Karlik większy

gatunek nietoperza

Karlik większy[5] (Pipistrellus nathusii) – gatunek ssaka z podrodziny mroczków (Vespertilioninae) w obrębie rodziny mroczkowatych (Vespertilionidae).

Karlik większy
Pipistrellus nathusii[1]
(Keyserling & Blasius, 1839)
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Infragromada

łożyskowce

Rząd

nietoperze

Podrząd

mroczkokształtne

Nadrodzina

Vespertilionoidea

Rodzina

mroczkowate

Podrodzina

mroczki

Plemię

karliki

Rodzaj

karlik

Gatunek

karlik większy

Synonimy
  • Vespertilio nathusii Keyserling & Blasius, 1839[2]
  • Vesperugo nathusii var. unicolor Fatio, 1905[3]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4]

Zasięg występowania
Mapa występowania

Taksonomia edytuj

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisali w 1839 roku niemieccy zoolodzy Alexander Keyserling i Johann Heinrich Blasius nadając mu nazwę Vespertilio nathusii[2]. Holotyp pochodził z Berlina, w Niemczech[6].

Pipistrellus nathusii wydaje się być najbliżej kompleksu P. kuhlii, który obejmuje parafiletyczne P. kuhlii i P. maderensis[7]. Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World uznają ten gatunek za monotypowy[7].

Etymologia edytuj

  • Pipistrellus: wł. pipistrello, vispitrello (zdrobnienie od vespertilio) „nietoperz”[8].
  • nathusii: prof. Hermann Engelhard von Nathusius (1809–1879), niemiecki zoolog i agronom[9].

Zasięg występowania edytuj

Karlik większy występuje w większości Europy (od Irlandii i Półwyspu Iberyjskiego na wschód do Rosji i zachodniego Kazachstanu), w Turcji i w Kaukaz; występuje również na wyspach Morzu Śródziemnego takich jak Kreta czy Majorka[7].

Morfologia edytuj

Długość ciała (bez ogona) 44–54 mm, długość ogona 30–40 mm, długość ucha 10,5–16 mm, długość przedramienia 32,2–37,1 mm; rozpiętość skrzydeł 230–250 mm; masa ciała 6–15,5 g[10]. Jest nieco większy od karlika malutkiego, z szerszymi skrzydłami. Jego błony lotne, ucho i pyszczek są ciemne. Futro na grzbiecie: ciemnobrązowe z jaśniejszymi końcówkami, na brzuchu jaśniejsze niż na grzbiecie. Ma małe uszy i zaokrąglony, dość gruby, wygięty do przodu koziołek nie sięgający połowy długości ucha. Ostroga sięga do połowy odległości między piętą a ogonem. Poza nią wystaje płatek skórny wzmocniony poprzeczną chrząstką. Koniec ogona wystaje z błony ogonowej na ok. 1 mm (połowa ostatniego kręgu).

Ekologia edytuj

Biotop edytuj

Gatunek związany jest z terenami leśnymi, obfitującymi w wody powierzchniowe. Kolonie rozrodcze spotykano w budynkach, skrzynkach lęgowych dla ptaków i nietoperzy, jak również w dziuplach. Często osobniki tego gatunku tworzą kolonie mieszane z karlikiem malutkim, lokalnie również z mroczakiem posrebrzanym, wykorzystuje także wspólne schronienia z mroczkiem późnym. Zimowymi kryjówkami są m.in. dziuple drzew, nadziemne części budynków, stosy składowanego drewna opałowego, zaś w ostatnich latach również fortyfikacje.

Wędrówki edytuj

Gatunek odbywający długodystansowe, sezonowe wędrówki. Zimę spędza głównie w zachodniej i południowej Europie, tylko sporadycznie na terenie Polski. U karlika większego stwierdzono najdłuższy wśród europejskich gatunków przelot – 1903 km. Szlaki migracji tego gatunku biegną wzdłuż wybrzeży morskich (np. przez Mierzeję Wiślaną) i dolin rzecznych, karliki większe mogą jednak przelatywać również nad otwartym morzem.

