Kaspar von Stieler
Kaspar David von Stieler (ur. 25 marca 1632 w Erfurcie, zm. 24 czerwca 1707 tamże) – niemiecki leksykograf, dramatopisarz, poeta[1][2].
 Kaspar von Stieler – miedzioryt | |
| Data i miejsce urodzenia |
25 marca 1632 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
24 czerwca 1707 |
| Zawód, zajęcie |
poeta, dramatopisarz, leksykograf |
| Narodowość |
niemiecka |
| Alma Mater |
Uniwersytet w Królewcu |
Życiorys edytuj
Po ukończeniu gimnazjum w Erfurcie podejmuje w roku 1648 studia medycyny na uniwersytetach w Lipsku i Erfurcie. 1649-1650 studiuje w Marburgu i Giessen. Jednak z powodu udziału w pojedynku zostaje usunięty ze studiów, przenosi się na uniwersytet w Królewcu (Königsberg), gdzie studiuje teologię i retorykę. Zarabia na życie jako guwerner. W latach 1654–1657 odbywa służbę wojskową oraz podróżuje do Holandii, Francji, Włoch i Szwajcarii. Publikuje swoje pierwsze utwory literackie. W 1660 ukazuje się – pod pseudonimem – jego zbiór pieśni Die Geharnschte Venus oder Liebes-Lieder[1].
W 1662 podejmuje studia prawnicze w Jenie, w tym samym roku zostaje sekretarzem hrabiego Albrechta Antona von Schwarzburg-Rudolstadt i rozpoczyna karierę jako dramatopisarz. Ukazuje się sześć utworów komediowych Stielera wystawianych następnie na festynach organizowanych przez jego możnowładcę[1].
W latach 1666–1677 służy na dworze Ernestinów w Eisenach. W 1668 zostaje przyjęty do Towarzystwa Owocodajnego, przyjmuje pseudonim „der Spate” („Łopata”). Na dworze w Weimarze (1680-1685) staje się znanym literatem. Od 1690 działa w Erfurcie jako niezależny pisarz, jest też radcą prawnym dworu weimarskiego, zostaje obdarzony tytułem szlacheckim. Umiera w Erfurcie w wieku 75 lat[1][3].
Twórczość edytuj
Stieler jest autorem utworów dramatycznych komediowych, utworów poetyckich, zbiorów pieśni miłosnych i religijnych, ale też rozpraw prawniczych, rozpraw na temat niemieckiej prasy, autorem podręczników języka niemieckiego, podręczników dla sekretarzy i dziennikarzy prasowych[4].
Stieler jako leksykograf edytuj
W historii języka niemieckiego Stieler jest znany jako autor obszernego 3-tomowego słownika języka niemieckiego Der Teutschen Sprache Stammbaum und Fortwachs (rok 1691).
We wstępie do słownika wypowiada się krytycznie o modzie na wyrazy obce w Niemczech. Mimo to jako jeden ze swoich celów wymienia tłumaczenie z języka niemieckiego jako „języka głównego” na łacinę, zarówno w szkole, jak i poza szkołą[5].
Słownik zawiera 68 000 haseł. Są one przyporządkowane do 400-600 jednosylabowych wyrazów rdzennych (w nawiązaniu do Schotteliusa i jego Stammworttheorie). I tak do wyrazu rdzennego Rad przypisane są złożenia: Drehrad, Feuerrad, Spinnrad itd., ale również artykuł hasłowy Rädlein. Decydującym kryterium jest pokrewieństwo etymologiczne, stąd też przy Rad obecność wyrazu hasłowego Rolle[6].
Wśród haseł znajdują się archaizmy, wyrazy sztucznie utworzone, okazjonalizmy, wyrazy związane z poezją i życiem elit dworskich. Z takich haseł zrezygnuje Matthias Kramer w swoim słowniku z 1700-1702, ograniczając się do słownictwa faktycznie używanego w komunikacji. W słowniku Stielera w dużym stopniu zostało uwzględnione słownictwo prawnicze[7]. Autor uwzględnił też wulgaryzmy, po to, żeby cudzoziemcy mogli uniknąć ich używania[8].
