojskowe) Bravour, Front, Eskorte.

Zapożyczenia z języka angielskiego (w związku z licznymi przekładami utworów literatury angielskiej), np.: Ballade, Klub, Export, Parlament, Meeting, Song

Ustalanie normy językowej

W okresie nowo-wysoko-niemieckim (nwn) dzięki działalności gramatyków (m.in. Schottelius, Bödiker, Gottsched) i leksykografów (m.in. Adelung, bracia Grimm, Sanders) oraz twórczości pisarzy (m.in. Goethe, Schiller) nastąpiło unormowanie niemieckiego języka pisanego. Działalność purystów niemieckich (m.in.Campe), w tym stowarzyszeń językowych (por. Towarzystwo Owocodajne, Powszechne Niemieckie Stowarzyszenie Językowe) miała wpływ na kształt słownictwa niemieckiego. Uregulowanie pisowni (por. Konrad Duden) i wymowy (por. Theodor Siebs) nastąpiło dopiero pod koniec XIX wieku.

Zobacz też

• Język wysokoniemiecki
• Język wczesno-nowo-wysoko-niemiecki

Bibliografia

• Norbert Morciniec: Wprowadzenie do językoznawstwa niemieckiego. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Atut, 2020. ISBN 978-83-7977-488-3.

• Norbert Morciniec: Historia języka niemieckiego. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Atut, 2021, s. 137–211. ISBN 978-83-7977-607-8.
• Peter Ernst: Deutsche Sprachgeschichte.Wien: 2005. ISBN 3-8252-2582-6.