Jerzy Wałga
Jerzy Wałga (ur. 17 listopada 1946 w Cieszynie) – rusznikarz wykonujący cieszynki, artysta, radny miasta Cieszyn, działacz społeczny, historyczny i lokalny[1].
 Jerzy Wałga trzymający jedną z wykonanych przez siebie cieszynek | |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Dziedzina sztuki |
Rusznikarstwo artystyczne – wyroby według tradycyjnej szkoły cieszyńskiej |
| Muzeum artysty |
Izba Cieszyńskich Mistrzów w Cieszynie |
| Ważne dzieła | |
|
• Cieszynki wykonane dla muzeów, kolekcjonerów etc. | |
| Odznaczenia | |
 
| |
| Nagrody | |
|
• Dyplom na VII wystawie rękodzieła artystycznego (1984) | |
| Strona internetowa | |
Życiorys edytuj
Wykształcenie i doświadczenie edytuj
Urodzony 17 listopada 1946 roku w Cieszynie. Absolwent szkoły podstawowej i zawodowej w Cieszynie. Od dziecka zafascynowany był majsterkowaniem, tworzeniem i militariami. W dzieciństwie sporą część czasu spędzał w Muzeum Śląska Cieszyńskiego w Cieszynie oraz w warsztacie swojego dziadka Jana Wałgi[1].
W szkole średniej jego ulubionymi przedmiotami były zajęcia zawodowe takie jak np. metalurgia, metaloznawstwo, kowalstwo czy obróbka cieplna. W 1968 roku ukończył szkołę średnią z tytułem mistrza obróbki cieplnej, a w 1973 roku uzyskał tytuł ślusarza narzędziowego[1].
Po ukończeniu szkoły pracował, z przerwami, w zakładach CELMA w Cieszynie aż do 1978 roku. Tam kształcił się dalej i rozwijał swoje umiejętności pod okiem wielu wspaniałych mistrzów – Alberta Palicy (mistrz ręcznego grawerstwa w CELMIE i Mennicy Polskiej), Jana Poloka (mistrz ręcznego wykonywania narzędzi) i Eugeniusza Niemca (mistrza w dziedzinie obróbki cieplnej)[1].
W przerwach od pracy w zakładach CELMA odbywał obowiązkową naukę w Technicznej Oficerskiej Szkole Wojsk Lotniczych. Uzyskał tam tytuł Technik Eksploatacji Samolotu Odrzutowego MIG 21[1].
Warsztat edytuj
Po odejściu z zakładów CELMA, otworzył warsztat zajmujący się naprawą sprzętu sportowego i rusznikarstwem artystycznym. Ostrzy łyżwy, naprawia rakiety tenisowe, rowery, sprzęt sportowy, który również serwisuje. Był jedynym, autoryzowanym warsztatem sprzętu narciarskiego z Szaflar (Polsport)[1].
W warsztacie, oprócz tworzenia cieszynek, poddawał renowacji zabytkową broń. Konserwował m.in. parę pistoletów, wykonanych przez Karola Wierlika (cieszyńskiego rusznikarza z połowy XIX w.). Niejednokrotnie również dokonywał renowacji zabytków dla Muzeum Śląska Cieszyńskiego, Muzeum Těšínska, Zamku w Grodźcu oraz Michała Bożka (mecenasa sztuki)[1].
Izba Cieszyńskich Mistrzów edytuj
W 2012 roku, przy wsparciu miasta Cieszyn i Zamku Cieszyn, powołał do istnienia Izbę Cieszyńskich Mistrzów[2]. Miejsce, w którym spotkała się tradycja z designem. To miejsce promujące bogactwo i dorobek regionu Śląska Cieszyńskiego oraz Księstwa Cieszyńskiego. Można zapoznać się tam z takimi pojęciami jak m.in. cieszyński filigran, haft, koronka, grawerstwo, introligatorstwo, zduństwo, szlifierstwo kryształów (kuglerstwo), a także poznać historie stojących za nimi postaci: Franciszek Horak, Janina Marcinkowa, Teresa Wałga, Albert Palica, Helena Karpińska, Franciszek Bizoń oraz Ludwik Kuś[3].
Macierz Ziemi Cieszyńskiej edytuj
Od wielu lat aktywnie działa w Macierzy Ziemi Cieszyńskiej, jest członkiem Koła Terenowego nr 1, a także członkiem Zarządu Głównego MZC, w którym przez 10 lat pełnił funkcję wiceprezesa do spraw organizacyjno-gospodarczych. Za swoją wzorową działalność w roku 2013 otrzymał najważniejsze wyróżnienie macierzowe – Godność Członka Honorowego Macierzy[4].
