Jakub Wygodzki

Jakub Wygodzki
	; Jakub Wygodzki
Data i miejsce urodzenia	3 kwietnia 1856 ; Bobrujsk, Imperium Rosyjskie
Data i miejsce śmierci	1941 ; Wilno
	Poseł na Sejm II RP
Okres	od 1922; do 1930
Przynależność polityczna	Blok Mniejszości Narodowych
	Multimedia w Wikimedia Commons

Jakub Wygodzki, także Jakub Wygodski, Jaakow Wigodski, Yakov Wigodski, ros. Яков Ефимович Выгодский; jidysz יעקב וויגאדסקי; lit. Jokūbas Vygodskis (ur. 3 kwietnia 1856^[1] w Bobrujsku, zm. 1941 w Wilnie) – wileński lekarz, działacz syjonistyczny i społeczno-kulturalny, minister Litwy ds. żydowskich, radny Wilna i poseł na Sejm II RP I i II kadencji (1922–1930).

Życiorys edytuj

Urodził się jako najstarszy spośród siedmiu synów Jechela i Romy z Goldbergów^[2]. Wychowany w surowej atmosferze religijnej rodziny chasydzkiej wiernej tradycji Chabad-Lubawicz. Ukończył gimnazjum w Mariampolu, studia medyczne w Wojskowej Akademii Lekarskiej w Petersburgu (1882). Następnie specjalizował się w Wiedniu, Paryżu i Berlinie w zakresie ginekologii. W 1883 osiadł w Wilnie, gdzie angażował się w działalność społeczną i polityczną, stając się przywódcą wileńskich Żydów^[3]. Działacz ruchu syjonistycznego od lat 90. XIX w. Był ordynatorem i dyrektorem w wileńskich szpitalach. Współtworzył rosyjską Partię Konstytucyjno-Demokratyczną na Wileńszczyźnie.

W czasie I wojny światowej w okresie niemieckiej okupacji Wilna sprzeciwił się nałożonej na Żydów kontrybucji. Został za to aresztowany (marzec 1917) przez władze niemieckie i umieszczony w obozie jenieckim, gdzie przebywał 13 miesięcy (początkowo w Czersku, następnie w Celle).

W kwietniu 1918 powrócił do Wilna i opowiedział się po stronie odrodzonego państwa litewskiego, został ministrem ds. żydowskich w rządzie litewskim. W latach 1919–1929 sprawował mandat radnego w Wilnie, prezesował tamtejszej gminie żydowskiej.

Po wkroczeniu bolszewików do Wilna (1920) został aresztowany i umieszczony w więzieniu na Łukiszkach, a jego dokumenty związane z pracami w Tarybie skonfiskowano.

Po zajęciu Wileńszczyzny przez Polskę posłował na Sejm I i II kadencji z listy Bloku Mniejszości Narodowych. Na początku II kadencji przewodniczący Koła Żydowskiego.

Autor wielu artykułów naukowych o tematyce medycznej opublikowanych po rosyjsku, niemiecku i polsku. Publicystykę społeczno-polityczną podejmował w jidysz i po niemiecku. W jidysz także powstały zbiory jego wspomnień z młodości i okresu I wojny światowej.

Jeden z czołowych animatorów żydowskiego życia teatralnego w Wilnie: Wilner Trupe (Trupa Wileńska), Żydowskie Towarzystwo Teatralne (Towarzystwo „Przyjaciół Teatru Żydowskiego”). Autor licznych publikacji na temat teatru jidysz.

Po zajęciu Wilna przez Litwę w październiku 1939 r. jedna z gazet litewskich opublikowała jego kontrowersyjną wypowiedź, że "wileńscy Żydzi przez całe lata marzyli o włączeniu miasta do Litwy i czują się litewskimi patriotami"^[4]. Po wkroczeniu wojsk niemieckich na podporządkowaną wówczas ZSRR Litwę (22 czerwca 1941) i rozpoczęciu okupacji niemieckiej był przez pewien czas członkiem Judenratu w wileńskim getcie. Odmówił jednak współpracy z Niemcami, co stało się przyczyną jego śmierci w sierpniu 1941^[5].

