Jaskinia nad Źródłem Pierwsza
Jaskinia nad Źródłem Pierwsza – jaskinia w Dolinie Będkowskiej w województwie małopolskim[1] na Wyżynie Olkuskiej w obrębie Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej[2]. Znajduje się w granicach wsi Będkowice w powiecie krakowskim, w gminie Wielka Wieś[3].
Plan jaskini | |
Państwo | |
---|---|
Województwo | |
Położenie | |
Właściciel |
prywatny |
Długość |
130 m |
Głębokość |
16 m |
Wysokość otworów |
400 m n.p.m. |
Ekspozycja otworów |
ku górze |
Data odkrycia |
14 listopada 1946 |
Kod |
J.Olk.I-07.29 |
Położenie na mapie gminy Wielka Wieś | |
Położenie na mapie Polski | |
Położenie na mapie województwa małopolskiego | |
Położenie na mapie powiatu krakowskiego | |
50°10′51″N 19°45′17″E/50,180833 19,754722 |
Opis jaskini
edytujOtwór jaskini znajduje się powyżej Źródła Będkówki. Ma on charakter wąskiej szczeliny, która rozszerza się w 9-metrowej głębokości studnię. Do jej przejścia niezbędne jest użycie liny. Jaskinia jest trudna do eksploracji również w innych miejscach – znajdują się w niej ciasne korytarzyki i trudne zaciski, w tym uważany za najtrudniejszy w całej Jurze zacisk w tzw. Nowych Partiach naprzeciwko 4-metrowego prożka[1].
Z dna usłanego liśćmi w kierunku południowo-wschodnim ciągnie się wielopoziomowy labirynt korytarzy powstałych na pionowych pęknięciach poszerzonych przez przepływającą tu dawniej wodę. Jednym z korytarzy można dostać się do okna w połowie studni wejściowej[4]. Główny ciąg jaskini z kolei stromo opada w dół, po czym dno staje się poziome o korytarz szerszy. W 1946 r. znaleziono tu kości zwierzęce i szkielet ludzki. Całkowita długość jaskini wynosi 130 m, głębokość 16 m. Dalszą część jaskini oddziela 2,5-metrowy próg, za którym ściany korytarzy posiadają rynny boczne. Dalej znajduje się niewielka salka zwana Komorą Złomowisk. Na jej ścianach występują silnie zniszczone i zabrudzone formy z mleka wapiennego. Za nią korytarz wznosi się w górę i po skręcie pod kątem 90 stopni w lewo napotyka na 4-metrowy próg. Na przedłużeniu tego korytarza biegnie ciasna szczelina o długości 8 m, uznana za najtrudniejszy z zacisków, jakie znane są w podkrakowskich jaskiniach. 10 kwietnia 1977 roku został on pokonany. Do tej pory nie przeprowadzono dokumentacji tej części jaskini. Poniżej progu w bocznym ciągu znajduje się jeszcze niewielki kominek z mlekiem wapiennym[1].
Jaskinia powstała w wapieniach z jury późnej, zarówno w warunkach freatycznych, jak i wadycznych. Później została przecięta systemem pęknięć, co spowodowało zawalenie się niektórych korytarzy. Korytarze są w postaci rur skalnych, a na ścianach widoczne są zagłębienia i kotły wirowe. Występują też rynny denne, półki erozyjne i szczeliny na ścianach. Obecnie jaskinia ta nie posiada okazałej szaty naciekowej. Na ścianach występują resztki polew kalcytowych oraz nacieki mleka wapiennego. Jej dno zalegają głazy i rumosz skalny, a w końcowych partiach występuje namulisko gliniaste. Jest bardzo wilgotna. W niektórych miejscach występuje wyczuwalny przewiew powietrza, a podczas silnych mrozów z otworu wydobywa się para wodna. Rozproszone światło słoneczne dociera tylko na kilka metrów od otworu. W jaskini występują pająki sieciarze jaskiniowe, muchówki i motyle. Obserwowano kilka gatunków nietoperzy: podkowiec mały Rhinolophus hipposideros, gacek brunatny Plecotus auritus, nocek duży Myotis myotis i nocek Brandta Myotis brandtii[1].
Historia poznania
edytujJaskinia nad Źródłem ze względu na trudny dostęp została odkryta dopiero 14 listopada 1946 roku przez K. Kowalskiego i S. Strawińskiego. Po raz pierwszy opisał ją Kazimierz Kowalski w 1951 r. W jej salce znalazł szkielet człowieka[5]. Północno-zachodnią część odkryto w 1965 roku. Aktualną dokumentację jaskini opracował A. Górny w październiku 2009 r. Autorem planu jest M. Czepiel[1].
Jaskinia jest często odwiedzana przez grotołazów[1]. 10 lutego 1990 roku w jaskini miał miejsce wypadek utknięcia w końcowym, skrajnie trudnym zacisku 19-letniego grotołaza z Zawiercia. Towarzysz poszkodowanego zaalarmował kolegów, a potem Grupę Tatrzańską GOPR. W wyniku akcji ratowniczej, w której uczestniczyło wielu znanych grotołazów z Krakowa, po użyciu wiertarki, młotków i przecinaków pechowiec został wyciągnięty po niemal 24 godzinach uwięzienia[6].
Zobacz też
edytujNa tym samym stoku nad Źródłem Będkówki oprócz Jaskini nad Źródłem Pierwszej jest jeszcze kilka jaskiń o tej nazwie. Są to:
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f Andrzej Górny , Jaskinia nad Źródłem I, [w:] Jaskinie Polski [online], Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy [dostęp 2019-12-29] .
- ↑ Jerzy Kondracki, Geografia regionalna Polski, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998, ISBN 83-01-12479-2 .
- ↑ a b Geoportal. Mapa lotnicza [online] [dostęp 2018-09-19] .
- ↑ M. Szelerewicz , A. Górny , Jaskinie Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej, Warszawa-Kraków: Wydawnictwo PTTK Kraj, 1986 .
- ↑ Kazimierz Kowalski, Jaskinie Polski, t. 1, Warszawa: Państwowe Muzeum Archeologiczne, 1951 .
- ↑ Wojciech Wiesław Wiśniewski , Akcja ratunkowa w Jaskini Nad Źródłem, „Eksplorancik” (1 (15)), 1990 .