Wikipedia

Piwdenmasz

ukraińskie przedsiębiorstwo przemysłowe
(Przekierowano z Jużmasz)

Piwdenmasz (Południowe Zakłady Budowy Maszyn imienia A. M. Makarowa) (ukr. Південний машинобудівний завод, ВО ПМЗ, ВО Південмаш, Державне підприємство «Виробниче об'єднання Південний машинобудівний завод ім. О. М. Макарова»; ros. Государственное предприятие «Производственное объединение „Южный машиностроительный завод“ имени А. М. Макарова» (Южмаш), w Rosji: Jużmasz[1] – największe ukraińskie przedsiębiorstwo przemysłu rakietowo-kosmicznego z siedzibą w Dnieprze. Projektant i producent międzykontynentalnych pocisków balistycznych ICBM, rakiet nośnych, statków kosmicznych, silników rakietowych i innych produktów zaawansowanych technologii. Przedsiębiorstwo państwowe kontrolowane przez Ukraińską Agencję Kosmiczną[2].

Rakieta Zenit-2 produkowana przez Piwdenmasz

W 2017 roku przedsiębiorstwo zatrudniało około 7000 pracowników[3].

Historia edytuj

Przedsiębiorstwo powstało w 1944 roku w ówczesnym Dniepropietrowsku jako Dniepropietrowskie zakłady samochodowe[3][4]. W 1951 roku niedokończone zakłady motoryzacyjne otrzymały zadanie produkcji pocisków rakietowych zaprojektowanych w OKB-1: R-1 oraz R-2[3][4]. Zmieniła się też nazwa: początkowo przedsiębiorstwo nie posiadało nazwy, lecz tylko oznaczenie: Zakład nr 586. W 1954 roku dział projektowo-konstrukcyjny zakładów został wydzielony i pod kierownictwem Michaiła Jangiela przekształcony w niezależne biuro konstrukcyjne, któremu nadano nazwę OKB-586. Zimą 1954/1955 zakład rozpoczął próbną produkcję ulepszonych rakiet R-5 (już bazowo o dwukrotnie większym zasięgu od R-2): R-5M[5]. Zaakceptowana w 1955 konstrukcja stała się pierwszym sowieckim pociskiem rakietowym wyposażonym w głowicę jądrową[5]. Wkrótce część produkcyjną kombinatu przemianowano na Południowe Zakłady Budowy Maszyn, a część projektową na KB Jużnoje. Zadaniem zakładów Piwdenmaszu była produkcja międzykontynentalnych rakiet balistycznych, a wkrótce także sztucznych satelitów oraz rakiet nośnych[4].

Lata sześćdziesiąte to rozwój uzbrojenia oraz pierwszych rakiet nośnych opartych na zmodyfikowanych rakietach balistycznych. W 1960 roku zatwierdzono program modyfikacji rakiety R-12: nowa konstrukcja otrzymała desygnację 63S1[6]. Dwa pierwsze próbne loty wykonano już w następnym roku, oba skończyły się awarią, odpowiednio pierwszego i drugiego członu. Trzeci lot, z 16 marca 1962 roku, okazał się sukcesem: satelita typu DS-2 otrzymał kryptonim Kosmos 1 rozpoczynając konwencję nazewniczą – serię radzieckich i rosyjskich obiektów Kosmos[6]. Co więcej, zgodnie z radziecką konwencją nazwę Kosmos przyjęła też sama rakieta (Kosmos 63S1) i rodzina rakiet Kosmos, dalej rozwijana w oparciu o rakiety R-12 i R-14[7][8]. Już w 1965 roku wystrzelono ulepszony wariant Kosmos 11K63[9]. W tej dekadzie rozpoczęto też rozwój i wystrzelono pierwsze rakiety z opartej na pocisku R-36 rodziny Cyklon (pierwszy lot Cyklon 11K67 w 1967 roku, Cyklon 2 11K69 w 1969 roku)[10].

W latach siedemdziesiątych zakłady otrzymały zadanie prac nad rodzinami rakiet Zenit i Energia[4]: debiut tej pierwszej nastąpił w 1985 roku[11]. W tym czasie (1961-1986) dyrektorem zakładów był konstruktor Aleksandr Maksimowicz Makarow[4]. Po nim, w latach 1986–1992 dyrektorem zakładów był późniejszy premier i prezydent Ukrainy Łeonid Kuczma[4][12].

