Wikipedia

Jan Pociej (kanonik)

rektor seminarium w Chełmie, prałat unickiej kapituły katedralnej chełmskiej, historyk

Jan Pociej (ur. 7 października 1799 w Posadowie[1], zm. 8 lipca 1858[2][3] w Warszawie[1]) – unicki duchowny, rektor seminarium w Chełmie, prałat i kanclerz kapituły katedralnej chełmskiej, historyk.

Jan Pociej
Herb duchownego
Kraj działania

Imperium Rosyjskie

Data i miejsce urodzenia

7 października 1799
Posadów

Data i miejsce śmierci

8 lipca 1858
Warszawa

Miejsce pochówku

cmentarz unicki w Czerniczynie

Rektor seminarium w Chełmie
Okres sprawowania

1851-1858

Wyznanie

katolicyzm

Kościół

Kościół greckounicki w Imperium Rosyjskim

Inkardynacja

diecezja chełmska

Prezbiterat

XIX w.

Odznaczenia
Order Świętej Anny III klasy (Imperium Rosyjskie)

Życiorys edytuj

Pochodził z rodu Pociejów[4], do którego należeli m.in. Hipacy Pociej, współtwórca unii brzeskiej i zwierzchnik Kościoła unickiego w Rzeczypospolitej oraz Jan Michał Pociej, biskup włodzimiersko-brzeski (1665-1666). Był synem Eliasza[5], greckokatolickiego proboszcza w Posadowie[6] oraz Anny z Lipnickich. Miał brata Łukasza, późniejszego administratora parafii św. Jerzego w Biłgoraju i proboszcza w Soli, oraz siostrę Teklę, późniejszą żonę ks. Jana Dolinowskiego[7].

Od 1823 był profesorem prawa kanonicznego i historii Kościoła w seminarium duchownym w Chełmie, a także asesorem konsystorza generalnego diecezji chełmskiej. Będąc kanonik katedralnym i oficjał chełmskiej katedry pełnił urząd asesora duchownego wyznania greckounickiego przy Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych i Duchownych (1835-1852). W 1845-1850 wykładał w warszawskim gimnazjum gubernialnym[1].

Choć można znaleźć wzmianki o przywiązania Pocieja do unii z Rzymem[8], to jednak znany był przede wszystkim jako zwolennik oczyszczenia obrządku unickiego z wpływów łacińskich i powrotu do tradycji prawosławnej. W tym zakresie stał się narzędziem polityki rosyjskiej zmierzającej do likwidacji unii w Królestwie Kongresowym. Wraz z ks. Józefem Wójcickim odgrywał znaczącą rolę w okresie administrowania chełmską diecezją unicką przez biskupa Jana Teraszkiewicza. Blisko współpracował z dyrektorem Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych i Duchownych Pawłem Muchanowem[4].

Jako historyk był autorem m.in. Zbioru wiadomości historycznych i aktów dotyczących dziesięcin kościelnych na Rusi (1845) - utworu napisanego wyraźne w interesie władz rosyjskich, rozpoczynającego się od zapewnienia, iż autor nie zamierza bynajmniej uwłaczać, w czemniebądź świetnemu i przezacnemu Klerowi łacińskiemu, ale już na początku zawierającego katalog krzywd, jakich Rusini zaznali od obrządku łacińskiego[9]. Niezależnie jednak od ideologicznej wymowy czy politycznego wykorzystania publikacji książka Pocieja zasadniczo rzetelnie odzwierciedlała dyskryminację najpierw prawosławnych a następnie unitów w Królestwie Polskim i w Rzeczypospolitej – powoływał się na nią nawet niechętny Pociejowi rzymskokatolicki badacz unii brzeskiej, ks. bp Edward Likowski[10].

Znacznie gorzej przyjęte zostało inne dzieło Jana Pocieja – O Jezusie Chrystusie Odkupicielu, tudzież o pierwotnych chrześcijanach i ich domach modlitwy, rzecz ze stanowiska historyczno-religijnego[11]. Na gruncie teologicznym zostało ono skrytykowane przez ks. Piotra Semenenkę[12][13], który w dużej mierze przyczynił się do umieszczenia utworu chełmskiego duchownego na indeksie ksiąg zakazanych (1857)[14].

Rząd rosyjski narzucił Jana Pocieja na stanowisko rektora seminarium duchownego w Chełmie, które objął po przejęciu administrowania diecezją chełmską przez Jana Teraszkiewicza w 1851 r.[15] Pociej przedstawił projekt wprowadzenia wykładów w języku rosyjskim i uniezależnienia seminarium od władzy biskupa, a podporządkowania go Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych i Duchownych. Zakładał też możliwość prowadzenia wykładów przez prawosławnych[4]. Projekt ten został zatwierdzony w 1856 r.[16] Jeszcze wcześniej rektor rozpoczął praktykę wysyłania duchownych unickich na uczelnie prawosławne, m.in. wysłał swojego syna Mikołaja na studia do Moskwy (1852)[17].

Działania Pocieja na rzecz powrotu do tradycji prawosławnych, co w ówczesnej sytuacji oznaczało w rzeczywistości rusyfikację obrządku unickiego i samych unitów, stały się jednym z elementów tworzących grunt pod ostateczną likwidację Kościoła unickiego w zaborze rosyjskim.

Został pochowany na cmentarzu w Czerniczynie[18].

