Języki austronezyjskie

rodzina języków używanych głównie na Oceanie Indyjskim i Pacyfiku

Języki austronezyjskierodzina języków, którymi posługuje się ok. 350 mln rdzennych mieszkańców wysp Oceanii i Azji Południowo-Wschodniej, Tajwanu oraz Madagaskaru[1]. Języki austronezyjskie używane są na Madagaskarze, w Malezji, Singapurze i Timorze Wschodnim oraz na Filipinach; ich zasięg geograficzny obejmuje też większą część Indonezji (na Nowej Gwinei oraz na wyspach Halmahera, Timor, Alor i Pantar występują liczne języki papuaskie) oraz niektóre regiony Wietnamu, Kambodży i Tajwanu. Przedstawicielami rodziny austronezyjskiej posługują się także mieszkańcy obszarów przybrzeżnych Papui-Nowej Gwinei oraz ludy Nowej Brytanii i Nowej Irlandii. Języki austronezyjskie rozprzestrzenione są również w innych regionach Melanezji (od Wysp Salomona i Vanuatu aż po Nową Kaledonię i Fidżi) oraz w całej Polinezji i Mikronezji[2].

Języki austronezyjskie
Obszar

wyspy Oceanii, Azja Południowo-Wschodnia, Madagaskar

Użytkownicy

ludy austronezyjskie

Liczba mówiących

ok. 350 mln

Kody rodziny językowej
ISO 639-5 map
Glottolog aust1307
Występowanie
Ilustracja
Zasięg geograficzny języków austronezyjskich
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unicode.

Do najbardziej istotnych (pod względem liczby użytkowników) języków austronezyjskich należą: malajski (indonezyjski i malezyjski), jawajski, tagalski (filipiński)[3] i malgaski[4]. Rodzina austronezyjska szacunkowo obejmuje ponad 1250 języków[5] i jest drugą rodziną językową pod względem liczebności języków (po nigero-kongijskiej)[6]. Ma najbardziej rozległy zasięg geograficzny spośród rodzin językowych świata (poza indoeuropejską)[7][8]. Języki wschodniej Indonezji, Papui-Nowej Gwinei i Timoru Wschodniego nienależące do rodziny austronezyjskiej określa się mianem papuaskich (nieaustronezyjskich)[9].

Dawniej rodzinę austronezyjską określano mianem malajsko-polinezyjskiej, wskazując na najdalszych poznanych jej przedstawicieli, tj. język malajski na zachodzie oraz języki polinezyjskie na wschodzie. Później stwierdzono pokrewieństwo przynależących do niej języków z językami tajwańskimi. Termin „austronezyjski” został wprowadzony w 1899 r. przez Wilhelma Schmidta i zdołał się zadomowić w terminologii językoznawczej. Współcześnie pod pojęciem języków malajsko-polinezyjskich rozumie się raczej największą gałąź rodziny austronezyjskiej[10].

Zrekonstruowano słownictwo praaustronezyjskie[11].

Klasyfikacja języków austronezyjskich edytuj

Według serwisu Ethnologue rodzina języków austronezyjskich dzieli się na następujące grupy[5]:

  • atajalskie
  • bunuńskie
  • wschodniotajwańskie (wschodnioformozańskie)
centralne
północne
południowo-zachodnie
  • północno-zachodniotajwańskie (północno-zachodnioformozańskie)
  • paiwańskie
  • puyuma
  • rukai
  • tsou
  • języki Zachodnich Równin (Western Plains)
  • języki malajsko-polinezyjskie.

Języki należące do wszystkich powyższych grup, z wyjątkiem malajsko-polinezyjskich, używane są jedynie na Tajwanie. Z tego względu często określa się je zbiorczą nazwą „języki tajwańskie”, chociaż są one między sobą bardziej zróżnicowane, niż ponad tysiąc języków należących do grupy malajsko-polinezyjskiej, używanych na ogromnych obszarach Oceanu Spokojnego i Indyjskiego. To większe zróżnicowanie wśród języków tajwańskich niż pomiędzy resztą języków austronezyjskich sugeruje pochodzenie całej rodziny języków właśnie z Tajwanu.

Porównanie słownictwa edytuj

Tabelka porównująca 12 popularnych słów 14 języków austronezyjskich (11 z Filipin, 2 z Indonezji, 1 z Hawajów).

  jeden dwa trzy cztery osoba dom pies kokos dzień nowy my co ogień
tagalog isa dalawa tatlo apat tao bahay aso niyog araw bago tayo ano apóy
bikolski saro duwa tulo apat tawo harong ayam niyog aldaw ba-go kita ano
cebuański usa duha tulo upat tawo balay iro lubi adlaw bag-o kita unsa
warajski usa duha tulo upat tawo balay ayam lubi adlaw bag-o kita ano
tausug hambuuk duwa tu upat tau bay iru’ niyug adlaw ba-gu kitaniyu unu
kinaray-a sara darwa tatlo apat taho balay ayam niyog adlaw bag-o kita, taten ano
pampango metung adwa atlu apat tau bale asu ngungut aldo bayu ikatamu nanu
pangasino sakey duara talora apatira too abong aso niyog agew balo sikatayo anto
iloko maysa dua tallo uppat tao balay aso niog aldaw baro datayo ania
ivatan asa dadowa tatdo apat tao vahay chito niyoy araw va-yo yaten ango
ibanag tadday dua tallu appa’ tolay balay kitu niuk aggaw bagu sittam anni
gaddang antet addwa tallo appat tolay balay atu ayog aw bawu ikkanetem sanenay
tboli sotu lewu tlu fat tau gunu ohu lefo kdaw lomi tekuy tedu
malajski satu dua tiga empat orang rumah/balai anjing kelapa/nyiur hari baru kita apa/anu api
jawajski siji loro telu papat wong omah/bale asu klopo dino anyar kito opo/anu api
hawajski ʻekahi ʻelua ʻekolu ʻehā kanaka hale ʻīlio niu ao hou kākou aha ahi

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. Austronesian. The Language Gulper. [dostęp 2022-03-14]. (ang.).
  2. Tryon 1995 ↓, s. 6.
  3. Genzor 2015 ↓, s. 396.
  4. Blust 2013 ↓, s. 42.
  5. a b David M. Eberhard, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Austronesian, [w:] Ethnologue: Languages of the World [online], wyd. 23, Dallas: SIL International, 2020 [dostęp 2020-03-01] [zarchiwizowane z adresu 2020-03-01] (ang.).
  6. Blust 2013 ↓, s. xvii.
  7. Tryon 1995 ↓, s. 5–6.
  8. Adelaar 2005 ↓, s. 1.
  9. Tryon 1995 ↓, s. 5, 6.
  10. Genzor 2015 ↓, s. 395.
  11. Szczerbowski 2002 ↓, s. 231–236.

Bibliografia edytuj

Linki zewnętrzne edytuj