Karminadle
Karminadle[1] (karminadla[2], karbinadle[1][3], karbinadla[2], kardinadle[1][3], kardinadla[2], bergi[3][4]) – potrawa kuchni śląskiej[1][5], rodzaj kotletów mielonych. Są to smażone na głębokim tłuszczu kulki z mielonego mięsa, tradycyjnie wieprzowego[1]. Gotowe karminadle mają lekko spłaszczony, kulisty kształt i średnicę ok. 5–7 cm[1]. W smaku są słone i lekko pikantne[1]. 17 stycznia 2008 tak zdefiniowane karminadle zostały wpisane na Listę produktów tradycyjnych Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi w kategorii „Gotowe dania i potrawy w województwie śląskim”[1].
| danie główne, obiadowe | |
| |
| Inne nazwy |
karminadla, karbinadle, karbinadla, kardinadle, kardinadla, bergi |
|---|---|
| Rodzaj | |
| Kuchnia | |
| Miejsce powstania | |
| Obróbka żywności | |
| Składniki | |
Tradycyjne karminadle przygotowuje się z wieprzowiny (łopatka lub karczek) zmielonej razem z czerstwą bułką namoczoną w mleku lub wodzie, wymieszanej z drobno pokrojoną cebulą, surowym jajkiem i przyprawami (solą i pieprzem)[6]. Uformowane kotlety obtacza się w bułce tartej i smaży na głębokim[1] tłuszczu (smalcu) z obu stron[6].
W przeszłości karminadle były daniem odświętnym (przyrządzanym np. po świniobiciu[1]), później stały się daniem obiadowym podawanym w tygodniu. Do historii polskiej kinematografii przeszła scena z rozgrywającego się na Śląsku w 1934 roku filmu Perła w koronie (1971), w której główny bohater po powrocie do domu z pracy w kopalni otrzymuje na obiad (na drugie danie) ziemniaki z karminadlem i kapustą[1][7][8].
Karminadle podaje się np. z kluskami śląskimi i gotowaną młodą kapustą[9], lub też np. z ziemniakami i surówką (z kapusty lub buraków)[10]. Pokrojone na plastry karminadle spożywane są również na zimno, jako składnik kanapek.
Inne warianty edytuj
Współcześnie, tak jak i dawniej[11], do wyrobu karminadli używa się też mięsa wieprzowo-wołowego[5]. W czasach, gdy na Śląsku powszechny był chów królików, przygotowywano je także z mięsa króliczego[5][11]. Według Elżbiety Łabońskiej jeszcze inną odmianą jest „karminadel górnośląski”, przyrządzany z mięsa wieprzowego i solonego śledzia[11][12].
Karminadle z królika edytuj
Według przepisu Elżbiety Łabońskiej, który podała w książce Śląska kucharka doskonała, „karminadle z królika” przygotowuje ze zmielonych razem mięsa z królika, świeżego boczku oraz bułki kajzerki namoczonej w mleku, wymieszanych z podsmażoną na tłuszczu cebulą, surowym jajkiem i przyprawami (solą, pieprzem i tymiankiem)[13]. Niewielkie, uformowane kotlety obtacza się w bułce tartej i smaży na gorącym smalcu z obu stron[13].
Karminadel górnośląski (karminadle ze śledziem) edytuj
Według przepisu Elżbiety Łabońskiej, który podała w książce Śląska kucharka doskonała, „karminadel górnośląski” przygotowuje się ze zmielonych razem mięsa z karczku wieprzowego, solonego śledzia oraz bułki kajzerki namoczonej w wodzie lub mleku, wymieszanych z podsmażoną na tłuszczu cebulą, surowym jajkiem i przyprawami (solą, pieprzem i majerankiem)[12]. Malutkie, bo o średnicy 1,5—2 cm, uformowane kotlety obtacza się w mące i smaży na gorącym smalcu z obu stron[12]. Jak twierdzi autorka, podaje się je „z ziemniakami, kiszoną kapustą duszoną, sałatą zieloną z boczkiem wędzonym, mizerią lub sałatką z kapusty białej”[12].
