Jenő Jendrassik
Jenő Lipot András Jendrassik (niem. Andreas Eugen Jendrassik, ur. 18 listopada 1824[1] w Kapnikbánya, okręg Marmarosz, zm. 3 marca 1891 w Budapeszcie) – węgierski lekarz, fizjolog i filozof.
| |
| Data i miejsce urodzenia |
18 listopada 1824 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
4 marca 1891 |
| Zawód, zajęcie |
lekarz, fizjolog, filozof |
| Narodowość |
węgierska |
Życiorys edytuj
Jenő Jendrassik urodził się 18 listopada 1924 roku (spotykane też daty 15 listopada 1829[2] i 1825) w Kapnikbánya w okręgu Marmarosz w Siedmiogrodzie. Jego ojciec, którego przodkowie pochodzili z Moraw, był właścicielem kopalni. Jendrassik uczęszczał do franciszkańskiej szkoły w Nagybánya (Baia Mare)[1]. Ponieważ był bardzo zdolnym uczniem, został wysłany do Uniwersytetu w Peszcie[3]. Zgodnie ze swymi zainteresowaniami studiował matematykę, fizykę i filozofię. Jego ulubionymi filozofami byli Seneka i Goethe, których twórczość miała wpłynąć na jego życie. Następnie zaczął studia prawnicze, które jednak wkrótce porzucił. Później przez krótki czas uczęszczał na wykłady z anatomii.
W 1847 roku został studentem wydziału medycznego Uniwersytetu Wiedeńskiego. Pracował nawet jako asystent chirurga, ale po pewnym czasie doszedł do wniosku że woli zajmować się teorią. Jako uczeń pracował w Instytucie Fizjologii Brückego, a później w laboratorium Ludwiga w Lipsku. W 1853 roku ukończył studia[2]. W 1855 Jendrassik musiał wrócić do Siedmiogrodu, ponieważ wybuchła tam epidemia cholery i brakowało lekarzy w kraju[4].
Trafił tam 11 lipca 1857 i zgodnie ze swoją specjalnością został wybrany profesorem w Instytucie Chirurgii Medycznej w Kolozsvár, otrzymując uprawnienia do wykładania patologii, farmakologii, anatomii opisowej i medycyny sadowej. Gdy w 1860 roku Czermak zostawił wakat na Uniwersytecie w Peszcie (w związku ze swoją słabą znajomością węgierskiego[5]), Jenő Jendrassik zastąpił go na tym stanowisku.
W pracy na uczelni, Jendrassik przykładał wagę do poprawności językowej, próbował też znaleźć węgierskie odpowiedniki dla wielu medycznych terminów. W swoim tłumaczeniu prac oftalmologicznych Helmholtza zamieścił appendix, w którym podał nowe określenia i swoje definicje do terminów użytych w tekście, które do dziś są na Węgrzech w użyciu. Doceniał też rolę matematyki i jako pierwszy wykładał fizykę medyczną jako samodzielny przedmiot w latach 1871-78. W 1879 roku Loránd Eötvös zlikwidował katedrę fizyki medycznej z powodów finansowych[5].
Za kadencji Jendrassika Instytut Fizjologii osiągnął poziom porównywalny z zachodnimi uczelniami. Uroczyste otwarcie zreorganizowanego Instytutu, z naukowymi demonstracjami i pokazami, odbyło się 20 maja 1876 roku.
Obok obowiązków akademickich Jendrassik pełnił też funkcje administracyjne na swojej uczelni: przez dwie kadencje był dziekanem, przez jedną sekretarzem wydziału medycznego. Został członkiem korespondentem Węgierskiej Akademii Nauk w 1863 roku i członkiem rzeczywistym w 1880.
Dorobek naukowy edytuj
Głównym polem zainteresowań Jendrassika była fizjologia mięśni; badał przemiany chemiczne zachodzące w pracujących mięśniach, a także, w oparciu o prace Pflügera[6], podatność mięśni i korelacje między intensywnością i jakością skurczu a rodzajem działającego bodźca. Asystentem Jendrassika był fizjolog Kálmán Balogh, który pod jego wpływem, a także Ludwiga, przedstawił w tym czasie wiele interesujących prac. Napisał też pierwszy węgierski podręcznik fizjologii.
Uczniami Jendrassika byli między innymi Kálmán Balogh, Aurél Török, Lajos Thanhoffer, Imre Regéczi i Nándor Klug, wywarł również wpływ na Ferenca Tangla, Sándora Korányiego, i własnego syna Ernő Jendrassika, który został neurologiem.
Zmarł 3 marca (błędna data 4 marca[2]) 1891 roku.
Prace edytuj
- Ueber die Ursachen der in den quergestreiften Muskeln unter der Einwirkung constanter Ströme auftretenden Strömungserscheinungen. Archiv für Physiologie: 300-341 (1879)
- Ueber die Ursachen der in den quergestreiften Muskeln unter der Einwirkung conetanter Ströme auftretenden- Strömungserscheinungen. Arch f Anat u Physiol Jahrg 1879. 300 (1879)
- Erster Beitrag zur Analyse der Zuckungswelle der quergestreiften Muskelfaser. Archiv für Anatomie, Physiologie und wissenschaftliche Medicin: 513-597 (1874)
- Das neue physiologische Institut an der Universität zu Budapest. Budapest: Kön. Ung. Universitäts-Buchdruckerei (1877)
- Institut Physiologique de Buda-Pest. [w:] Les Hautes Études Pratiques dans les Universités d’Allemagne et d'Austriche-Hongrie, Deuxième Rapport: Berlin-Budapest-Graz-Leipzig-Muenchen, Adolphe Wurtz (red.), 88-103. Paris: G. Masson 1882
Przypisy edytuj
- ↑ a b Szállási Árpád. JENDRASSIK JENŐ ÉS A HAZAI KÍSÉRLETI ÉLETTAN KEZDETEI (Jenö Jendrassik and the beginning of experimental physiology in Hungary). „Orvosi Hetilap”. 133. 26, s. 1640-1642, 1992. PMID: 1614703.
- ↑ a b c Gorzny, Willy, ed. 1998. Deutscher biographischer Index. München: K. G. Saur
- ↑ Szinnyei.: [The life and works of Hungarian writers] pp. 479 (Budapeszt, 1897) (węg.)
- ↑ Sós J: [Jenő Jendrassik (Masters of the Hungarian Medical School)] pp. 94 (Budapeszt, 1969) (węg.)
- ↑ a b György, T.: History of the Medical Faculty 1770-1935, (Bp. 1936).
- ↑ Pflüger: Untersuchungen über die Physiologie des Elektrotonus. (Bonn, 1859).
Bibliografia edytuj
- Szállási Árpád. JENDRASSIK JENŐ ÉS A HAZAI KÍSÉRLETI ÉLETTAN KEZDETEI (Jenö Jendrassik and the beginning of experimental physiology in Hungary). „Orvosi Hetilap”. 133. 26. s. 1640-1642. hu en
- Pagel JL: Biographisches Lexikon hervorragender Ärzte des neunzehnten Jahrhunderts. Berlin-Wiedeń: Urban & Schwarzenberg, 1901, s. 820-821. [1]
- ÖSTERREICHISCHES BIOGRAPHISCHES LEXIKON 1815–1950 Bd. 3 (Lfg. 12), S. 104
Linki zewnętrzne edytuj
- Jendrassik Jenő Magyar Életrajzi Lexikon 1000-1990 (węg.)