Po rozpadzie ZSRR edytuj

Lata 90. były czasem komercjalizacji. W 1995 roku powstało międzynarodowe konsorcjum Sea Launch Company mające oferować produkowane przez Piwdenmasz rakiety Zenit klientom komercyjnym; ładunki (np. satelity telekomunikacyjne) miały startować z platformy oceanicznej Ocean Odyssey[13][14]. Do pierwszego startu doszło w 1999 roku. W tym samym roku po raz pierwszy wystrzelono w kosmos skonwertowaną rakietę międzykontynentalną R-36M produkcji Piwdenmaszu, pod nazwą Dniepr[15][15].

13 lutego 2012 roku po raz pierwszy wystrzelono europejską rakietę Vega, wykorzystującą w ostatnim, czwartym stopniu produkowany przez Piwdenmasz silnik RD-843[16].

Po aneksji przez Federację Rosyjską Republiki Autonomicznej Krymu i Sewastopola w 2014 roku więzy między ukraińskim i rosyjskim przemysłem kosmicznym zostały w większości zerwane, co ujemnie odbiło się na produkcji Piwdenmaszu[17][18]. 2 lutego 2015 roku Roskosmos ogłosił zawieszenie programu Dniepr[19]. Zawieszenie nie było całkowite: jeszcze w marcu 2015 roku doszło do lotu Dniepra, ale lot z 2016 roku został odwołany[20]. W wyniku wzajemnego bojkotu ukraińskiego i rosyjskiego przemysł ukraiński miał stracić 80% zamówień[21]. Zakłady produkcyjne zatrudniające w momencie rozpadu Związku Radzieckiego około czterdzieści tysięcy ludzi, w 2017 roku zatrudniały już tylko ok. siedem tysięcy, częściowo na niepełny etat[3].

Produkcja edytuj

 
Trolejbus YuMZ

W zakładach produkowano wiele typów rakiet balistycznych, w szczególności przystosowanych do przenoszenia głowic jądrowych, w tym: R-5[22][23], R-12[23][24], R-14[25], R-16[26][23], R-36[23][27], MR-UR-100 Sotka[23], RT-23UTTH (początkowo)[28] oraz R-36M[23][27].

Ponadto zakłady produkowały rakiety nośne, począwszy od opartej na R-12 i R-14 rodziny rakiet Kosmos[7][8] (pierwsze dwie nieudane próby wariantu Kosmos 63S1 odbyły się w 1961 roku). W ostatnich latach przedsiębiorstwo produkowało rakiety z rodzin Zenit (szczególnie Zenit-2 i Zenit-3SL)[29] oraz Cyklon (np. Cyklon-3). Głównym odbiorcą rakiet Zenit było konsorcjum Sea Launch.

Produkcja pozarakietowa edytuj

Ponadto przedsiębiorstwo produkuje trolejbusy i ciągniki rolnicze. Wdrażana jest również produkcja kontenerów na odpady radioaktywne w oparciu o produkowane wcześniej kontenery do przechowywania i transportu rakiet.

