Kosmaczek pospolity

Kosmaczek pospolity
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	astrowce
Rodzina	astrowate
Podrodzina	Cichorioideae
Rodzaj	kosmaczek
Gatunek	kosmaczek pospolity
	Nazwa systematyczna
	Pilosella officinarum Vaill.; Königl. Akad. Wiss. Paris Anat. Abh. 5: 703 (1754)
Synonimy
	Hieracium albofloccosum (Nägeli & Peter) Prain; Hieracium angustius (Nägeli & Peter) Prain; Hieracium coalescens Norrl. ex Nyman; Hieracium euronotum Zahn; Hieracium kemulariae Üksip; Hieracium melanops (Peter) J.Weiss; Hieracium obscurisquamum (Nägeli & Peter) Prain; Hieracium paradoxum Kem.-Nath.; Hieracium pilosella L.; Hieracium paradoxum Gremli; Hieracium tenuilingua Norrl. ex Nyman; Hieracium trichosoma (Peter) J.Weiss; Hieracium urnigerum Brenner; Pilosella angustella Norrl.; Pilosella coalescens Norrl.; Pilosella euronota (Nägeli & Peter) Dostál; Pilosella exacuta Norrl.; Pilosella jodolepis Norrl.; Pilosella melanops (Peter) Dostál; Pilosella micradenophora Dostál; Pilosella prasinata Norrl.; Pilosella pseudopelleteriana Magnier; Pilosella tenuilingua Norrl.; Pilosella trichoscapa (Nägeli & Peter) Dostál; Pilosella urnigera Norrl.;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Kosmaczek pospolity, jastrzębiec kosmaczek^[4] (Pilosella officinarum Vaill.) – gatunek rośliny z rodziny astrowatych. Rodzimy obszar jego występowania to Europa i część terytorium Azji (Kaukaz, Zakaukazie, Dagestan i Syberia Zachodnia)^[5]^[3]. Rozprzestrzenił się także jako gatunek zawleczony w Australii, Nowej Zelandii i w Ameryce Północnej^[5]^[3]. W Polsce występuje na całym terenie kraju.

Morfologia edytuj

Pokrój: Pospolita, gwiazdkowato owłosiona trwała roślina wieloletnia. Należy do najłatwiej rozpoznawalnych z ok. 100 występujących w Polsce gatunków jastrzębców.
Łodyga: Nierozgałęziona, bezlistna (głąbik, niekiedy z drobnymi łuskowatymi liśćmi), kutnerowata, wyprostowana, o wysokości od 5 cm do 30 cm z pojedynczym kwiatostanem (koszyczkiem) na wierzchołku. Z jednego korzenia może wyrastać kilka łodyżek kwiatowych. Pod ziemią zgrubiałe, pełzające kłącze.
Liście: Niebieskawozielone, zebrane w odziomkową różyczkę, podłużne, odwrotnie jajowate, u nasady zwężone, pod spodem z gęstymi, długimi, gwiazdkowatymi, białymi włoskami. Na wierzchu nagi, lub szczeciniasto owłosione. Z kątów liści różyczkowych wyrastają liczne i cienkie rozłogi.
Kwiat: Zebrane w okrągłe koszyczki. Kwiaty żółte, języczkowate, brzeżne z czerwonymi smugami od spodu. Pojedyncze koszyczki kwiatowe mają okrywę złożoną z równowąskich łusek pokrytych szczeciniastymi, gwiazdkowatymi i gruczołowatymi włoskami. Słupki z żółtymi szyjkami.
Owoce: Niełupki o długości 3,5 mm, żeberkowane (na szczycie żeberka połączone w pierścień). Opatrzone są na szczycie puchem zwiększającym powierzchnię lotną. W czasie owocowania tworzą puszystą kulę.

Biologia i ekologia edytuj

Rozwój: bylina. Kwitnie: maj – październik, kwiaty są owadopylne i przedprątne^[6]. Nasiona roznoszone są przez wiatr na duże odległości.
Siedlisko: występuje na suchych stanowiskach: piaszczystych, murawach, wrzosowiskach, przydrożnych poboczach, gdzie tworzy często zwarte płaty. Lubi gleby suche, piaszczyste, słabo nawożone. Unika miejsc silnie zacienionych. W Tatrach występuje aż po piętro alpejskie. W uprawach rolnych chwast rozrastający się przez rozłogi, ale łatwy do zwalczenia, gdyż jest bardzo wrażliwy na selektywne herbicydy.
W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla klasy (Cl.) Nardo-Callunetea-^[7].
Roślina trująca.
Liczba chromosomów 2n= 36,45 (18,27,54,63)^[8].

Koszyczek od spodu – okrywa

Koszyczek z góry – kwiaty języczkowe

Zmienność edytuj

Gatunek bardzo zmienny morfologicznie (opisano kilkadziesiąt podgatunków). Tworzy liczne mieszańce z innymi gatunkami jastrzębca.

Zastosowanie edytuj

Roślina lecznicza – surowcem leczniczym jest ziele (Herba Hieracii pilosellae syn. Herba Pilosellae) zawierające kumaryny (umbeliferon), garbniki, gorycze, flawonoidy i inne związki czynne. Przetwory z ziela działają ściągająco, gojąco, rozkurczowo, wykrztuśnie i moczopędnie.
- Stosowane są do leczenia: nieżytu przewodu pokarmowego, złej przemiany materii, biegunki, czerwonki, wrzodów żołądka i dwunastnicy, chorób płuc i kamicy nerkowej
- Zewnętrznie leczy rany, wrzody, czyraki i ropną wysypkę.

Przypisy edytuj

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Pilosella officinarum Vaill.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-09-01].
↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 132, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ ^a ^b Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-05-05].
↑ Olga Seidl, Józef Rostafiński: Przewodnik do oznaczania roślin. Warszawa: PWRiL, 1973.
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych. Warszawa. ISBN 83-01-14439-4.
↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).

[powo-3] Pilosella officinarum Vaill.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-09-01].

[checklist-4] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 132, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[grin-5] Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-05-05].

[6] Olga Seidl, Józef Rostafiński: Przewodnik do oznaczania roślin. Warszawa: PWRiL, 1973.

[7] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych. Warszawa. ISBN 83-01-14439-4.

[8] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.

[4]

[5]

[3]

[1]

[2]

[6]

[7]

[8]