Radny Miasta Cieszyn edytuj
W latach 1998–2002 oraz od 2018 do dziś pełni funkcję Radnego miasta Cieszyn. Intensywnie działa na rzecz ochrony kultury oraz zajmuje się sprawami lokalnymi. Jako radny pracuje w komisjach: Finansów, Rozwoju i Spraw Komunalnych, Skarg, Wniosków i Petycji. Należy do Klubu Radnych Cieszyński Ruch Społeczny[5][6].
Cieszynka edytuj
.png)
Pierwszej próby wykonania cieszynki podjął się na przełomie lat 1972/73. W procesie jej tworzenia wykorzystywał umiejętności oraz zasoby zakładów, w których pracował. Od tego momentu cieszynki powstają do dziś[1].
W latach 80. specjalna komisja utworzona przez zakłady CEPELIA z Czechowic-Dziedzic, orzekła autentyczność wykonywanych cieszynek. Stwierdzono wtedy, iż cieszynki wykonywane przez niego nie są replikami, tylko oryginałem[1].
Każda broń, która wychodzi spod rąk Jerzego Wałgi jest wykonana z zachowaniem tradycyjnych metod wyrobu broni. Każdy element, nawet najmniejszy, jest wykonywany ręcznie. Ręcznie wykonywany jest również bogaty grawer, intarsja i inkrustacja. Praca nad jedną cieszynką to okres od 3 do 4 miesięcy. Do dziś wykonał około 60 sztuk cieszynek[7].
Niejednokrotnie dokonywał renowacji zabytkowych cieszynek oraz eksponatów muzealnych z całej Europy, czy z prywatnych kolekcji.
W 2011 roku, na specjalne zamówienie Kancelarii Prezydenta RP Bronisława Komorowskiego, wykonał cieszynkę, która później została przekazana Prezydentowi Słowacji Andrejovi Kiska podczas oficjalnej wizyty w Polsce w 2014 roku[8].
W 2018 roku Rusznikarstwo Artystyczne – wyroby według tradycyjnej szkoły cieszyńskiej zostało wpisane, jako pierwsza pozycja, na Krajową Listę Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO[9].
Nagrody i odznaczenia edytuj
Podczas swojej wieloletniej pracy rzemieślniczo-artystycznej brał udział w wielu wystawach rzemiosła artystycznego. Jerzy Wałga został uhonorowany licznymi odznaczeniami, medalami i wyróżnieniami, takimi jak:
- 1984 – wyróżniony Dyplomem na VII wystawie rękodzieła artystycznego 1984[1]
- 1985 – uhonorowany Srebrnym Krzyżem Zasługi[10]
- 1986 – Nagroda Arsenał '86[10]
- 1984–1986 – Nagroda na Wystawie Rzemiosł Artystycznych w Bielsku-Białej[10]
- 1987 – Nagroda w Ogólnopolskiej Wystawie Rzemiosł Artystycznych w Krakowie[10]
- 2013 – otrzymał najważniejsze wyróżnienie macierzowe – Godność Członka Honorowego Macierzy[10]
- 2015 – uhonorowany odznaką honorową „Zasłużony dla Kultury Polskiej”[10]
- 2015 – uhonorowany Laurem Złotej Cieszynianki[11]
- 2017 – uhonorowany Złotym Laurem Umiejętności i Kompetencji[12]
- 2022 – uhonorowany Złotą Odznaką Honorową za Zasługi dla Województwa Śląskiego[13]
- uhonorowany Złotą Odznaką Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego[10]
- uhonorowany Medalem im. Ks. Leopolda Szersznika[10]
- uhonorowany Medalem Pawła Stalmacha[10]
- otrzymał nagrodę Miasta Cieszyna za osiągnięcia w dziedzinie twórczości artystycznej, upowszechniania i ochrony kultury[10]
- otrzymał nagrodę Starosty Powiatu Cieszyńskiego za osiągnięcia w dziedzinie twórczości artystycznej, upowszechniania i ochrony kultury[10]
- otrzymał Odznakę Honorowego Członka Izby Rzemieślniczej w Bielsku-Białej[10]
W 2018 roku Rusznikarstwo Artystyczne – wyroby według tradycyjnej szkoły cieszyńskiej zostało wpisane, jako pierwsza pozycja, na Krajową Listę Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO[9]
W 2023 roku został zgłoszony i tym samym nominowany do Nagrody Księżnej Asturii w dziedzinie sztuka[14].