Przypisy edytuj

  1. ↑ Ukraine Missile Facilities M.K. Yangel Pivdenne State Design Bureau. nti.org, luty 2009. [dostęp 2023-11-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-04-11)]. (ang.).
  2. ↑ The State Enterprise „Production Association Yuzhny Machine-Building Plant named after A.M. Makarov"(YUZHMASH) [online], Ukraińska Agencja Kosmiczna [dostęp 2018-05-13] (ukr.).
  3. ↑ a b c d Christopher Miller, Inside 'Satan's' Lair: The Lock-Tight Ukrainian Rocket Plant At Center Of Tech-Leak Scandal [online], RadioFreeEurope/RadioLiberty, 28 października 2017 [dostęp 2018-05-22] (ang.).
  4. ↑ a b c d e f Bart Hendrickx, Bert Vis, Energiya-Buran: The Soviet Space Shuttle, Springer Science & Business Media, 5 grudnia 2007, s. 171, ISBN 978-0-387-73984-7 [dostęp 2018-05-21] (ang.).
  5. ↑ a b The First Missile, [w:] Steven J. Zaloga, The Kremlin's Nuclear Sword: The Rise and Fall of Russia's Strategic Nuclear Forces 1945-2000, Smithsonian Institution, 27 maja 2014, ISBN 978-1-58834-485-4 [dostęp 2018-05-21] (ang.).
  6. ↑ a b Kosmos 63S1 [online], astronautix.com [dostęp 2018-05-22] (ang.).
  7. ↑ a b Anatolij Zak, Kosmos-2 [online], russianspaceweb.com [dostęp 2018-05-13] (ang.).
  8. ↑ a b Kosmos 2 [online], astronautix.com [dostęp 2018-05-13] (ang.).
  9. ↑ Kosmos 11K63 [online], astronautix.com [dostęp 2018-05-22] (ang.).
  10. ↑ Tsiklon [online], astronautix.com [dostęp 2018-05-22] (ang.).
  11. ↑ Tselina [online], astronautix.com [dostęp 2018-05-22] (ang.).
  12. ↑ Yuzhnoye [online], astronautix.com [dostęp 2018-05-21] (ang.).
  13. ↑ Anatolij Zak, Sea Launch [online], russianspaceweb.com, 4 kwietnia 2018 [dostęp 2018-05-15] (ang.).
  14. ↑ Komercyjne rakiety z oceanu – Archiwum Rzeczpospolitej [online], Rzeczpospolita, 9 listopada 1999 [dostęp 2018-05-15].
  15. ↑ a b Anatolij Zak, The Dnepr launcher [online], russianspaceweb.com [dostęp 2018-05-15] (ang.).
  16. ↑ Krzysztof Kanawka, Vega VV01 – relacja ze startu, „Kosmonauta.net”, 12 lutego 2012 [dostęp 2018-05-21] (pol.).
  17. ↑ Matthew Bodner, How Crimea hurt Ukraine’s space program [online], SpaceNews Magazine, 6 czerwca 2016 [dostęp 2018-05-13] [zarchiwizowane z adresu 2017-07-20] (ang.).
  18. ↑ Doug Messier, Russia Severing Ties With Ukraine on Dnepr, Zenit Launch Programs – Parabolic Arc [online], parabolicarc.com, 6 lutego 2015 [dostęp 2018-05-13] (ang.).
  19. ↑ Hubert Bartkowiak, Koniec Dnieprów i Zenitów (i Sea Launch)?, „Kosmonauta.net”, 9 lutego 2015 [dostęp 2018-05-21] (pol.).
  20. ↑ Krzysztof Kanawka, Lot Dniepra skasowany, „Kosmonauta.net”, 23 września 2016 [dostęp 2018-05-21] (pol.).
  21. ↑ Hubert Bartkowiak, Zapaść ukraińskiego przemysłu kosmicznego, „Kosmonauta.net”, 10 lutego 2016 [dostęp 2018-05-21] (pol.).
  22. ↑ R-5 [online], astronautix.com [dostęp 2018-05-13] (ang.).
  23. ↑ a b c d e f Appendix 1 Missile Technical Data, [w:] Steven J. Zaloga, The Kremlin's Nuclear Sword: The Rise and Fall of Russia's Strategic Nuclear Forces 1945-2000, Smithsonian Institution, 27 maja 2014, ISBN 978-1-58834-485-4 [dostęp 2018-05-21] (ang.).
  24. ↑ R-12 [online], astronautix.com [dostęp 2018-05-13] (ang.).
  25. ↑ R-14 [online], astronautix.com [dostęp 2018-05-13] (ang.).
  26. ↑ R-16 [online], astronautix.com [dostęp 2018-05-13] (ang.).
  27. ↑ a b R-36 [online], astronautix.com [dostęp 2018-05-21] (ang.).
  28. ↑ Ракетный комплекс 15П960 Молодец с МБР 15Ж60 (РТ-23 УТТХ) [online], Ракетная техника rbase.new-factoria.ru [dostęp 2018-05-21] (ros.).
  29. ↑ Zenit [online], astronautix.com [dostęp 2018-05-13] (ang.).

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Piwdenmasz&oldid=73602397”