Jan Strzelecki

socjolog polski, eseista, działacz PPS

Jan Strzelecki (ur. 4 lipca 1919 w Warszawie[1], zm. 11 lipca 1988 tamże) – polski socjolog, socjalista, eseista i taternik.

Jan Strzelecki
Ilustracja
Jan Strzelecki w 1985 roku, fot. A.T.Kijowski
Data i miejsce urodzenia

4 lipca 1919
Warszawa

Data i miejsce śmierci

11 lipca 1988
Warszawa

Przyczyna śmierci

pobicie

Miejsce spoczynku

cmentarz Powązkowski w Warszawie

Zawód, zajęcie

socjolog, eseista, taternik

Narodowość

polska

Tytuł naukowy

doktor habilitowany

Alma Mater

Uniwersytet Warszawski

Partia

PPS, PZPR, NSZZ „Solidarność”

Dzieci

Jerzy Strzelecki

Odznaczenia
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Walecznych (1920–1941)
Grób Jana i Jadwigi Strzeleckich na cmentarzu Powązkowskim

Życiorys edytuj

W 1937 ukończył Gimnazjum im. Ziemi Mazowieckiej, a następnie studiował prawo na Uniwersytecie Warszawskim. W 1949 ukończył socjologię, doktoryzował się w 1964, a habilitację uzyskał w 1987. Pracował w Instytucie Filozofii i Socjologii PAN w Warszawie.

Przed wojną rozpoczął działalność publicystyczną w czasopiśmie „Orka na Ugorze”. Po agresji III Rzeszy i ZSRR na Polskę, wraz ze środowiskiem pisma uczestniczył w organizowaniu Polskiej Ludowej Akcji Niepodległościowej (PLAN). Organizacja została rozbita przez Gestapo w zimie 1939/1940. Został wówczas współorganizatorem socjalistycznej grupy „Płomienie” oraz redaktorem pism „Płomienie” i miesięcznika „Młodzież Socjalistyczna” wydawanego przez PPS-WRN.

Uczestniczył w powstaniu warszawskim, walczył na Żoliborzu. Jako st. strzelec „Władek” był żołnierzem IV Batalionu OW PPS im. Jarosława Dąbrowskiego. Po rozproszeniu oddziału, wraz ze zgrupowaniem żoliborskim przedostał się do Puszczy Kampinoskiej. W nocy z 15 na 16 sierpnia wraz z oddziałami partyzanckimi ponownie znalazł się na Żoliborzu, gdzie wraz z Janem Pohoskim „Jasiek” i NN „Kazik” z OW PPS zostali włączeni do 5 drużyny, plutonu 230, w Zgrupowaniu „Żniwiarz”[2]. Dwukrotnie ranny podczas walk i odznaczony Krzyżem Walecznych.

Po 1945 był redaktorem pisma ZNMS „Płomienie”, autor głośnego manifestu O socjalizmie humanistycznym, który wywołał w 1946 na łamach prasy dyskusję z udziałem m.in. Adama Schaffa, Juliana Hochfelda i Stanisława Ossowskiego, zakończoną wraz z utrwaleniem się stalinizmu w 1948. W 1946 był przejściowo aresztowany na kilka tygodni pod nieprawdziwym zarzutem przynależności do Zrzeszenia WiN.

Po wojnie przewodniczący Komitetu Wykonawczego Związku Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej (ZNMS). Od 4 grudnia 1946 do października 1948, był członkiem Rady Naczelnej PPS, skąd został usunięty wraz z Maciejem Weberem.

Należał do PZPR (od grudnia 1948), a jednocześnie działał w opozycji demokratycznej, w 1979 usunięto go z partii. Był członkiem Klubu Krzywego Koła, wykładowcą Towarzystwa Kursów Naukowych, uczestniczył w pracach konwersatorium Doświadczenie i Przyszłość. 20 sierpnia 1980 roku podpisał apel 64 uczonych, pisarzy i publicystów do władz komunistycznych o podjęcie dialogu ze strajkującymi robotnikami[3]. Był doradcą „Solidarności” (m.in. w sierpniu 1980 wspierał prace Komisji Ekspertów przy Prezydium Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego) i członkiem zespołu badawczego Alaina Touraine’a. Po aresztowaniu w sopockim Grand Hotelu, od 13 grudnia 1981 do 24 grudnia 1981 był internowany w Ośrodku Odosobnienia w Warszawie-Białołęce i Strzebielinku k. Wejherowa, zwolniony ze względu na stan zdrowia. W stanie wojennym organizował podziemną Wszechnicę Oświatową Regionu Mazowsze NSZZ „Solidarność”.

