Jan Zych (poeta)
Jan Zych (ur. 27 grudnia 1931 w Korczynie, zm. 21 sierpnia 1995 w Meksyku) – polski poeta, znawca i tłumacz literatury iberoamerykańskiej i bułgarskiej, poliglota.
| |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Narodowość |
polska |
| Dziedzina sztuki | |
| Ważne dzieła | |
| |
| |
.jpg)
Życiorys edytuj
Ukończył filologię polską na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie, równolegle uczęszczał na kilka lektoratów językowych. Debiutował jako poeta w 1951 na łamach „Echa Tygodnia” i „Życia Literackiego”[1]. Był długoletnim redaktorem działu poezji Wydawnictwa Literackiego. Na przełomie lat 50. i 60. XX w. związany był z grupą poetycką Muszyna[2]. Poeta często wyjeżdżał za granicę, znał wiele języków. Przekładał na język polski poezję i prozę z języków: rosyjskiego, ukraińskiego, francuskiego, angielskiego, serbsko-chorwackiego, słowackiego, czeskiego, macedońskiego, bułgarskiego i hiszpańskiego. W połowie lat sześćdziesiątych był po raz pierwszy stypendystą uniwersytetu UNAM (Universidad Nacional Autónoma de México) w Meksyku, gdzie studiował na wydziale filozofii i literatury. Na kolejne dwa semestry studiów doktoranckich wyjechał na UNAM w połowie lat siedemdziesiątych. W 1976 obronił dysertację doktorską. Wśród jego wykładowców był m.in. pochodzący z Hiszpanii poeta León Felipe, z którym, mimo różnicy wieku, bardzo się zaprzyjaźnili. Na uniwersytecie poznał swoją przyszłą żonę, osiem lat młodszą Celię Hernández Esteves, z zawodu psychologa.
W 1976 roku przyjeżdżają do Krakowa. Zawierają ślub i zamieszkują w małym mieszkaniu na ulicy Krupniczej 22, w „Domu Literatów”. Jan Zych współpracuje przy tworzącym się od 1975 roku kierunku filologii hiszpańskiej na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego[3] i przygotowuje tom „Blizny po świetle”. Składa go w Wydawnictwie Literackim w 1976 roku. Będzie to ostatni opublikowany zbiór poezji Jana Zycha. W 1977 przychodzi na świat córka Joanna.
Trudne warunki mieszkaniowe, chęć kontynuowania praktyki psychologicznej przez żonę, problemy, które w związku z przygotowywaniem kolejnego tomu przekładów poezji bułgarskiej stwarzały bułgarskie władze, i potrzeba zapewnienia powiększającej się rodzinie domu, przyczyniły się do podjęcia przez Zychów decyzji o wyjeździe na stałe do Meksyku, na początku 1978 roku.
W grudniu 1980 roku przychodzi na świat druga córka, Paulina. Przez pewien czas Jan Zych pracuje w mieście Meksyk jako wykładowca literatury polskiej na uniwersytecie UNAM i uczy w szkole polskiej przy Ambasadzie RP w Meksyku. Tłumaczy również polską poezję na język hiszpański (Czesława Miłosza, Wisławę Szymborską, Zbigniewa Herberta), a hiszpańską poezję i prozę na język polski[4]. Jest autorem pierwszego przekładu „Myśli nieuczesanych” Stanisława Jerzego Leca na język hiszpański. Przekład ukazał się w numerze 54 czasopisma „Plural”[5], w dodatku numer 51, w marcu 1976 roku.
W latach osiemdziesiątych Jan Zych pisze coraz mniej własnych wierszy, dużo tłumaczy (Grzegorza Białkowskiego, Czesława Miłosza, Tadeusza Różewicza, Zbigniewa Herberta, Wisławę Szymborską). Przyjaciołom w Polsce skarży się na trudności z wydaniami dwujęzycznymi, ze względu na niedostępność w Meksyku polskich czcionek. Nawiązuje liczne kontakty z pisarzami i poetami z Ameryki Łacińskiej mieszkającymi w Meksyku. Dobrze się czuje wśród twórców, którzy mają podobne doświadczenie emigracji. Przygotowuje dla Wydawnictwa Literackiego wielką antologię poetów hiszpańskojęzycznych z Ameryki Łacińskiej, do roku 1950. Niestety Wydawnictwo Literackie wycofuje się z wcześniej podpisanej umowy, motywując swoją decyzję zbyt obszerną listą poetów, których utwory autor chciał umieścić w antologii.
