Karbieniec

Karbieniec
	; Morfologia (karbieniec pospolity)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	jasnotowce
Rodzina	jasnotowate
Rodzaj	karbieniec
	Nazwa systematyczna
	Lycopus L.; Sp. Pl. 21. 1753
	Typ nomenklatoryczny
	Lycopus europaeus L.
Synonimy
	Euhemus Raf.;
	Euhemus Raf.;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Karbieniec (Lycopus L.) – rodzaj roślin należących do rodziny jasnotowatych. Obejmuje 14^[5]–19 gatunków^[6]. Występują one w większości w strefie umiarkowanej na półkuli północnej, poza tym we wschodniej Australii i jako introdukowane w Nowej Zelandii^[6]. Do polskiej flory zaliczane są dwa gatunki – karbieniec pospolity L. europaeus i karbieniec wyniosły L. exaltatus^[7].

Korzenie karbieńca pospolitego wykorzystywane były do barwienia na czarno^[5].

Morfologia edytuj

Pokrój: Byliny^[8], zwykle z silnie rozwiniętymi kłączami^[9].

Liście: Ulistnienie naprzeciwległe, liście ustawione są parami na krzyż. Blaszki są jajowato lancetowate, piłkowane, pierzastodzielne, czasem pierzastosieczne^[8].

Kwiaty: Zebrane w gęstych nibyokółkach w środkowej i szczytowej części pędu. Kielich dzwonkowaty, zrosłodziałkowy, z 4–5 lancetowatymi jednakowymi ząbkami na szczycie (czasem jeden z nich jest dłuższy). Korona u nasady z płatkami zrośniętymi w rurkę wewnątrz owłosioną, zakończona dwiema wargami, z których górna jest zrośnięta w jedną łatkę, a dolna podzielona na trzy łatki^[9]. Cztery łatki korony często są prawie jednakowe i płaskie^[8]. Cztery pręciki wyrastają w dwóch parach, przy czym tylko górna, dłuższa para jest płodna – jej pylniki nieco wystają z rurki korony^[9]. Dolna para wykształcona jest szczątkowo jako nitkowate lub główkowate prątniczki, albo całkiem jest zredukowana^[8]. Szyjka słupka pojedyncza, zakończona dwudzielnym znamieniem^[8]^[9].

Owoce: Czterodzielne rozłupnie, rozpadające się na cztery pojedyncze jajowate rozłupki. Mają one barwę brązową, na szczycie są zaokrąglone lub ścięte, na stronie brzusznej żebrowane, nagie lub ogruczolone^[9].

Systematyka edytuj

Pozycja systematyczna

Rodzaj z rodziny jasnotowatych (Lamiaceae) w obrębie której zaliczany jest do podrodziny Nepetoideae, plemienia Mentheae i podplemienia Menthinae^[4].

Wykaz gatunków^[6]

Lycopus alissoviae Prob.
Lycopus americanus Muhl. ex W.P.C.Barton
Lycopus amplectens Raf.
Lycopus angustifolius Elliott
Lycopus asper Greene
Lycopus australis R.Br.
Lycopus cavaleriei H.Lév.
Lycopus charkeviczii Prob.
Lycopus cokeri H.E.Ahles ex Sorrie
Lycopus europaeus L. – karbieniec pospolity
Lycopus exaltatus L.f. – karbieniec wyniosły
Lycopus hirtellus Kom.
Lycopus × intermedius Hausskn.
Lycopus kurilensis Prob.
Lycopus laurentianus Roll.-Germ.
Lycopus lucidus Turcz. ex Benth.
Lycopus rubellus Moench
Lycopus × sherardii Steele
Lycopus sichotensis Prob.
Lycopus uniflorus Michx.
Lycopus virginicus L.

Przypisy edytuj

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-31] (ang.).
↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-30].
↑ ^a ^b Genus: Lycopus L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2020-10-09].
↑ ^a ^b David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 546, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
↑ ^a ^b ^c Lycopus L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2020-10-09].
↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 112, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Krystyna Grodzińska: Lycopus L., Karbieniec. W: Bogumił Pawłowski (red.): Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i Ziem Ościennych. T. XI. Warszawa, Kraków: PAN, PWN, 1967, s. 235-236.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Lycopus Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-10-25].

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-31] (ang.).

[3] Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-30].

[grin-4] Genus: Lycopus L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2020-10-09].

[mabb-5] David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 546, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .

[pow-6] Lycopus L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2020-10-09].

[checklist-7] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 112, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[grodz-8] Krystyna Grodzińska: Lycopus L., Karbieniec. W: Bogumił Pawłowski (red.): Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i Ziem Ościennych. T. XI. Warszawa, Kraków: PAN, PWN, 1967, s. 235-236.

[china-9] Lycopus Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-10-25].

[5]

[6]

[7]

[1]

[2]

[3]

[4]

[8]

[9]