Przypisy edytuj
- ↑ a b c d e f g h i j k Karminadle / karbinadle / kardinadle. [w:] Lista produktów tradycyjnych (woj. śląskie) [on-line]. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. [zarchiwizowane z [brak tego adresu] (2012-09-05)].
- ↑ a b c Bożena Cząstka-Szymon: Mały słownik gwary Goŕnego Śląska - Część 1. Leksem, 1999. Cytat: „karbinadla, karbinadel, karminadla, karminadel, kardinadla, por. gychaktys – kotlet mielony, sznycel : Dziś na łobiod karbinadla z kartoflami i kapustóm.”.
- ↑ a b c Zofia Szromba-Rysowa: Pożywienie ludności wiejskiej na Śląsku. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1978. Cytat: „bergi (D.W.) – mielone wołowe lub wieprzowe kotlety z cebulą, solą i tartą bułką albo namoczonym chlebem, smażone na tłuszczu; inaczej karminadle lub kardinadle (D.)”.
- ↑ rozdział „Wielkanoc”. W: Elżbieta Łabońska: Śląska kucharka doskonała. Katowice 1990: Fundacja dla Śląskiego Instytutu Naukowego Fundacja dla Uniwersytetu Śląskiego. Cytat: Wśród wielkanocnych potraw z mięsa podawanych w drugim dniu świąt, poza tradycyjnym królikiem przyrządzanym na różne sposoby, znaleźć można było czasami (…) a w rodzinach uboższych kurę lub koguta duszonego lub pieczonego i „karminadle" czyli inaczej „bergi" tj. kotleciki z mięsa mielonego..
- ↑ a b c Karminadle, karbinadle, kardinadle. [w:] Śląski Produkt Regionalny [on-line]. Śląski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Częstochowie, 2006-06-02. [zarchiwizowane z [brak tego adresu] (2014-05-20)].
- ↑ a b Karminadle (karbinadle, kotlety mielone). [w:] Ślaskie smaki [on-line]. Śląska Organizacja Turystyczna, 2016-03-21. [dostęp 2020-08-20]. Źródło podane tamże: Zbiór przepisów potraw regionalnych województwa śląskiego, ŚOT.
- ↑ Maria Lipok-Bierwiaczonek. Śląsk według Kutza. „Kwartalnik Filmowy”. Nr 18, s. 46–58, 1997. Państwowy Instytut Sztuki.
- ↑ [fragment filmu zawierający omawianą scenę]: Perła w koronie. [w:] Repozytorium Cyfrowe Filmoteki Narodowej [on-line]. Filmoteka Narodowa – Instytut Audiowizualny (FINA). [dostęp 2020-08-21].
- ↑ Karminadle z młodą kapustą [prosty obiad po śląsku]. Beszamel.se.pl / Time SA. [dostęp 2020-08-20].
- ↑ Gabriela Rapiej: Karminadle i kassler - nowe przepisy Magdy Gessler z "Kuchennych rewolucji". Ofeminin.pl / Ringier Axel Springer Polska, 2015-10-02. [dostęp 2020-08-20].
- ↑ a b c rozdział „Kuchnia na beztydzień”. W: Elżbieta Łabońska: Śląska kucharka doskonała. Katowice 1990: Fundacja dla Śląskiego Instytutu Naukowego Fundacja dla Uniwersytetu Śląskiego. Cytat: Obiad stanowiły również takie potrawy jak: karminadle z mięsa mieszanego wołowo-wieprzowego, z samej wieprzowiny, klopsy gotowane, karminadle z królika, karminadel górnośląski (…).
- ↑ a b c d przepis „Karminadel górnośląski”. W: Elżbieta Łabońska: Śląska kucharka doskonała. Katowice 1990: Fundacja dla Śląskiego Instytutu Naukowego Fundacja dla Uniwersytetu Śląskiego.
- ↑ a b przepis „Karminadle z królika”. W: Elżbieta Łabońska: Śląska kucharka doskonała. Katowice 1990: Fundacja dla Śląskiego Instytutu Naukowego Fundacja dla Uniwersytetu Śląskiego.