Kacap
Kacap[a] (z ukr. кацап) – przezwisko, pogardliwe lub rubaszne[1] określenie Rosjanina, chłopa rosyjskiego (wielkoruskiego) lub człowieka ograniczonego[2][3][4].
W XX wieku pojęcie weszło do użycia także jako potoczne i pogardliwe określenie mieszkańców Związku Radzieckiego niezależnie od narodowości[5], a także jako pejoratywne określenie Białorusinów mieszkających na Podlasiu[6].
Określenie niekiedy uważane jest za przestarzałe[3], a jego etymologia nie jest do końca jasna[1]. Zapożyczone zostało do polszczyzny z języka ukraińskiego[4].
W wydanym w 1905 roku Słowniku wyrazów obcego a mniej jasnego pochodzenia Jan Aleksander Karłowicz odnotowuje słowo jako oznaczające kupca wielkoruskiego albo w ogóle Wielkorusina, nie wspomina jednak o pogardliwym wydźwięku[7]. W takim znaczeniu pojawia się już jednak w wydanych rok później Wspomnieniach niebieskiego mundurka Wiktora Gomulickiego[8].
Etymologia edytuj
Jednym z wytłumaczeń genezy tego słowa może być określenie, jakim Ukraińcy obdarzali Rosjan[4][9]. Słowo kacap miało być złączeniem rosyjskiego как i ukraińskiego цап (jak kozioł), oznaczających kozie brody bojarów moskiewskich i innych ludzi z Księstwa Moskiewskiego, którzy zgodnie ze starymi kanonami bizantyjskimi mieli nosić kozie brody (stary obrządek)[10]. Podobną etymologię odnotowuje Maria Brzezina w pracy Stylizacja rosyjska[1].
W języku arabskim słowo «kassab» (qaşşăb) oznacza «rzeźnika», «tego, kto zabija bydło»[11].
W gwarze lwowskiej słowo kacap oznacza głupca[12].
Zobacz też edytuj
Uwagi edytuj
- ↑ W wypadku deprecjonujących, lekceważących lub żartobliwych nazw członków narodowości [...] poleca się pisownię małą literą, choć rozpowszechniony zwyczaj pozwala pisać je wielką – Nazwy członków narodów, ras i szczepów.
Przypisy edytuj
- ↑ a b c Maria Brzezina, Stylizacja rosyjska: stylizacja językowa i inne ewokanty rosyjskości w utworach literackich ukazujących okres zaborów, Energeia, 1997, s. 161, ISBN 978-83-85118-49-7 (pol.).
- ↑ kacap – Słowniki PWN. sjp.pwn.pl. [dostęp 2015-08-29]. Cytat: 1. pogard. «o Rosjaninie» 2. pogard. «o człowieku ograniczonym» • kacapski • kacapka
- ↑ a b Witold Doroszewski (red.): kacap – Wielki słownik W. Doroszewskiego PWN. sjp.pwn.pl. [dostęp 2015-08-29]. Cytat: kacap m IV, Ms. ~apie przestarz. (z niechęcią) «chłop wielkoruski, czasem też o Rosjaninie» [...] <ukr. kacap>
- ↑ a b c kacap. W: Aleksander Brückner: Słownik etymologiczny języka polskiego. Kraków: Krakowska Spółka Wydawnicza, 1927. Cytat: kacap, przezwisko Moskali, od Ukraińców, którym Moskal chachłami (od chochoł, ‘czupryna’) odpłaca; od cap, z przyrostkiem ka- lub ko-, jak w kadłub, kabłąk(?), komudzić i i., oznaczającym coś ‘wielkiego, zgrubiałego’, nieraz pogardliwie używanym; dla brody, od Moskala niegdyś nieodłącznej, capem go przezwano.
- ↑ Mirosław Bańko (red.), Inny słownik języka polskiego PWN, Wyd. 2, T. 1: A-Ó, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2014, s. 582, ISBN 978-83-01-17797-3.
- ↑ Barbara Mikołajewska, Nazwy etniczne jako czynnik dystansu etnicznego: studium przypadku zróżnicowania społecznego na Podlasiu, Uniwersytet Warszawski. Instytut Profilaktyki Społecznej i Resocjalizacji, 1987, 10 i dalej (pol.).
- ↑ Jan Karłowicz, Słownik wyrazów obcego a mniej jasnego pochodzenia używanych w języku polskim, Kraków: Gebethner i Spółka, 1905, s. 237 [dostęp 2016-03-18].
- ↑ XV. W: Wiktor Gomulicki: Wspomnienia niebieskiego mundurka. Wyd. 3. uzup. Warszawa-Lublin-Łódź-Kraków: Gebethner i Spółka, 1918, s. 227. Cytat: Byłby ja Jastrebski albo Jastrebowski, wyby mnie lubili i pocztienje dla mnie mieli, ale że moja familja ruska, tak ja dla was coż? – proklatyj moskal, kacap....
- ↑ Александр Николаевич Чудинов: КАЦАП. [w:] Словарь иностранных слов, вошедших в состав русского языка [on-line]. 1910. [dostęp 2015-08-29]. Cytat: КАЦАП (малор., искаж. «как цап» – как козел). Малороссийское название великорусских мужиков, носящих бороду, в противоположность малороссам, которые бреются.
- ↑ Wyborcza.pl [online], wyborcza.pl [dostęp 2022-04-13].
- ↑ Дмитрий Николаевич Ушаков: КАЦАП. [w:] Толковый словарь Ушакова [on-line]. 1935-1940. [dostęp 2015-08-29]. Cytat: КАЦА́П, кацапа, муж. (араб. kassab – мясник) (дорев. бран.). Шовинистическое обозначение русского в отличие от украинца в устах украинцев-националистов, возникшее на почве национальной вражды. «Проклятые кацапы едят щи даже с тараканами.» Гоголь.
- ↑ http://www.stankiewicz.e.pl/ludobojstwo/lwowska_gwara.html.