Kamienica przy Rynku 17 w Tarnowskich Górach (budynek południowy)
Kamienica przy Rynku 17 w Tarnowskich Górach (budynek południowy) – kamienica wybudowana najprawdopodobniej w II połowie XVI wieku, znajdująca się pod numerem 17 przy Rynku w Tarnowskich Górach, wpisana do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego.
 nr rej. A/614/66 z 15 kwietnia 1966[1][2]
| |||
.JPG) Kamienica w 2013 roku | |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Województwo | |||
| Miejscowość | |||
| Adres |
Rynek 17 | ||
| Typ budynku | |||
| Architekt |
nieznany[3] | ||
| Inwestor |
nieznany[3] | ||
| Ukończenie budowy | |||
| Ważniejsze przebudowy | |||
| Pierwszy właściciel |
nieznany[3] | ||
| Kolejni właściciele |
| ||
| Obecny właściciel |
od 1990 roku[10] | ||
Położenie na mapie Tarnowskich Gór  | |||
Położenie na mapie Polski  | |||
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |||
Położenie na mapie powiatu tarnogórskiego  | |||
 50°26′39,840″N 18°51′16,776″E/50,444400 18,854660
| |||
Budynek należy do zespołu kamienic podcieniowych, które zajmują południową część zachodniej pierzei tarnogórskiego Rynku oraz początkowy odcinek ulicy Gliwickiej. Współcześnie obiekt funkcjonalnie związany jest z sąsiednią kamienicą, również zajmującą parcelę pod numerem 17, pierwotnie jednak obie części funkcjonowały oddzielnie, o czym świadczy odmienna bryła budynków oraz ślady istnienia dwóch niezależnych klatek schodowych.
Pierwszym znanym z nazwiska właścicielem kamienicy był Jan Miedona, do którego budynek należał w latach 1670–1703. W wieku XIX budynek był własnością Böhmów. W 1950 roku kamienica po raz pierwszy została wpisana do rejestru zabytków (województwa śląsko-dąbrowskiego), a w kwietniu 1966 roku wpisano ją do rejestru zabytków województwa katowickiego.
Historia edytuj
.jpg)
Budynek znajduje się w południowej części zachodniej pierzei tarnogórskiego Rynku. Podobnie jak sąsiednie budynki, wybudowany został w XVI wieku[4][6] – prawdopodobnie w drugiej jego połowie[10] – i należy do zespołu kamienic podcieniowych, który obejmuje budynki przy ul. Gliwickiej 1, 3 i 5 oraz przy Rynku 18 i 17 (budynek północny i południowy), a kiedyś także 16 i 15[5].
Nie jest znany inwestor, architekt, budowniczy, ani dokładna data wzniesienia kamienicy. Jako jej właściciel w 1670 roku wymieniony jest żupnik Jan Miedona, który wraz z Andreasem Olofssonem, do którego należała sąsiednia kamienica, gościli na swych połączonych podwórkach kaleszę i konie z orszaku odwiedzającej miasto cesarzowej Eleonory Gonzagi. Po śmierci Miedony w 1703 roku w dokumentach występuje jego żona, Magdalena, katoliczka, która wsławiła się znaczącymi darowiznami na miejscowy kościół (m.in. wpłaciła 200 talarów na remont wieży świątyni)[9]. Jednak już w roku następnym, przegrawszy proces sądowy z Bernardem Bordolo wytoczony w sprawie podwyższenia przylegającej od południa kamienicy, Miedonowa sprzedała swój dom Andrzejowi Pusonowi[11].
Dom był jednym z budynków, które spłonęły w pożarze miasta w 1746 roku[12]. Wówczas jego wartość katastralna wynosiła 430 talarów, a właścicielem był pochodzący z brandenburskiego Friedlandu Christian Fiddicke – żupnik, wiceburmistrz, inspektor cechu rzeźników i architekt miejski[7]. W 1765 dom należał do kupca Jacoba Zienbecka, zaś w 1800 roku do spadkobierców niejakiego Fischera[7]. W 1765 roku wartość kamienicy wynosiła 465 talarów, a w 1800 roku 450 talarów[12].
Kolejnym właścicielem obiektu był od 1804 roku Joseph Waniek z Gliwic, członek Bractwa Strzeleckiego, poborca akcyzy, członek tarnogórskiego magistratu, a od 1823 roku aż do swojej śmierci w 1842 roku – burmistrz miasta[7]. Po jego śmierci kamienicę nabył Gustav Böhm, właściciel budynku sąsiadującego z kamienicą od północy. Z czasem obie kamienice pomimo zróżnicowanej bryły zaczęły stanowić funkcjonalną całość, a od lat 20. XX wieku mają wspólny adres pod numerem 17 przy Rynku w Tarnowskich Górach[7].