,_wpisana_w_rejestr_tw%C3%B3rc%C3%B3w_ludowych_w_dziale_haftu_i_koronki_fot_MS.jpg)
Rodzina Wałgów – tradycje edytuj
W rodzinie Wałgów są mocno zakorzenione tradycje związane ze sztuką i rzemiosłem:
- Jan Wałga (dziadek) – pierwszy taksówkarz oraz właściciel pierwszego warsztatu wulkanizatorskiego w Cieszynie. Producent klejów do gumy. Sprowadzał do Cieszyna kauczuk z Argentyny, z którego później powstawał specjalny klej do gumy używany w jego warsztacie wulkanizatorskim[15].
- Teresa Wałga (żona) – koronczarka, twórczyni ludowa. Prekursorka i mistrzyni koronki trójwymiarowej. Wykorzystywała techniki tradycyjnego wyrobu koronki do ukazania urody cieszyńskich zabytków. Tworzyła trójwymiarowe, przestrzenne dzieła, które bardzo często nawiązywały do natury lub przedstawień lokalnych zabytków[16].
- Jan Wałga (syn) – mistrz snycerstwa i stolarstwa. Wykonywał drewniane, bogato zdobione witryny sklepowe, drzwi etc. Przykładem są np. witryna biblioteki miejskiej w Cieszynie, apteki u podnórza góry zamkowej w Cieszynie, czy witryna przy kościele parafii pw. św. Klemensa w Ustroniu[1].
- Tomasz Wałga (syn) – celnik, mistrz obróbki metalu[1].
Przypisy edytuj
- ↑ a b c d e f g h i j k l Joanna Świba: Cieszynka - rzemiosło, które stało się sztuką. Cieszyn: Wydawnictwo ARKA, 2021, s. 83-120. ISBN 978-83-958906-5-9.
- ↑ Zamek Cieszyn - Izba Cieszyńskich Mistrzów [online], Zamek Cieszyn [dostęp 2024-04-10].
- ↑ Izba Cieszyńskich Mistrzów po liftingu | Gazetacodzienna [online], gazetacodzienna.pl [dostęp 2024-04-10].
- ↑ Członkowie Honorowi [online], macierz.cieszyn.pl [dostęp 2024-04-09].
- ↑ Jerzy Wałga - Radny Cieszyn [online], Silesia24.pl [dostęp 2024-04-10] (pol.).
- ↑ StronyDlaFirm.eu, KW Cieszyński Ruch Społeczny CRS i Gabriela Staszkiewicz [online], crs.cieszyn.pl [dostęp 2024-04-10] (pol.).
- ↑ Rusznikarstwo po cieszyńsku | Projekt Pracownie [online], projektpracownie.pl [dostęp 2024-04-10] (pol.).
- ↑ Prezydencka strzelba już gotowa | Gazetacodzienna [online], gazetacodzienna.pl [dostęp 2024-04-10].
- ↑ a b l (red.), Polski Komitet ds Unesco: Krajowa lista [online], unesco.pl [dostęp 2024-04-06] (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l Cieszynianka: Jerzy Wałga - Laur Honorowej Złotej Cieszynianki 2015 [online], OX.pl [dostęp 2024-04-06] (pol.).
- ↑ Cieszynianka: Jerzy Wałga - Laur Honorowej Złotej Cieszynianki 2015 [online], OX.pl [dostęp 2024-04-06] (pol.).
- ↑ Katalog Laurów Umiejętności i Kompetencji 2017 by Regionalna Izba Gospodarcza w Katowicach - Issuu [online], issuu.com, 29 stycznia 2018 [dostęp 2024-04-06] (ang.).
- ↑ Macierzowcy nagrodzeni - Macierz Ziemi Cieszyńskiej [online], macierz.cieszyn.pl [dostęp 2024-04-06].
- ↑ Rusznikarstwo Artystyczne [online], cieszynka.eu [dostęp 2024-04-10] (pol.).
- ↑ Urszula Markowska, 100-lecie cieszyńskich taksówek | Tramwaj Cieszyński [online], 22 stycznia 2018 [dostęp 2024-04-10] (pol.).
- ↑ Magdalena Stokłosa, KORONKI CIESZYŃSKIE − ktokolwiek widział, ktokolwiek wie? | Tramwaj Cieszyński [online], 4 sierpnia 2017 [dostęp 2024-04-10] (pol.).
Bibliografia edytuj
- Joanna Świba, Cieszynka - rzemiosło, które stało się sztuką, Cieszyn 2021, ISBN:978-83-958906-5-9.