Rozród edytuj

Gody odbywają się późnym latem i jesienią. Wówczas samce zajmują terytoria godowe. W centrum każdego z nich znajduje się kryjówka godowa, np. skrzynka lęgowa, dziupla lub szczelina w murze. Samiec siada w jej otworze i emituje słyszalne dla człowieka głosy socjalne, pełniące analogiczną funkcję, jak śpiew u ptaków wróblowych – metodą tą określa więc granice terytorium i wabi samice. Te ostatnie gromadzą się w kryjówce godowej wokół właściciela terytorium, tworząc jego harem. Wiosną samice gromadzą się w koloniach rozrodczych (liczących do ponad 700 osobników w jednym budynku), rodząc w czerwcu jedno lub dwoje młodych. Uzyskują one zdolność lotu po około czterech tygodniach.

Pożywienie edytuj

Odżywia się głównie muchówkami z rodziny ochotkowatych. W przeciwieństwie do nocka rudego, odżywiającego się bardzo zbliżonym spektrum ofiar, karlik większy chwyta ofiary wyłącznie w locie, nie zbiera ich zaś z powierzchni wody; dlatego w pokarmie tego ostatniego brak jest poczwarek ochotkowatych, a jedynie ich postaci dorosłe (imagines).

Długość życia edytuj

Maksymalny wiek obserwowany w warunkach naturalnych wynosi 11 lat.

Ochrona edytuj

W Polsce jest objęty ścisłą ochroną gatunkową oraz wymagający ochrony czynnej, dodatkowo obowiązuje zakaz fotografowania, filmowania lub obserwacji, mogących powodować płoszenie lub niepokojenie.[11]

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. Pipistrellus nathusii, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. a b A. Keyserling & J.H. Blasius. Uebersicht der Gattungs- und Artcharaktere der europäischen Fledermäuse. „Archiv für Naturgeschichte”. 5 (1), s. 320, 1839. (niem.). 
  3. V. Fatio. Liste préliminaire d’espèces, sous-espèces et variétés de Mammifères, entièrement nouvelles ou nouvelles pour la Suisse, successivement trouvées dans le pays, depuis 1869, en vue d’un Supplément général à la Faune des Vertébrés de la Suisse. „Archives des sciences physiques et naturelles”. Quatrième période. 19, s. 510, 1905. (fr.). 
  4. M. Paunović & J. Juste, Pipistrellus nathusii, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2016, wersja 2022-1 [dostęp 2022-07-24] (ang.).
  5. Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 120–121. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  6. D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Pipistrellus (Pipistrellus) nathusii. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2022-07-24].
  7. a b c C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 218. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
  8. T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 538, 1904. (ang.). 
  9. B. Beolens, M. Watkins & M. Grayson: The Eponym Dictionary of Mammals. Baltimore: The Johns Hopkins University Press, 2009, s. 289. ISBN 978-0-8018-9304-9. (ang.).
  10. R. Moratelli, C. Burgin, V. Cláudio, R. Novaes, A. López-Baucells & R. Haslauer: Family Vespertilionidae (Vesper Bats). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 9: Bats. Barcelona: Lynx Edicions, 2019, s. 773. ISBN 978-84-16728-19-0. (ang.).
  11. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 6 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2014 r. poz. 1348)

Bibliografia edytuj

  • Konrad Sachanowicz, Mateusz Ciechanowski: Nietoperze Polski. Tomasz Cofta (rysunki). Warszawa: MULTICO, 2005. ISBN 83-7073-401-4.
  • Sachanowicz K., Ciechanowski M. 2006. First winter record of the migratory bat Pipistrellus nathusii (Keyserling & Blasius 1839) (Chiroptera: Vespertilionidae) in Poland: yet more evidence of global warming? Mammalia 70: 168-169.