Jan Zych przez kilka ostatnich lat życia leczył się onkologicznie. Kolejne operacje, naświetlania i chemioterapie wyczerpywały jego siły. Ostatnim większym zbiorem w tłumaczeniu Jana Zycha są szkice literackie „Labirynt samotności[6] Octavia Paza, laureata Nagrody Nobla w dziedzinie literatury w 1990 roku, który Wydawnictwo Literackie wydaje w 1991 roku.
Jan Zych zmarł w mieście Meksyk 21 sierpnia 1995 roku[7]. Jego prochy zostały złożone w miejscowości Tlayacapan, pod drzewem plumerii, zgodnie z życzeniem poety wyrażonym w wierszach, bez epitafium.
Twórczość – tomiki poezji edytuj
- 1955 – Zielone skrzypce
- 1961 – Wędrująca granica
- 1965 – Układ serdeczny
- 1972 – Pochwała kolibra
- 1975 – Wybór wierszy
- 1978 – Blizny po świetle
Zych w piosenkach edytuj
- 2006: Grzegorz Turnau Historia pewnej podróży
- Marek Grechuta Kantata
- Marek Grechuta Gdziekolwiek
- U Studni (słowa: Adam Ziemianin) Zychowo na Krupniczej
Przypisy edytuj
- ↑ Władysław (1920-1991) Red Machejek, Życie Literackie, Krakowskie Wydawnictwo Prasowe RSW „Prasa”, 1951–1990 [dostęp 2020-12-15].
- ↑ Słownik europejskich kierunków i grup literackich XX wieku. Grzegorz Gazda (redaktor). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009, s. 348–349. ISBN 978-83-01-15724-1.
- ↑ Jan Sawicki, Studia iberystyczne, s. 29, ISBN 978-83-7638-015-5.
- ↑ Rosanna Krzyszkowska-Pawlik, Ewa Palka, Ewa Stala, Studia iberystyczne. Srebrny wiek krakowskiej hispanistyki. Teksty i konteksty., 2011, ISSN 2082-8594.
- ↑ Universidad Nacional Autónoma de México. (19711994). Plural: revista cultural de Excelsior. México: Excélsior.
- ↑ Jan (1931-1995) Zych, Labirynt samotności, Kraków: Wyd. Literackie, 1991, ISBN 83-08-02281-2, OCLC 69511039 [dostęp 2020-12-14].
- ↑ Zych Jan. Polska Bibliografia Literacka. [dostęp 2021-01-16].
Bibliografia edytuj
- Lesław Bartelski M.: Polscy pisarze współcześni, 1939-1991: Leksykon. Wydawnictwo Naukowe PWN. ISBN 83-01-11593-9.
- Biografia Jana Zycha w The Wayback Machine, zarchiwizowana z adresu https://web.archive.org/web/20091231133747/http://www.janzych.cba.pl/biografia.htm
- Dorota Wojda, „Przychodzą jeszcze listy do mnie umarłego”. Paralogizmy w twórczości Jana Zycha‘The letters keep on coming, though I’m dead’: Paralogicisms in the poetry of Jan Zych, 2018, DOI: 10.24425/RL.2018.124787 [dostęp 2020-07-12].
- Gruszka Bożena, Łopatkiewicz Tadeusz: Jan Zych (1931–1995). Przywracanie pamięci, red. T. Łopatkiewicz. Krosno: Wyd. Ruthenus, 2015, s. 224. ISBN 978-83-7530-366-7.
- Tadeusz Gajewski: Spacer po Krośnie: Zielone skrzypce. [dostęp 2020-12-15]. (pol.).
- Wojciech Jażdżewski: Wspomnienia o Janie Zychu poecie ziemi krośnieńskiej (Korespondencja z Wisconsin). Dziennik Związkowy. [dostęp 2020-12-15]. (pol.).