Karol Borsuk

polski matematyk, profesor UW

Karol Borsuk (ur. 8 maja 1905 w Warszawie, zm. 24 stycznia 1982 tamże[1]) – polski matematyk, jeden z czołowych przedstawicieli warszawskiej szkoły matematycznej.

Karol Borsuk
Ilustracja
Państwo działania

 Polska

Data i miejsce urodzenia

8 maja 1905
Warszawa

Data i miejsce śmierci

24 stycznia 1982
Warszawa

profesor nauk matematycznych
Specjalność: topologia
Alma Mater

Uniwersytet Warszawski

Doktorat

1930
Uniwersytet Warszawski

Habilitacja

1934
Uniwersytet Warszawski

Profesura

1938

Polska Akademia Nauk
Status

członek rzeczywisty

Doktor honoris causa
Uniwersytet w Zagrzebiu – 1976
Nauczyciel akademicki
Odznaczenia
Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Medal 10-lecia Polski Ludowej
Tablica pamiątkowa na budynku przy ul.Filtrowej 63 w Warszawie
Grób Karola Borsuka na cmentarzu Powązkowskim

Życiorys edytuj

Urodził się w rodzinie Mariana (chirurga) i Zofii z Maciejewskich. W 1923 ukończył Państwowe Gimnazjum im. Stanisława Staszica w Warszawie[2][3], następnie w latach 1923–1927 studiował matematykę na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Warszawskiego[potrzebny przypis]. W 1930 uzyskał stopień doktora filozofii na UW[4] na podstawie pracy O retraktach i zbiorach związanych[5], w której wprowadził pojęcie retraktów. W następnych latach wprowadził także pojęcie sympleksu[4]. Przez trzy następne lata był nauczycielem matematyki w prywatnym gimnazjum Malczewskiego w Warszawie. W latach 1929–1934 pracował w I Katedrze Matematyki UW. W 1934 habilitował się na UW na podstawie rozprawy O zagadnieniu topologicznego scharakteryzowania sfer euklidesowych. W 1938 został profesorem nadzwyczajnym UW.

W czasie okupacji niemieckiej uruchomił i prowadził sklep papierniczy, który był także punktem kontaktowym Armii Krajowej. Ponadto projektował i wydawał gry planszowe, m.in. Hodowla zwierzątek, która cieszyła się dużą popularnością i została ponownie wydana w 1997 pod nazwą Superfarmer[4]. W latach 1939–1944 prowadził wykłady w tajnym Uniwersytecie Warszawskim i kursie politechnicznym w Szkole Budowy Maszyn im. Wawelberga i Rotwanda. Aresztowany w lecie 1943, przebywał na Pawiaku[6] kilka miesięcy za działalność w ruchu oporu. W czasie powstania warszawskiego został wywieziony wraz z rodziną do obozu w Pruszkowie. Po ucieczce z obozu ukrywał się aż do zakończenia wojny.

Po wojnie powrócił na Uniwersytet Warszawski, gdzie w 1946 został profesorem zwyczajnym i kierownikiem Katedry Geometrii. W latach 1952–1964 był kierownikiem Katedry Matematyki (później Instytutu Matematyki) UW[potrzebny przypis]. Od chwili powstania Państwowego Instytutu Matematycznego był zastępcą dyrektora, a w latach 1948–1975 kierował Zakładem Topologii tego instytutu (później Instytut Matematyczny PAN). Po wojnie opracował topologiczną teorię kształtu i przestrzeń topologiczną, zwana okręgiem warszawskim[4].

Od 1952 był członkiem korespondentem, od 1956 członkiem rzeczywistym Polskiej Akademii Nauk[7], od 1953 członkiem korespondentem Bułgarskiej Akademii Nauk oraz członkiem Towarzystwa Naukowego Warszawskiego i członkiem korespondentem Akademii Umiejętności, do chwili wchłonięcia ich przez PAN. Był członkiem Polskiego Towarzystwa Matematycznego, pełniąc w nim w latach 1939–1953 rolę skarbnika[8] a w latach 1946–1948 również prezesa warszawskiego oddziału Towarzystwa[8][9]. Był redaktorem Dissertationes Mathematicae, zastępcą redaktora naczelnego Fundamenta Mathematicae, oraz członkiem komitetu redakcyjnego Biuletynu PAN (Seria Nauk Matematycznych, Astronomicznych, Fizycznych).