Był narciarzem i taternikiem.

Zmarł tragicznie – w nocy z 29 na 30 czerwca 1988 został ciężko pobity na warszawskiej ulicy. Nieprzytomnego z ciężkimi obrażeniami głowy znaleziono nad brzegiem Wisły nieopodal mostu Śląsko-Dąbrowskiego u wylotu ulicy Karowej. W pobliżu znaleziono samochód którym podróżował poszkodowany i który to zatrzymał się w tym miejscu wskutek braku paliwa. Jan Strzelecki nie odzyskał przytomności, zmarł kilkanaście dni później.

Sprawa zabójstwa docenta Strzeleckiego została nagłośniona w programie telewizyjnym 997, dzięki czemu udało się trafić na ślad sprawców morderstwa.[4] W procesie sądowym skazano dwóch mężczyzn, na których ciążyły też inne przestępstwa. Został pochowany na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 119-2-16)[5].

Rodzina edytuj

Był synem działacza socjalistycznego i dyrektora Powszechnego Zakładu Ubezpieczeń Wzajemnych Władysława (1888-1935) i działaczki kobiecej Janiny (1890-1937). Jego rodzeństwem byli Aniela (1912-1944) i lotnik RAF Jerzy Władysław (1918-2004). Był mężem Jadwigi z Brzezińskich (1915-2007). Ich synem był Jerzy Tomasz (1954–2016).

Wybrane publikacje edytuj

  • Niepokoje amerykańskie, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1962 (ponownie IFiS PAN, Warszawa 2004)
  • Kontynuacje. Wybór artykułów, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1969
  • Próby świadectwa, Czytelnik, Warszawa 1971, interpretujących doświadczenie młodzieży dorastającej w czasie II wojny światowej
  • Reminiscencje sentymentalne (Wprowadzenie do Poezji Krzysztofa Kamila Baczyńskiego wydanych w 1977 roku w PIW)
  • Kontynuacje (II), Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1974
  • (współautor z Alain Tourainem, Solidarite. Analyse d’un mouvement social Pologne 1988-81, Paris 1982 (wydana pt. Solidarność. Analiza ruchu społecznego 1980-1981, konspiracyjne Wydawnictwo „Europa”, Warszawa 1989)
  • Kontynuacje (III), Wydawnictwo „Wola”, Warszawa 1988 (wydanie konspiracyjne)
  • Ślady tożsamości, Czytelnik, Warszawa 1989 (pośmiertnie)
  • Socjalizmu model liryczny. Założenia o rzeczywistości i mowie publicznej 1975-1979, Czytelnik, Warszawa 1989 (pośmiertnie)

Odznaczenia i upamiętnienie edytuj

Jako narciarza i taternika uczczono go poprzez organizowany corocznie od 1989 Memoriał Strzeleckiego – najstarsze w Polsce zawody w skialpinizmie.

31 sierpnia 2006 pośmiertnie odznaczony przez prezydenta Lecha Kaczyńskiego Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.

Przypisy edytuj

  1. Jan Strzelecki [online], dzieje.pl [dostęp 2022-07-06] (pol.).
  2. Jan Rocki: Dziewiąta Dywersyjna. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1973, s. 166.
  3. Apel (dokument KSS KOR, Archiwum Opozycji IV/04.05.43 [b.n.s])
  4. Magazyn Kryminalny 997 Lipiec 1988 cz 1. [dostęp 2022-11-06].
  5. Cmentarz Stare Powązki: JANINA STRZELECKA, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2019-12-18].

Linki zewnętrzne edytuj