Wikipedia

Kamieniuszka

Kamieniuszka[6], kaczka wzorzysta[7] (Histrionicus histrionicus) – gatunek średniej wielkości ptaka wodnego z rodziny kaczkowatych (Anatidae). Zamieszkuje północno-wschodnią i wschodnią Azję, Amerykę Północną, Grenlandię i Islandię. Wyjątkowo zalatuje do Polski. Nie jest zagrożony wyginięciem.

Kamieniuszka
Histrionicus histrionicus[1]
(Linnaeus, 1758)
Ilustracja
Samiec w szacie godowej
Ilustracja
Samica
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ptaki

Podgromada

Neornithes

Infragromada

ptaki neognatyczne

Rząd

blaszkodziobe

Rodzina

kaczkowate

Podrodzina

kaczki

Plemię

Mergini

Rodzaj

Histrionicus[2]
Lesson, 1828

Gatunek

kamieniuszka

Synonimy
  • Anas histrionica Linnaeus, 1758[3]
  • Anas histrionicus Linnaeus, 1758[4]
  • Anas grisola T. Forster, 1817[3]
  • Histrionicus histrionicus histrionicus (Linnaeus, 1758)[3]
  • Histrionicus histrionicus pacificus Brooks, 1915[3]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[5]

Zasięg występowania
Mapa występowania

     lęgowiska

     zimowiska

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku

Systematyka edytuj

Gatunek ten po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1758 roku Karol Linneusz w 10. edycji Systema Naturae. Autor nadał gatunkowi nazwę Anas histrionica[3][8]. Podał, że występuje w Ameryce; później miejsce typowe uściślono na Nową Fundlandię, gdyż taką lokalizację podał George Edwards, o którego publikację Linneusz oparł swój opis[3][8] (Edwards opisał kamieniuszkę w 1747 roku pod angielską nazwą The Dusky and Spotted Duck, a do opisu dołączył tablicę barwną[9]). Obecnie gatunek umieszczany jest w monotypowym rodzaju Histrionicus[6][10].

Jest to gatunek monotypowy[10]. Pacyficzną populację czasami wyodrębnia się w podgatunek pacificus, lecz odrębność tego taksonu jest sporna i zachodzi potrzeba dalszych badań[4].

Morfologia edytuj

Wymiary średnie[11][12][13]
długość ciała ok. 38–53 cm
długość skrzydła 18–21 cm
rozpiętość skrzydeł ok. 63–71 cm
masa ciała ok. 500–800 g (średnio 680 g)
Cechy gatunku
Samiec w szacie godowej ma głowę, szyję, pierś, brzuch i grzbiet, a także proksymalną część skrzydła ciemnogranatową, pokrywy ogonowe i ogon oraz części dystalne skrzydeł czarne, boki rdzawe. Między okiem a nasadą dzioba biała, czarno obwiedziona plama przechodząca nad okiem w poziomy rdzawy pas. Biała, okrągła, czarno obwiedziona plama również w okolicy otworu słuchowego, podobna, sierpowata plama na szyi. Również białe, czarno obwiedzione są: obroża na szyi, dwa podłużne pasy na grzbiecie, parzysty, poprzeczny pas na piersi i dwa pasy na proksymalnej części skrzydła. Samica szarobrązowa z oliwkowym odcieniem, rozjaśnieniem na spodzie i białawymi plamami nad i pod okiem oraz w okolicy otworu słuchowego zewnętrznego. Samiec w upierzeniu spoczynkowym i młode podobne do samicy.

Występowanie edytuj

Gatunek zamieszkuje Syberię na wschód od Bajkału, Aleuty, obszar od Alaski na południe przez zachodnią Kanadę po północno-zachodnie USA (najdalej wysunięte na południe stanowiska znajdują się w stanach Oregon i Wyoming), wschodnią Kanadę (od południowo-wschodniej części Ziemi Baffina po Zatokę Świętego Wawrzyńca), Grenlandię i Islandię[5][3]. Zimuje na południe od swojego zasięgu lęgowego wzdłuż wybrzeży, osiągając na południu Koreę i Japonię, a w USA północną Kalifornię i Maryland[14]. Sporadycznie zalatuje do Europy[15] (do Polski wyjątkowo[16]), Chin, Japonii i na południe USA.

W Polsce stwierdzona ostatnio w marcu 1987 roku w Robczysku (obecnie woj. wielkopolskie), a wcześniej – w 1887 roku[17].