Przypisy edytuj

↑ Podawany jest także rok 1857, np. Kurzbiographien, juden-in-europa.de [dostęp: 10 listopada 2011] (niem.). Sam Wygodzki jednak pisze w swoich wspomnieniach o 1856 r.: Я родился в 1856 г. в хасидской семье в Бобруйске (http://berkovich-zametki.com/2007/Starina/Nomer4/Rafes1.htm).
↑ Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest? Uzupełnienia i sprostowania. Warszawa: 1939, s. 351–352. [dostęp 2021-12-03].
↑ Nazywany „ojcem wileńskich Żydów.
↑ KrzysztofK. Buchowski KrzysztofK., Stosunki etniczne w społeczeństwie miejskim Wilna 1939–1944, w: Stosunki etniczne podczas wojny i okupacji. Białystok i Wilno 1939–1941–1944/45, pod red. Edmunda Dmitrówa i Joachima Taubera, Białystok 2011, s. 217-236, 2011, s. 223, ISBN 978-83-7431-292-9 .
↑ www.litjews.org aresztowany i zabity przez hitlerowców. Biogram na stronie Fundacji Shalom podaje: Aresztowany, zmarł w więzieniu ([1]). W wielu publikacjach mowa o samobójstwie: Odmówił wypełnienia rozkazu dostarczania codziennie 6000 osób do obozu zagłady Adam Czerniaków, przewodniczący Judenratu w Warszawie, wybierając samobójstwo, podobnie jak to uczynili: Jakub Wygodzki z Wilna, Hepner z Łomży czy Lemberg ze Zduńskiej Woli. (Stanisław Wroński, Maria Zwolakowa, Polacy – Żydzi 1939–1945, Książka i Wiedza, Warszawa 1971, s. 93.) Podobnie okoliczności śmierci Wygodzkiego ujmuje Marian Fuks, Z dziejów wielkiej katastrofy narodu żydowskiej, Wydawnictwo Sorus, Poznań 1999, s. 95, ISBN 83-87133-47-7: Samobójstwa popełnili m.in. prezesi Judenratów: w Wilnie – Jakub Wygodzki[...]. Wątpliwości wokół śmierci Wygodzkiego wyjaśnia Icchak (Henryk) Rubin, Żydzi w Łodzi pod niemiecką okupacją 1939–1945, Wydawnictwo Kontra, Londyn 1988, s. 480, ISBN 0-907652-23-9 9: Dr Jakub Wygodzki nie był prezesem wileńskiego Judenratu. W chwili aresztowania, 24 lipca 1941 r., miał 86 lat. Po tygodniu trzymania go w więzieniu został zamordowany razem z całą grupą żydowskich intelektualistów. Córka Wygodzkiego, Aleksandra Brusztein pisze o rozstrzelaniu ojca (А. Бруштейн, Дорога уходит вдаль, Moskwa 1957, s. 53, wyd. pol. Droga biegnie w dal, 1959) – za http://berkovich-zametki.com/2007/Starina/Nomer4/Rafes1.htm, jednak Юлиан Рафес,Первый в мире союз врачей-евреев (г. Вильно) oraz Шошана Гельцер, Жизнь и деятельность доктора Якова Выгодского podają, że bezpośrednią przyczyną aresztowania Wygodzkiego była jego osobista interwencja u władz niemieckich przeciwko kontrybucji nałożonej na Żydów wileńskich przez Franza Murera. Osiemdziesięciopięcioletni starzec został brutalnie zrzucony ze schodów, a po powrocie do domu aresztowany: według Juliana Rafesa – 24 sierpnia 1941, według Shoshany Heltzer – 28 lipca 1941. Zmarł z powodu brutalnego traktowania, warunków panujących w więzieniu oraz braku pomocy lekarskiej, zachowując do końca niezłomną postawę.

Bibliografia edytuj

Szymon Rudnicki: Żydzi w parlamencie II Rzeczypospolitej. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 2004, s. 411–419. ISBN 83-70596-39-8.

