Wikipedia

Język pandanowy

rejestr językowy

Język pandanowy (ang. pandanus language) – rejestr istniejący w niektórych językach Nowej Gwinei, używany podczas zbioru owoców pandanu.

Owoce karuka (Pandanus julianettii)

Zastosowanie edytuj

Każdego roku społeczności papuaskie gromadzą się w lesie w celu zebrania owoców „karuka” (Pandanus julianettii i Pandanus brosimos). Wypowiadanie dużej grupy normalnego słownictwa uważa się za niezdrowe dla roślin – przypisuje się mu bowiem skojarzenia niekorzystne dla prawidłowego wzrostu owoców. Zakazane wyrazy zastępuje zatem rozbudowany repertuar słownikowy, zawierający do tysiąca wyrazów i zwrotów. Nowe słownictwo obejmuje słowa związane z przemieszczaniem się w celu zebrania owoców karuka i podlega zmianom w momencie, gdy słowa stają się znane poza pewnym obszarem[1]. Panuje wiara w to, że rejestr pandanowy pozwala kontrolować duże wysokości, na których rośnie karuka, oraz łagodzić wpływ groźnych duchów natury, m.in. Kita-Menda (zwanego także Giluwe yelkepo)[1][2]. Posługiwać się językiem pandanowym można jedynie w obrębie obszaru, gdzie rosną drzewa – uważa się, że poza tym obszarem mowa ta może zostać zasłyszana przez duchy górskie[1].

Znajomości języka rytualnego oczekuje się od wszystkich grup wiekowych i płci, które mają wstąpić w obszary objęte tabu, jednakże osoby z zewnątrz, nieznające miejscowego języka, mogą używać tok pisin[1]. Ekspansja tok pisin prowadzi do stopniowego zaniku rejestrów pandanowych, a wśród młodszych pokoleń zanika też uczucie strachu przed obszarami zalesionymi. Badania ujawniają, że rejestry pandanowe języków kewa i imbongu już zaczęły wymierać[2].

Struktura edytuj

W zakresie gramatyki i słownictwa rejestr pandanowy opiera się na danym języku etnicznym, ale ma charakter bardziej ograniczony i skonsolidowany, zwłaszcza jeśli chodzi o nazwy organizmów żywych[1]. Część słów zastępują określenia ogólne, pozbawione odpowiedników w swobodnym języku. Za wyrazy rytualne służą niekiedy zapożyczenia z innych języków[3].

Samo słowo „karuka” bywa traktowane na rozmaite sposoby, w zależności od społeczności językowej. Przykładowo w zwykłej odmianie języka kewa przybiera ono postać aga[4][5][1], natomiast w lokalnym rejestrze pandanowym obowiązuje wyrażenie rumala agaa[1][2]. Inaczej przedstawia się sytuacja np. w języku kalam. Społeczność Kalam zarówno w zwykłej mowie, jak i w rejestrze pandanowym używa jednego słowa: alŋaw[3].

Języki z rejestrami pandanowymi edytuj

Istnienie rejestru pandanowego odnotowano dla następujących języków:

Rejestr pandanowy języka kalam (alŋaw mnm, ask-mosk mnm) jest stosowany również podczas jedzenia lub gotowania kazuarów[6] i stoi w opozycji do zwykłej odmiany tego języka, określanej jako monmon mnm[3]. Użycie tego rejestru wynika nie ze strachu przed duchami, lecz z wiary w to, że posługiwanie się językiem pandanowym ma korzystny wpływ na jakość owoców i zapobiega ich gniciu; lub w przypadku kazuarów – służy ona okazaniu szacunku ptakowi. Dopuszcza się także stosowanie tej odmiany języka poza obszarami zalesionymi. Mowa ta liczy przypuszczalnie kilka tysięcy lat i może być inspirowana starszymi rejestrami pandanowymi[3].

W języku huli występuje rejestr rytualny o nazwie tayenda tu ha illili, stosowany zarówno w czasie zbiorów pandanu, jak i podczas polowania bądź podróży. Mowie tej przypisuje się moc odganiania złych duchów[7].

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b c d e f g h i j k l Karl J. Franklin. A Ritual Pandanus Language of New Guinea. „Oceania”. 43 (1), s. 66–76, 1972-09. DOI: 10.1002/j.1834-4461.1972.tb01197.x. OCLC 883021898. (ang.). 
  2. ↑ a b c d e Karl J. Franklin, Roman Stefania, The ‘Pandanus Languages’ of the Southern Highlands Province, Papua New Guinea – a further report, [w:] Tom Dutton (red.), Culture change, language change: case studies from Melanesia, Canberra: Department of Linguistics, Research School of Pacific Studies, The Australian National University, 1992 (Pacific Linguistics C-120), s. 1–6, DOI: 10.15144/PL-C120, ISBN 978-0858834118, OCLC 260177442 [dostęp 2018-10-25] (ang.).
  3. ↑ a b c d e f Andrew Pawley, Kalam Pandanus Language: An Old New Guinea Experiment in Language Engineering, [w:] Tom E. Dutton, Malcolm Ross, Darrell Tryon (red.), The Language Game: Papers in Memory of Donald C. Laycock, Canberra: Department of Linguistics, Research School of Pacific Studies, Australian National University, 1992 (Pacific Linguistics C-110), s. 313–334, ISBN 0-85883-400-6, ISSN 0078-7558, OCLC 222981840 (ang.).
  4. ↑ Tong Kwee Lim, Pandanus julianettii, [w:] Edible Medicinal And Non-Medicinal Plants, tom 4, Springer, 2012, s. 128–130, DOI: 10.1007/978-94-007-4053-2_17, ISBN 978-94-007-4053-2, OCLC 822591349 (ang.).
  5. ↑ Bruce R. French, Growing food in the Southern Highlands Province of Papua New Guinea, AFTSEMU (Agricultural Field Trials, Surveys, Evaluation and Monitoring Unit) of the World Bank funded project in the Southern Highlands of Papua New Guinea, 1982, s. 64–71 [dostęp 2018-08-20] (ang.).
  6. ↑ Ian Saem Majnep, Ralph Bulmer: Birds of my Kalam Country. Christopher Healey (ilustracje). Nowa Zelandia: Auckland University Press, 1977, s. 150, 152. ISBN 978-0-19-647953-8. OCLC 251862814. (ang.).
  7. ↑ Laurence Goldman: Talking about talk. W: Talk Never Dies: The Language of Huli Disputes. London–New York: Tavistock Publications, 1983, s. 254–257. ISBN 978-0422782104. OCLC 993340993. (ang.).

Bibliografia edytuj

  • Ulrich Ammon, Sociolinguistics/Soziolinguistik 3: An International Handbook of the Science of Language and Society/Ein Internationales Handbuch Zur Wissenschaft Von Sprache und Gesellschaft, 2006, s. 2042.
  • William Foley, The Papuan Languages of New Guinea, 1986, s. 43.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Język_pandanowy&oldid=73079029”