Ekologia edytuj

Biotop
Górskie strumienie i rzeki w tundrze o wartkim nurcie. Zimuje na morskim wybrzeżu i wielkich jeziorach.
 
Jaja z kolekcji muzealnej
Gniazdo
Na ziemi, w szczelinach między kamieniami[13]. Tworzy niewielkie kolonie.
Jaja
W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając w maju – czerwcu 3 do 10 kremowych lub bladoróżowawych jaj[13][11] o średnich wymiarach 54 × 38 mm i średniej masie 38 g.
Wysiadywanie, pisklęta
Jaja wysiadywane są przez okres 27 do 30 dni przez samicę[13]. Pisklęta usamodzielniają się po 56–70 dniach.
Pożywienie
Kamieniuszka w górskich rzekach odżywia się larwami meszek, chruścików i jętek oraz ikrą ryb. Na wybrzeżu żywi się ślimakami, krabami oraz małżami, zaś pod koniec zimy gromadzą się na tarło śledzia[13].

Status i ochrona edytuj

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody kamieniuszka nieprzerwanie od 1988 roku klasyfikowana jest jako gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern). Liczebność światowej populacji w 2015 roku, według szacunków organizacji Wetlands International, mieściła się w przedziale około 190–380 tysięcy osobników. Globalny trend liczebności populacji uznawany jest za wzrostowy[5].

W Polsce kamieniuszka jest objęta ścisłą ochroną gatunkową[18].

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ Histrionicus histrionicus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. ↑ Histrionicus, [w:] Integrated Taxonomic Information System [dostęp 2013-11-28] (ang.).
  3. ↑ a b c d e f g Denis Lepage: kamieniuszka Histrionicus histrionicus. Avibase. [dostęp 2023-01-10].
  4. ↑ a b Carboneras 1992 ↓, s. 622.
  5. ↑ a b c Histrionicus histrionicus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
  6. ↑ a b Systematyka za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Mergini Rafinesque, 1815 (wersja: 2020-01-10). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-07-25].
  7. ↑ Konstanty Tyzenhauz, Ornitologia powszechna, czyli opisanie ptaków wszystkich części świata, t. 3, Wilno 1846, s. 553.
  8. ↑ a b K. Linneusz, Systema naturae per regna tria naturae: secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis, wyd. 10, t. 1, Holmiae 1758, s. 127 (łac.).
  9. ↑ G. Edwards, A Natural History of Uncommon Birds, t. 2, Londyn 1747, pl. 99, s. 99 (ang.).
  10. ↑ a b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Screamers, ducks, geese, swans. IOC World Bird List: Version 10.1. [dostęp 2020-07-25]. (ang.).
  11. ↑ a b Busse i in. 1990 ↓, s. 239.
  12. ↑ Sterry i in. 2002 ↓, s. 84.
  13. ↑ a b c d e Harlequin Duck Histrionicus histrionicus. WhatBird. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-06-29)]. (ang.).
  14. ↑ N. Bouglouan: Harlequin Duck. [w:] oiseaux-birds.com [on-line]. [dostęp 2021-05-11]. (ang.).
  15. ↑ wynik wyszukiwania: Histrionicus histrionicus. [w:] Tarsiger.com [on-line]. [dostęp 2021-05-11]. (ang.).
  16. ↑ Lista awifauny krajowej. Gatunki ptaków stwierdzone w Polsce – stan z 31.12.2021. Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego. [dostęp 2023-01-10].
  17. ↑ Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 1987. Raport Komisji Faunistycznej. Nr 4. „Notatki Ornitologiczne”. 30 (1–2), s. 57–71, 1989. 
  18. ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).

Bibliografia edytuj

  • Carles Carboneras: Family Anatidae (Ducks, geese and Swans). W: Josep del Hoyo, Andrew Elliott, Jordi Sargatal: Handbook of the Birds of the World. Cz. 1: Ostrich to Ducks. Barcelona: Lynx Edicions, 1992. ISBN 84-87334-10-5. (ang.).
  • Przemysław Busse (red.), Zygmunt Czarnecki, Andrzej Dyrcz, Maciej Gromadzki, Roman Hołyński, Alina Kowalska-Dyrcz, Jadwiga Machalska, Stanisław Manikowski, Bogumiła Olech: Ptaki. T. I. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1990, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0563-0.
  • Paul Sterry, Andrew Cleave, Andy Clements, Peter Goodfellow: Ptaki Europy: przewodnik ilustrowany. Warszawa: Horyzont, 2002. ISBN 83-7311-341-X.

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Kamieniuszka&oldid=72988212”