Znaczenia niemieckich haseł są wyjaśniane w języku łacińskim[9].
Według Gerharda Isinga (1968), badacza twórczości Stielera, słownik był pierwszą próbą obszernego zarejestrowania niemieckiego słownictwa. Tym samym stanowi początki nowoczesnej leksykografii niemieckiej („am Anfang der modernen deutschen Lexikograhie steht”)[10].
Dzieła (wybór) edytuj
- Die Geharnschte Venus oder Liebes-Lieder im Kriege gedichtet mit neuen Gesang-Weisen zu singen und zu spielen gesezzet nebenst ettlichen Sinnreden. Hamburg 1660 (przedruk: München 1968) (zbiór pieśni) Deutsches Textarchiv – Filidor der Dorfferer [i. e. Stieler, Kaspar von]: Die Geharnschte Venus. Hamburg, 1660
- Rudolstädter Festspiele. Rudolstadt 1665–1667. (komedie)
- (współwydawca) Fünffaches Fürstliches Sächßisches Trauer Gedächtnüß. Weimar 1670
- Teutsche Sekretariat-Kunst. Nürnberg 1673 (podręcznik języka niemieckiego)
- Der Teutsche Advocat. Nürnberg 1678 (rozprawka prawnicza)
- Der Bußfertige Sünder. Nürnberg 1679 (śpiewnik i modlitewnik)
- Bellemperie. Königsberg 1680
- Willmutt. Königsberg 1680
- Auditeur oder KriegsSchultheiß. Nürnberg 1683 (o prawie wojennym)
- Die Dichtkunst des Spaten. Autograph 1685 (wznowienie: Wiedeń 1975)(o poezji)
- Der Teutschen Sprache Stammbaum und Fortwachs. Nürnberg 1691 (przedruk: Hildesheim 1968)
- Zeitungs Lust und Nutz. Hamburg 1695 (wznowienie: Bremen 1969) (o prasie)
- Politische Briefverfassung. Heidelberg 1696 (rozprawka o prasie)
Przypisy edytuj
- ↑ a b c d Zeno, Biografie von Kaspar Stieler [online], www.zeno.org [dostęp 2024-04-15] (niem.).
- ↑ Kaspar von Stieler – Deutsche Digitale Bibliothek [online], www.deutsche-digitale-bibliothek.de [dostęp 2024-04-15].
- ↑ Ulrike Haß-Zumkehr, Deutsche Wörterbücher, Berlin 2001, s. 76 [dostęp 2024-04-15] (niem.).
- ↑ U Haß-Zumkehr, Deutsche Wörterbücher, 2001, s. 76 [dostęp 2024-04-15] (niem.).
- ↑ U Haß-Zumkehr, Deutsche Wörterbücher, 2001, s. 77 [dostęp 2024-04-15] (niem.).
- ↑ U Haß-Zumkehr, Deutsche Wörterbücher, 2001, s. 78 [dostęp 2024-04-15] (niem.).
- ↑ U Haß-Zumkehr, Deutsche Wörterbücher, 2001, s. 81 (niem.).
- ↑ U Haü-Zumkehr, Deutsche Wörterbücher, 2001, s. 77–78 (niem.).
- ↑ U Haß-Zumkehr, Deutsche Wörterbücher, 2001, s. 80 (niem.).
- ↑ Burkhard Schaeder, Germanistsche Lexikographie, 1987, s. 55 [dostęp 2024-04-15] (niem.).
Bibliografia edytuj
- Ulrike Haß-Zumkehr: Deutsche Wörterbücher. Berlin, New York: Walter de Gruyter, 2001. ISBN 3-11-014885-4, s. 76–81. Rec. R. Lipczuk, [w:] Germanistik. Internationales Referatenorgan mit bibliographischen Hinweisen. Bd. 42, 3-4. Tübingen: Niemeyer, 2001, s. 504–505.
- Burkhard Schaeder: Germanistsche Lexikographie. Tübingen: Niemeyer, 1987.