Jego najwybitniejszym studentem był Samuel Eilenberg. W 1976 otrzymał doktorat honoris causa Uniwersytetu w Zagrzebiu. Wielokrotnie wykładał na uczelniach poza granicami Polski, dając semestralne wykłady oraz przemówienia konferencyjne w wielu krajach. Ogółem wykładał w 60 ośrodkach matematycznych świata.

Był mężem Zofii (1907–2008). Jego córka, profesor Magdalena Białynicka-Birula, była żoną prof. Andrzeja Białynickiego-Biruli[10].

Zmarł w Warszawie, spoczywa na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 35-2-1)[11].

Dorobek naukowy edytuj

Profesor Borsuk był wybitnym specjalistą w dziedzinie topologii. Opublikował ponad 170 prac badawczych, wiele z nich miało duże znaczenie dla rozwoju topologii. Na przykład, w 1936 opublikował pracę

  • Sur les groupes des classes de transformations continues. „C. R. Acad. Sci.”, Paris, 202, 1936, strony 1400–1403,

w której zdefniował grupy kohomotopii. Teorię tych grup rozwinął w 1949 Edwin H. Spanier, i odtąd grupy te znane są jako grupy kohomotopii Borsuka-Spaniera.

W 1983, 133 wybrane publikacje Borsuka zostały wydane w formie Dzieł zebranych:

  • Borsuk, Karol: Collected papers. Part I, II. With introductory material by Karol Sieklucki and Sławomir Nowak. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, 1983. xxiv+1357 stron. ISBN 83-01-03749-0

Borsuk był też autorem kilku monografii badawczych i podręczników akademickich, m.in.:

  • Borsuk, Karol; Szmielew, Wanda: Foundations of geometry: Euclidean and Bolyai-Lobachevskian geometry; projective geometry. North-Holland Publishing Co., Amsterdam; Interscience Publishers, Inc. Nowy Jork 1960, xiv+444 strony.
  • Borsuk, Karol: Geometria analityczna wielowymiarowa. „Biblioteka Matematyczna”, Tom 23. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1964. Wydanie II poprawione, 463 strony.
  • Borsuk, Karol: Theory of retracts. „Monografie Matematyczne”, Tom 44. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, 1967. 251 stron.
  • Borsuk, Karol: Theory of shape. „Monografie Matematyczne”, Tom 59. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, 1975. 379 stron.

Inne informacje edytuj

Ordery i odznaczenia edytuj

Upamiętnienie edytuj

  • Tablica pamiątkowa na budynku przy ul. Filtrowej 63, w którym mieszkał, odsłonięta w 2008[15].
  • W Warszawie, na osiedlu Kabaty, znajduje się ulica nazwana jego nazwiskiem.

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. Borsuk Karol, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2021-10-01].
  2. Szkoła im. Stanisława Staszica w Warszawie 1906–1950.
  3. Znani absolwenci XIV Liceum Ogólnokształcącego im. Stanisława Staszica w Warszawie [dostęp 2023-10-04].
  4. a b c d Borsuk przy telefonie i UFO z piątego wymiaru. Topologia - polska specjalność [online], wyborcza.pl [dostęp 2019-04-08] (pol.).
  5. Marcin Bójko, Borsuk przy telefonie i UFO z piątego wymiaru. Topologia - polska specjalność [online], wyborcza.pl, 5 kwietnia 2019 [dostęp 2023-02-01] (pol.).
  6. Leon Wanat, Za murami Pawiaka, Warszawa 1985, s. 346.
  7. Członkowie PAN:Skorowidz
  8. a b Władze PTM w latach 1919-2013
  9. Polskie Towarzystwo Matematyczne w latach 1919–1963.
  10. Kresy, góry, Warszawa. [dostęp 2010-11-06].
  11. Cmentarz Stare Powązki: KAROL BORSUK, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2019-03-10].
  12. Strona gry SuperFarmer.
  13. M.P. z 1954 r. nr 112, poz. 1566 „za wybitne zasługi w dziedzinie nauki”.
  14. M.P. z 1955 r. nr 112, poz. 1450 - Uchwała Rady Państwa z dnia 14 stycznia 1955 r. nr 0/126 - na wniosek Prezesa Polskiej Akademii Nauk.
  15. Odsłonięcie tablicy upamiętniającej prof. Karola Borsuka. [w:] Polskie Towarzystwo Matematyczne [on-line]. 29 października 2018. [dostęp 2019-09-07].

Bibliografia edytuj

Linki zewnętrzne edytuj