Język tuwiński

język z grupy południowosyberyjskiej języków turkijskich

Język tuwiński (тыва дыл, tyva dyl)[1]język z grupy południowosyberyjskiej języków tureckich. Posługują się nim Tuwińcy zamieszkujący rosyjską Tuwę i nieliczna diaspora tuwińska w Chinach i Mongolii.

тыва дыл
tyva dyl
Obszar

Rosja, Mongolia, Chiny

Liczba mówiących

297 tys.

Pismo/alfabet

cyrylica (do 1943: łacina)

Klasyfikacja genetyczna
Status oficjalny
język urzędowy Tuwa (Rosja)
UNESCO 2 wrażliwy
Ethnologue 2 prowincjonalny
Kody języka
ISO 639-2 tyv
ISO 639-3 tyv
IETF tyv
Glottolog tuvi1240
Ethnologue tyv
WALS tuv
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata
Wikipedia w języku tuwińskim
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Według Ethnologue (wyd. 22, 2019) posługuje się nim 297 tys. ludzi[1].

W użyciu są też języki rosyjski, mongolski i mandaryński[1].

Wpływy językowe edytuj

Zawiera wiele zapożyczeń z mongolskiego i rosyjskiego.

Wpływy języka mongolskiego pojawiły się już w XIII w.[2]

Dialekty edytuj

W języku tuwińskim wyróżnia się cztery główne dialekty:

  • centralny – będący podstawą języka literackiego
  • zachodni – wykazujący wpływ innych języków ałtajskich
  • północno-wschodni – najbardziej odmienny ze wszystkich dialektów tuwińskich. Charakteryzuje się zanikiem nazalizacji i ogromną liczbą słów związanych z polowaniem (niewystępujących w innych dialektach)
  • południowo-wschodni – wykazujący silne wpływy języka mongolskiego

Struktura edytuj

Tuwiński jest językiem aglutynacyjnym. Występuje w nim 6 przypadków: dopełniacz, biernik, celownik, ablatyw, miejscownik i allatyw. W zdaniu występuje szyk SOV. Występują dwa typy harmonii samogłoskowej. W języku tuwińskim występuje lekka nazalizacja.

Samogłoski w języku tuwińskim mogą być długie lub krótkie. Tuwiński posiada również podział na dwa tony, co zbliża go do języków tonalnych.

Pismo edytuj

Do lat 30. XX w. język tuwiński nie posiadał własnego pisma, na potrzeby urzędów stosowano język mongolski pisany alfabetem staromongolskim.

W październiku 1925 IV kongres Tuwińskiej Partii Ludowo-Rewolucyjnej (TPLR) podjął uchwałę o potrzebie stworzenia narodowego alfabetu tuwińskiego. Wprawdzie na kongresie nie doszło do zgody w kwestii wyboru alfabetu mongolskiego lub cyrylicy, skierowano jednak rozwiązanie tej kwestii do Akademii Nauk ZSRR. Międzynarodówka Komunistyczna (Komintern), do której należała TPLR, zwróciła się do kongresu z rekomendacją wprowadzenia cyrylicy.

W 1927 w Moskwie sporządzono i wydano pierwszą książkę w języku tuwińskim — «Тыва уругларныҥ эҥ ӧрэныр тептэри баштап ужукэ» (Abecadło dla dzieci tuwińskich). Zastosowano alfabet oparty na cyrylicy:

А Б В Г Д Е Ё Ж Ӝ З И Й К Л М Н Ҥ О Ӧ П Р С Т У Ӱ Х Ч Ш Ы Э

а б в г д е ё ж ӝ з и й к л м н ҥ о ӧ п р с т у ӱ х ч ш ы э

W połowie 1930 do zapisu języka tuwińskiego zaadaptowano alfabet łaciński, autorami nowego alfabetu tuwińskiego byli radzieccy naukowcy Nikołaj Poppe, Jewgienij Poliwanow i Aleksandr Palmbach.

A B C D E F G Ƣ I J K L M N O Ɵ P R S Ş T U V X Y Z Ƶ Ь

a в c d e f g ƣ i j k l m n o ө p r s ş t u v x y z ƶ ь

We wrześniu 1943 jako oficjalny alfabet wprowadzono lekko zmodyfikowaną cyrylicę rosyjską, do której dodano 3 litery (ң, ө, ү):

А Б В Г Д Е Ё Ж З И Й К Л М Н Ң О Ө П Р С Т У Ү Ф Х Ц Ч Ш Щ Ъ Ы Ь Э Ю Я

а б в г д е ё ж з и й к л м н ң о ө п р с т у ү ф х ц ч ш щ ъ ы ь э ю я

Przypisy edytuj

  1. a b c David M. Eberhard, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Tuvan, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 22, Dallas: SIL International, 2019 [zarchiwizowane z adresu 2019-06-06] (ang.).
  2. Bayarma Khabtagaeva, Mongolic Elements in Tuvan, Wiesbaden: Otto Harrassowitz Verlag, 2009, s. 21, ISBN 978-3-447-06095-0 (ang.).