Janczarzy
Janczarzy, także janczarowie (tur. yeniçeri – dosł. nowe wojsko) – doborowe oddziały piechoty tureckiej stanowiące trzon wojsk Imperium osmańskiego od XV do XIX wieku.
Historia edytuj
Zwyczaj tworzenia elitarnych oddziałów osobistej ochrony obcego pochodzenia i religii był powszechny wśród muzułmanów – przykładem są egipscy mamelucy; zwyczaj porywania dzieci był powszechny szczególnie wśród ghazich. Prawdopodobnie już w XIII wieku w ten sposób tworzono także oddziały w Turcji[1].
W 1329 roku sułtan Orchan wydał edykt o zorganizowaniu elitarnych oddziałów piechoty. Brańcy – pochodzący głównie z Bałkanów, ale również z terenów dzisiejszej Ukrainy – przymusowo przechodzili na islam. Byli oni hartowani fizycznie i uczeni sztuki wojennej. Najdorodniejszych kierowano do gwardii sułtańskiej. Trafiali się wśród nich także Polacy. Jak pisał towarzyszący polskiemu posłowi do Stambułu poeta Samuel Twardowski:
[Hali pasza siedział]
...na kosztownym wezgłowiu. Po przestronnej sali
Około kapidżije i drabanci stali.
Przy boku iczoglani z handżary złotymi,
Ciebie li Kazanowski widzę między nimi?
Albo i piękna domu nadziejo Chmieleckich
W ubiorze i tulipach spahijów tureckich?
Snaćli jeszcze magnesu afekt w was nie traci
Ku ojczystym penatom i kochanej braci...
Próżna jednak nadzieja! Żadne tam afekty,
Gdzie pogańska obłuda zawadziła sekty!
Potem, w miarę rozrastania się imperium, wraz z potrzebą rozbudowy armii wprowadzono specjalny pobór dzieci (tzw. dewszirme) od wszystkich chrześcijańskich rodzin je zamieszkujących. Co 5-7 lat odbywała się branka, w czasie której każda rodzina miała oddać w niewolę sułtanowi jednego syna. Jedynie rodziny posiadające jednego męskiego potomka zwolnione były z tego obowiązku. Preferowano chłopców w wieku od 14 do 16 lat, ale brano także w wieku 7 do 8 lat[3][4].
Najlepsi, wyłonieni w czasie ćwiczeń, kierowani byli do gwardii przybocznej. Kwaterowali w koszarach odizolowani od społeczeństwa, poświęcając się cały czas ćwiczeniom wojskowym. Tworzyli rodzaj bractwa żołnierskiego utrzymywanego żelazną dyscypliną, owianego duchem muzułmańskiego fanatyzmu, żyjącego tylko z wojny. Ci, którzy dożyli wieku 45 lat, przechodzili na odpoczynek[4].
Począwszy od XV wieku szeregi janczarów stale rosły. Pod koniec tego wieku było ich 40 tysięcy, w 1691 roku już 100 tysięcy[5]. Cały korpus janczarów dzielił się na 196 ort, czyli wspólnot wojskowych. Orty miały wspólny kocioł i wyłącznie między siebie dzielili zdobycze wojenne.
Uzbrojeni byli w różnorodne gatunki broni, lecz zawsze posiadali krótką szablę (jatagan), włócznie, sztylet (kindżał) i początkowo łuk, zamieniony później w pistolet a od 1566 roku w muszkiet. Walnie przyczynili się do zwycięstwa sułtana w bitwach pod Warną oraz w czasie oblężenia Konstantynopola.
W późniejszych wiekach, gdy zaczęło brakować chrześcijańskich brańców do oddziałów janczarskich, zaczęto wcielać ludność muzułmańską tureckiego pochodzenia. Spowodowało to, że oddziały te z fanatycznych jednostek wojskowych - całkowicie oddanych władcy - stały się jedną z głównych sił destabilizujących państwo. Wynosili na tron i obalali sułtanów (Patrona Halil)[4].
W 1826 roku sułtan Mahmud II postanowił rozwiązać korpus janczarski, który zbuntował się na wieść o edykcie władcy. Przeciwko janczarom wysłano wówczas artylerię i spahisów. Większość janczarów zginęła, pozostali przy życiu zostali publicznie straceni.
Znani janczarzy edytuj
Zobacz też edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ Andrzej Michałek: Wyprawy krzyżowe: armie ludów tureckich. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona, 2001, s. 308-309. ISBN 83-11-09173-0.
- ↑ Pajewski 1978 ↓, s. 38.
- ↑ Dimitri Kitsikis: Türk-Yunan İmparatorluğu. Arabölge gerçeği ışığında Osmanlı tarihine bakış. İstanbul: İletişim, 1996. ISBN 975-470-504-6.
- ↑ a b c Pajewski 1978 ↓, s. 29.
- ↑ Советская Военная Энциклопедия. pod red. А.А. Гречко. T. 8. Moskwa: Военное Издательство Министерства Обороны СССР, 1976, s. 663.
Bibliografia edytuj
- Janusz Pajewski: Buńczuk i koncerz: Z dziejów wojen polsko-tureckich. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1978.
- PWN Leksykon: Wojsko, wojna, broń. pod red. Marcina Kamlera. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001. ISBN 83-01-13506-9.