Jan Vanýsek
Jan Vanýsek (ur. 5 sierpnia 1910 w Brnie, zm. 14 września 1995 tamże[1]) – czeski okulista, profesor medycyny.
| Państwo działania | |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia |
5 sierpnia 1910 |
| Data i miejsce śmierci |
14 września 1995 |
| profesor nauk medycznych | |
| Specjalność: okulistyka | |
| Alma Mater |
Uniwersytet Masaryka w Brnie |
| Profesura |
1967 |
| Nauczyciel akademicki | |
| Uczelnia |
Uniwersytet Masaryka w Brnie |
| Okres zatrudn. |
1955–1970 |
Życiorys edytuj
Dziadek był rolnikiem gospodarującym w Velkým Týncu[2]. Ojciec Jana, Rudolf Vanýsek, był lekarzem. Studiował medycynę w Pradze i był uczniem a następnie asystentem prof. Josefa Thomayera, który polecił mu wyjazd do Brna, gdzie Rudolf Vanýsek w 1907 roku został pierwszym czeskim burmistrzem, a w 1919 należał do grona współzałożycieli Uniwersytetu Masaryka, w ramach którego został profesorem wydziału lekarskiego (na uczelni piastował następnie funkcję dziekana i rektora)[2]. Matką Jana była Marie z domu Kletzlová[1].
Jan Vanýsek, jedyny syn Rudolfa, w 1935 ukończył właśnie ów Wydział Lekarski Uniwersytetu Masaryka, na którym wykładał jego ojciec[2]. W 1945 Jan wyjechał do Hradec Králové, gdzie uruchomił uniwersytecką klinikę okulistyczną i przez 10 lat (do 1955) pracował jako profesor okulistyki[2][1]. W tym okresie wprowadził do tamtejszej kliniki szereg podówczas nowych metod chirurgii okulistycznej: keratoplastykę, elektroretinografię, diagnostykę USG oka oraz wszczepianie sztucznej soczewki wewnątrzgałkowej (w 1953 jako jeden z pierwszych okulistów na świecie umieścił sztuczną soczewkę w oku pacjenta[1])[2]. W 1955 został mianowany kierownikiem kliniki okulistyki Uniwersytetu Masaryka w rodzinnym Brnie[2]. Na brneńskiej uczelni pełnił kolejno funkcję dziekana wydziału lekarskiego (1957–1960) i prorektora (1962–1969)[1]. W 1967 awansował na profesora zwyczajnego[1].
Był członkiem komitetów zarządzających międzynarodowych organizacji okulistycznych oraz m.in. przewodniczącym rady naukowej przy czechosłowackim ministerstwie zdrowia[2]. Przez dziesięć lat (1960–1970) był także przewodniczącym Czeskiego Towarzystwa Lekarskiego im. Jana Evangelisty Purkyněgo (cz. Česká lékařská společnost Jana Evangelisty Purkyně)[2]. W 1969 został członkiem sekcji okulistycznej Niemieckiej Akademii Przyrodników Leopoldina[3].
W 1969 został wybrany na urząd rektora uniwersytetu (wybór nie został oficjalnie zatwierdzony przez czechosłowackie ministerstwo edukacji)[2]. Krótko po tym (w 1970) został przez władze komunistyczne Czechosłowackiej Republiki Socjalistycznej pozbawiony wszystkich funkcji, zwolniony z kliniki oraz otrzymał zakaz publikowania prac naukowych (nie wolno mu było wykonywać nawet tłumaczeń technicznych)[2]. Powodem owych sankcji był jego podpis pod manifestem 2000 słów[2][1]. Jego obu synom (Jiří i Jan) odmawiano pracy, a jego wnuczka nie mogła studiować medycyny w Brnie (ukończyła ją w Ołomuńcu)[2]. Jako pasjonat lotnictwa i pilot sportowy był członkiem aeroklubu w Brnie, do którego dołączył zaraz po powrocie do tego miasta w 1955[2]. Pod koniec lat 60. XX wieku zasiadał w klubowym prezydium. W ramach represji władze pozbawiły go w 1970 także tej funkcji[2].
Pod koniec życia poruszał się o kulach (przeszedł operację obu stawów biodrowych) i nie opuszczał swojego mieszkania[2]. Wspomnienia napisał w hanackim dialekcie języka czeskiego (cz. hanáčtina) używanym w regionie Haná[2]. Zmarł w rodzinnym mieście 14 września 1995, w wieku 85 lat[1].
Był autorem trzech monografii oraz podręczników dotyczących: elektroretinografii (1960), okulistyki ogólnej (1963, 1968) oraz zastosowań ultrasonografii w okulistyce (1968)[2]. Swoje artykuły publikował w wielu czasopismach, m.in. w „Česká a slovenská oftalmologie" oraz „Ophthalmologica"[4][5][6][7].
Od 2007 roku Czeskie Towarzystwo Chirurgii Refrakcyjnej i Zaćmy (cz. Česká společnost refrakční a kataraktové chirurgie, ČSRKCH) przyznaje wybitnym czeskim chirurgom okulistycznym medal im. Jana Vanýska[8]. Otrzymali go m.in. Pavel Kuchynka oraz Pavel Rozsíval[8].
Przypisy edytuj
- ↑ a b c d e f g h prof. MUDr. Jan Vanýsek, DrSc.. encyklopedie.brna.cz. [dostęp 2018-03-28]. (cz.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q Slavné osobnosti - Jan Vanýsek. brno.cz. [dostęp 2018-03-27]. (cz.).
- ↑ List of Members - Jan Vanýsek. leopoldina.org. [dostęp 2018-03-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-02-03)]. (ang.).
- ↑ Materiały dot. Jana Vanýska. Databáze Národní knihovny ČR. [dostęp 2018-03-28]. (cz.).
- ↑ Jan Vanýsek - publikacje w serwisie PubMed (ang.)
- ↑ Jan Vanýsek (publikacje). scholar.google.pl. [dostęp 2018-03-14].
- ↑ Vanýsek, Jan, 1910-1995 (publikacje). medvik.cz. [dostęp 2018-03-28]. (cz.).
- ↑ a b Ocenění chirurgové. csrkch.cz. [dostęp 2018-03-29]. (cz.).
Linki zewnętrzne edytuj
- prof. MUDr. Jan Vanýsek (krótki film z 1954 r.). vhu.cz. [dostęp 2018-03-28]. (cz.).
- Film dokumentalny o Uniwersytecie Masaryka z 1969 roku (m.in. wypowiedź Jana Vanýska od 2:40). ceskatelevize.cz. [dostęp 2018-03-28]. (cz.).