  •  
    Prawosławny cmentarz w Czerniczynie. Nagrobek ks.Jana Pocieja
  •  
    Prawosławny cmentarz w Czerniczynie. Fragment tablicy nagrobnej ks.Jana Pocieja

Żona i potomstwo edytuj

14 lipca 1822 r. w Czerniczynie poślubił Mariannę z Chilewskich[18] (błędnie: Chilewiczów[19]), córkę ks. Michała Chylewskiego, greckokatolickiego proboszcza parafii w Czerniczynie, następnie dziekana hrubieszowskiego i kanonika chełmskiego. Miał następujące potomstwo:

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b c Marek Minakowski: Jan Pociej. www.sejm-wielki.pl. [dostęp 2022-07-06].
  2. ↑ Alfabetyczny spis zmarłych kapłanów w Greckokatolickiej Diecezji Chełmskiej 1811-1871. unici.pl. [dostęp 2022-07-06].
  3. ↑ Alfabetyczny spis zmarłych kapłanów w grecko-katolickiej diecezji chełmskiej 1811-1871. bazylianie.pl, 2009-11-21. [dostęp 2022-07-06].
  4. ↑ a b c Нищення Унії на Холмщині (до 1875 р.). W: Teofil Kostruba: Як Москва нищила Українську Церкву. Toronto: Українське видавництво "Добра Книжка", 1961. (ukr.).
  5. ↑ Marek Minakowski: Poszukiwane koligacje dla tomu 27. PSB. [w:] Wielka Genealogia Minakowskiego [on-line]. [dostęp 2013-02-23].
  6. ↑ Alfabetyczny spis zmarłych kapłanów w Greckokatolickiej Diecezji Chełmskiej 1811-1871. Unici.pl, 2010-06-02. [dostęp 2013-02-18].
  7. ↑ a b c d Renata Kulik, Henryk Kulik: Ogólny wykaz księży rzymskokatolickich, polskokatolickich, greckokatolickich, prawosławnych i ewangelickich. s. 164.
  8. ↑ Franciszka Ramotowska. Akta śledcze tajnego towarzystwa „Fraternitas” zawiązanego w Chełmie w 1840 r.. „Przegląd Historyczny”. 70 (2), s. 313, 1979. 
  9. ↑ Jan Pociej: Zbiór wiadomości historycznych i aktów dotyczących dziesięcin kościelnych na Rusi, powagą metryk królewskich koronnych i litewskich, tudzież dekretów roty .... Warszawa: Drukarnia Józefa Unger, 1845.
  10. ↑ Prawne i społeczne stanowisko Rusinów, a w szcze­gólności unickiego duchowieństwa wyższego i niższego w Polsce. W: Edward Likowski: Dzieje kościoła unickiego na Litwie i Rusi. T. 1. Kraków: 1906.
  11. ↑ Pociej Jan, ks., O Jezusie Chrystusie Odkupicielu, tudzież o pierwotnych chrześcijanach i ich domach modlitwy, rzecz ze stanowiska historyczno-religijnego. Warszawa 1852.
  12. ↑ Piotr Semenenko. Ksiądz Jan Pociej i jego dzieło o Jezusie Chrystusie Odkupicielu, tudzież o pierwotnych chrześcijanach i ich domach modlitwy. „Przegląd Poznański”. 17 (204), s. 315-371, 1853. 
  13. ↑ Piotr Semenenko: Ksiądz Jan Pociej i jego dzieło o Jezusie Chrystusie Odkupicielu, tudzież o pierwotnych chrześcijanach i ich domach modlitwy. Pawicki & Gube (przedruk z "Przeglądu Poznańskiego"), 1854.
  14. ↑ Piotr Semenenko CR, Listy, t. VIII: Listy 1846-1856, w: Studia Zmartwychwstańcze, Rzym 2002, s. 212, 230, 250. [dostęp 2013-02-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].
  15. ↑ Andrzej Gil. Utracona szansa. Unici diecezji chełmskiej wobec rosyjskiego, polskiego i ukraińskiego ruchu narodowego (1815-1875). „Radzyński Rocznik Humanistyczny”. 12, s. 106, 2014. Radzyń Podlaski: Radzyńskie Stowarzyszenie Inicjatyw Lokalnych. ISSN 1643-4374. 
  16. ↑ Aleksander Kossowski: Z dziejów unii kościelnej na terenie b. diecezji chełmskiej w latach 1851–1866. Lublin: 1938, s. 10.
  17. ↑ Aleksander Kossowski: Z dziejów unii kościelnej na terenie b. diecezji chełmskiej w latach 1851–1866. Lublin: 1938, s. 9.
  18. ↑ a b Mariusz Sawa: Odkrycie na cmentarzu w Czerniczynie (ZDJĘCIA, WIDEO). unici.pl, 2021-10-25. [dostęp 2022-07-06].
  19. ↑ a b Renata Kulik, Henryk Kulik: Historia Grabowca. Monografia parafii greckokatolickiej i prawosławnej Zaśnięcia Bogurodzicy/ Zmartwychwstania Pańskiego i Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Grabowcu. s. 36.
  20. ↑ Marek Bunia: Popi ostrowscy. mabgen.pl. [dostęp 2022-07-06].
  21. ↑ P.J.K. Podlasiak: Włodawa we krwi. [w:] Martyrologium: czyli Męczeństwo Unii na Podlasiu [on-line]. totusy.pl, 1922. [dostęp 2022-07-06].
  22. ↑ Kapłani uniccy d. chełmskiej którzy nie zgodzili się na przyjęcie Prawosławia i przeszli go Galicji w 1876/77. genealogia.okiem.pl. [dostęp 2022-07-06].

Bibliografia edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Jan_Pociej_(kanonik)&oldid=71365073”