12 marca 1950 roku obiekt po raz pierwszy wpisano do rejestru zabytków nieruchomych (wówczas województwa śląsko-dąbrowskiego), zaś 15 kwietnia 1966 roku kamienicę jako budynek mieszkalny II wpisano do rejestru zabytków województwa katowickiego pod numerem 614/66[1][2]. W 1991 roku przeprowadzono gruntowny remont budynku[10].
Architektura edytuj
Budynek jest wzniesiony na rzucie prostokąta, od strony Rynku jest trójkondygnacyjny, w głębi zaś dwukondygnacyjny. Kryty jest dwuspadowym dachem z kalenicą ustawioną prostopadle do pierzei rynku. Elewacja obiektu jest pięcioosiowa, z podcieniem otwartym dwiema arkadami na parterze i trójkątnym szczytem[10]. W szczycie znajduje się owalne okienko, pozostałe okna są prostokątne[4][7].
Budynek ma zachowane w dość dobrym stanie oryginalne, XVI-wieczne piwnice, podcienia zostały dobudowane najprawdopodobniej w XVII wieku, natomiast trzecią kondygnację zbudowano w wieku XVIII[7]. W lokalu na parterze zachowane sklepienie kolebkowe z lunetami[4][6]. Obiekt w fasadzie miał niegdyś balkon, który nie zachował się do czasów współczesnych[10].
Przypisy edytuj
- ↑ a b Rejestr zabytków (WKZ) ↓.
- ↑ a b Gminna Ewidencja Zabytków ↓.
- ↑ a b c d e Fundacja Kruszce Śląska: Rynek 17, budynek południowy. [w:] Internetowe Vademecum Architektury Tarnowskich Gór [on-line]. vademecum-tg.pl, 2018. [dostęp 2022-09-11]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (pol.).
- ↑ a b c d e Płazak i Przała 1968 ↓, s. 24.
- ↑ a b Krzykowska 2000a ↓, s. 141.
- ↑ a b c d Broniec i in. 2009 ↓, s. 97.
- ↑ a b c d e f g h Wojcik 2017 ↓, s. 189.
- ↑ Krzykowska 2000b ↓, s. 319.
- ↑ a b Wojcik 2017 ↓, s. 187.
- ↑ a b c d e Maryńczuk 1998 ↓.
- ↑ Wojcik 2017 ↓, s. 187–188.
- ↑ a b Wojcik 2017 ↓, s. 28.
Bibliografia edytuj
- Marian Broniec, Ryszard Bednarczyk, Arkadiusz Czech, Mieczysław Filak, Krzysztof Gwóźdż, Jan Hahn, Marek Kandzia, Alicja Kosiba-Lesiak, Zofia Krzykowska, Dominik Ochman, Marek Panuś, Przemysław Rubacha, Anna Sopuch, Gabriela Szubińska, Marek Wojcik, Roman Wolniszewski: Przewodnik Tarnowskie Góry. Tarnowskie Góry: Drukpol sp.j., 2009. ISBN 978-83-61458-36-4.
- Gminna Ewidencja Zabytków. BIP – Urząd Miejski w Tarnowskich Górach, 2019-10-04. [dostęp 2021-07-22]. (pol.).
- Zofia Krzykowska: Tarnowskie Góry w okresie habsburskim (1526-1763). Najstarsze zabytki sztuki i architektury. W: Historia Tarnowskich Gór. Jan Drabina (red.). Tarnowskie Góry: Muzeum w Tarnowskich Górach, 2000. ISBN 83-911508-3-6.
- Zofia Krzykowska: Miasto pod panowaniem pruskim i w obrębie II Rzeszy Niemieckiej (1763-1918). Zabytki sztuki i architektury. W: Historia Tarnowskich Gór. Jan Drabina (red.). Tarnowskie Góry: Muzeum w Tarnowskich Górach, 2000. ISBN 83-911508-3-6.
- Celina Maryńczuk: Karta ewidencyjna zabytku – Tarnowskie Góry Rynek 17. [w:] Archiwum Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Katowicach [on-line]. zabytek.pl, 1998-09. [dostęp 2022-09-10]. (pol.).
- Ignacy Płazak, Jan Przała: Katalog zabytków sztuki w Polsce. red. Izabela Rejduch-Samkowa, Jan Samek. T. VI: (województwo katowickie). Cz. zeszyt 12: (powiat tarnogórski). Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk i Wojewódzki Konserwator Zabytków w Katowicach, 1968. ISBN 83-86293-37-3.
- Spis obiektów nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków z terenu województwa śląskiego. Śląski Wojewódzki Konserwator Zabytków w Katowicach, 2022-08-01. [dostęp 2022-09-09]. (pol.).
- Marek Wojcik: Tarnogórski rynek. Dzieje domów i mieszkańców od XVII wieku do początków XX wieku. Tarnowskie Góry: Urząd Miejski w Tarnowskich Górach, 2017. ISBN 978-83-939816-1-8.