Linki zewnętrzne edytuj

Dr Jakub Wygodzki na stronie Fundacji Shalom – Sylwetki ludzi teatru
Бруштейн Александра Яковлевна – strona poświęcona córce dra Wygodzkiego, ale zawierające informacje o ojcu oraz zdjęcia rodzinne
Biografia na stronie Żydów wileńskich (he)
Fotografia: Jakub Wygodzki jako jeniec wojenny (1917) – drugi z lewej
Jakub Wygodzki – publikacje w bibliotece Polona (jid.)

[1] Podawany jest także rok 1857, np. Kurzbiographien, juden-in-europa.de [dostęp: 10 listopada 2011] (niem.). Sam Wygodzki jednak pisze w swoich wspomnieniach o 1856 r.: Я родился в 1856 г. в хасидской семье в Бобруйске (http://berkovich-zametki.com/2007/Starina/Nomer4/Rafes1.htm).

[2] Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest? Uzupełnienia i sprostowania. Warszawa: 1939, s. 351–352. [dostęp 2021-12-03].

[3] Nazywany „ojcem wileńskich Żydów.

[4] KrzysztofK. Buchowski KrzysztofK., Stosunki etniczne w społeczeństwie miejskim Wilna 1939–1944, w: Stosunki etniczne podczas wojny i okupacji. Białystok i Wilno 1939–1941–1944/45, pod red. Edmunda Dmitrówa i Joachima Taubera, Białystok 2011, s. 217-236, 2011, s. 223, ISBN 978-83-7431-292-9 .

[5] www.litjews.org aresztowany i zabity przez hitlerowców. Biogram na stronie Fundacji Shalom podaje: Aresztowany, zmarł w więzieniu ([1]). W wielu publikacjach mowa o samobójstwie: Odmówił wypełnienia rozkazu dostarczania codziennie 6000 osób do obozu zagłady Adam Czerniaków, przewodniczący Judenratu w Warszawie, wybierając samobójstwo, podobnie jak to uczynili: Jakub Wygodzki z Wilna, Hepner z Łomży czy Lemberg ze Zduńskiej Woli. (Stanisław Wroński, Maria Zwolakowa, Polacy – Żydzi 1939–1945, Książka i Wiedza, Warszawa 1971, s. 93.) Podobnie okoliczności śmierci Wygodzkiego ujmuje Marian Fuks, Z dziejów wielkiej katastrofy narodu żydowskiej, Wydawnictwo Sorus, Poznań 1999, s. 95, ISBN 83-87133-47-7: Samobójstwa popełnili m.in. prezesi Judenratów: w Wilnie – Jakub Wygodzki[...]. Wątpliwości wokół śmierci Wygodzkiego wyjaśnia Icchak (Henryk) Rubin, Żydzi w Łodzi pod niemiecką okupacją 1939–1945, Wydawnictwo Kontra, Londyn 1988, s. 480, ISBN 0-907652-23-9 9: Dr Jakub Wygodzki nie był prezesem wileńskiego Judenratu. W chwili aresztowania, 24 lipca 1941 r., miał 86 lat. Po tygodniu trzymania go w więzieniu został zamordowany razem z całą grupą żydowskich intelektualistów. Córka Wygodzkiego, Aleksandra Brusztein pisze o rozstrzelaniu ojca (А. Бруштейн, Дорога уходит вдаль, Moskwa 1957, s. 53, wyd. pol. Droga biegnie w dal, 1959) – za http://berkovich-zametki.com/2007/Starina/Nomer4/Rafes1.htm, jednak Юлиан Рафес,Первый в мире союз врачей-евреев (г. Вильно) oraz Шошана Гельцер, Жизнь и деятельность доктора Якова Выгодского podają, że bezpośrednią przyczyną aresztowania Wygodzkiego była jego osobista interwencja u władz niemieckich przeciwko kontrybucji nałożonej na Żydów wileńskich przez Franza Murera. Osiemdziesięciopięcioletni starzec został brutalnie zrzucony ze schodów, a po powrocie do domu aresztowany: według Juliana Rafesa – 24 sierpnia 1941, według Shoshany Heltzer – 28 lipca 1941. Zmarł z powodu brutalnego traktowania, warunków panujących w więzieniu oraz braku pomocy lekarskiej, zachowując do końca niezłomną postawę.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]