Kałamaszka
Kałamaszka (białor. каламажка) – niewielki pojazd konny, czterokołowy wąski, otwarty wózek o prostej skrzyniowej konstrukcji.
A. Brückner i Z. Gloger wywodzą jego nazwę od rusińskiego zdrobniałego określenia kolimaga oznaczającego w XV wieku duży wóz towarowy z ochronną budą[1]. Kałamaszka (nazywana też taradajką)[2] była mniejszym od bryczki pojazdem najczęściej jednokonnym[3], pozbawionym resorowania oraz budy chroniącej pasażerów przed deszczem; wewnątrz zazwyczaj wyłożona była łubem (łykiem)[4]. Drewniane koła osadzano na początkowo drewnianej osi smarowanej mazią dla zmniejszenia oporów ciernych[5].
W XVII wieku kałamaszka pojawiła się na Białorusi, a w XVIII upowszechniła się na Ukrainie i Litwie. W XVIII wieku dotarła również do Polski, gdzie stała się pojazdem popularnym wśród ubogiej szlachty. Z użycia wyszła na przełomie XIX/XX wieku[6].
Pojazd ten często występował w polskiej literaturze XIX-wiecznej, m.in. u Adama Mickiewicza:
- ...sąsiadów niemało
- …Z okolicznych zaścianków, zbrojni i bezbronni,
- W kałamaszkach i bryczkach, i piesi, i konni…
- (Pan Tadeusz, księga VI – Zaścianek)
- W kałamaszkach i bryczkach, i piesi, i konni…
Przypisy edytuj
- ↑ Encyklopedia staropolska, dz. cyt.
- ↑ Słownik etymologiczny języka polskiego, dz. cyt.
- ↑ Por. Ignacy Chodźko, Pamiętniki kwestarza, KAW, Poznań 1988, s. 65.
- ↑ Władysław Kopaliński: Słownik mitów i tradycji kultury, PIW, Warszawa 1985, s. 455.
- ↑ kałamaszka, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2023-11-20].
- ↑ Słownik terminologiczny sztuk pięknych, dz. cyt.
Bibliografia edytuj
- Krystyna Holly, Anna Żółtak: Słownik wyrazów zapomnianych, czyli słownictwo naszych lektur. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001
- Aleksander Brückner: Słownik etymologiczny języka polskiego. Kraków: Krakowska Spółka Wydawnicza, 1927, s. 214
- Zygmunt Gloger: Encyklopedia staropolska. T. 2. Warszawa: Piotr Laskauer, 1901, s. 318
- Słownik terminologiczny sztuk pięknych (pod red. Stefana Kozakiewicza). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1969, s. 156