Kleśniec

Kleśniec
	; Kleśniec kolbowaty
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	żabieńcowce
Rodzina	obrazkowate
Rodzaj	kleśniec
	Nazwa systematyczna
	Arisarum Mill.; Gard. Dict. abr. ed., [121] (1754)
	Typ nomenklatoryczny
	Arisarum vulgare (O.Targ.Tozz.).
Synonimy
	Balmisa Lag.;
	Balmisa Lag.;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Kleśniec (Arisarum Mill.) – rodzaj roślin zielnych należący do rodziny obrazkowatych, liczący 3 gatunki pochodzące z obszaru Makaronezji i rejonu śródziemnomorskiego do zachodniej Transkaukazji.

Morfologia edytuj

Pokrój: Roślina zielna o wysokości do 45 cm.

Łodyga: Obła lub cylindryczna bulwa lub, w przypadku gatunku Arisarum probescideum, kłącze tworzące rozłogi.

Liście: Roślina tworzy od jednego do trzech sercowato-strzałkowatych lub oszczepowatych liści o siatkowatej nerwacji. Ogonek liścia krótszy lub równy długości liścia.

Kwiaty: Pojedynczy kwiatostan, typu kolbiastego pseudancjum, pojawia się razem z liśćmi na krótkiej szypułce. Składa się z wąskiej, wydłużonej, wyprostowanej pochwy (spatha), okrywającej kolbę. Pochwa zielonkawa lub purpurowo-brązowa, z białymi, pionowymi paskami, zwężająca się ku szczytowi, szpiczasto zakończona lub tworząca bardzo długi, cienki i wygięty do dołu „kapturek” nad kolbą. Podstawa kolby, z kwiatami żeńskimi, przylega do pochwy. Fragment kolby z luźno rozłożonymi kwiatami męskimi, obejmuje ponad połowę długości pochwy. Wyrostek kolby nagi, z masywnym wierzchołkiem w kształcie guzka lub grzybka, albo strzeliście maczugowaty. Kwiaty jednopłciowe, bez okwiatu. Kwiaty męskie jednopręcikowe, z gładką nitką pręcika, dłuższą lub równej długości pylnika. Pylnik kulisty. Zalążnia jednokomorowa, wklęsło-kulista, wielozalążkowa. Szyjka słupka krótka.

Owoce: Półkuliste, wierzchołkowo spłaszczone jagody z kilkoma nasionami. Owocnia mięsista. Nasiona jajowate, o nieregularnej powierzchni.

Biologia i ekologia edytuj

Rozwój: Byliny, geofity. Okres wegetacyjny rozpoczyna się jesienią. Okres spoczynku: wiosna-lato.

Siedlisko: Rośliny ciepłolubne. Rosną w zaroślach i lasach na próchnicy lub glebach gliniasto-piaszczystych, pod drzewami i krzewami, a także na kamienistym podłożu między kamieniami. Tworzą kępy.

Cechy fitochemiczne: Kontakt z rośliną z gatunku A. vulgare powoduje dermatozę^[5].

Systematyka edytuj

Pozycja rodzaju według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016): Należy do monotypowego plemienia Arisareae, podrodziny Aroideae, rodziny obrazkowatych, rzędu żabieńcowców w kladzie jednoliściennych^[2]^[6].

Pozycja rodzaju w systemie Reveala z roku 2007 (2010): Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist, Takht. & Zimmerm. ex Reveal), podgromada Magnoliophytina (Frohne & U. Jensen ex Reveal), klasa Magnoliopsida (Brongn.), podklasa żabieńcowe (Alismatidae Takht.), nadrząd obrazkopodobne (Aranae Thorne ex Reveal), rząd obrazkowce (Arales Juss. ex Bercht. & J. Presl), rodzina obrazkowate (Araceae Juss.)^[7]^[8].

Pozycja rodzaju według Crescent Bloom (system Reveala z lat 1993–1999): Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina (Frohne & U. Jensen ex Reveal), klasa jednoliścienne (Liliopsida Brongn.), podklasa obrazkowe (Aridae Takht.), nadrząd obrazkopodobne (Aranae Thorne ex Reveal), rząd obrazkowce (Arales Dumort.), rodzina obrazkowate (Araceae Juss.), plemię Arisareae (Dumort.), podplemię Arisarinae (Schott in Schott & Endl.)^[9].

Gatunki^[4]

Arisarum proboscideum (L.) Savi – kleśniec kolbowaty
Arisarum simorrhinum Durieu
Arisarum vulgare O.Targ.Tozz. – kleśniec zwyczajny

Mieszańce^[4]

Arisarum ×aspergillum (Dunal) – A. simorrhinum × A. vulgare

Nazewnictwo edytuj

Toponimia nazwy naukowej: Nazwa naukowa pochodzi od greckiego słowa αρισαρών (arisaron), użytego przez Dioskurydesa w odniesieniu do αρισ (aris), nazwy małych roślin wspomnianych przez Pliniusza Starszego, oraz αρών (aron – Arum).

Nazwy zwyczajowe: W Polsce dla określenia roślin tego rodzaju spotyka się nazwę mysiogon, odnoszącą się do długiego wierzchołka wyrostka kolby jednego z gatunków. Podobnie w języku angielskim i niemieckim zwyczajową nazwą tego rodzaju jest odpowiednio mouse plant i Mäusepflanze (mysia roślina). W języku hiszpańskim rośliny te określa się m.in. jako frailecillos (zdrobniale: zakonnik); nazwa ta pochodzi od kształtu kwiatostanu, przypominającego wystający spod kaptura nos mnicha.

Zastosowanie edytuj

Rośliny jadalne: W Tunezji podziemne łodygi Arisarum simorrhinum i A. vulgare są zbierane, suszone, proszkowane i mieszane z mąką jęczmienną lub pszenną. Zawierają 70% skrobi i mają silny, gorzki smak. Zbyt duże spożycie powoduje zatrucie. Nazwa arabska: ouden el-fil, cebot el-ghoula, kelb el-beqouqa, rejel el begra. Nazwa berberska: tioughda, tiqqenousine, quaba i inne^[10].

Rośliny lecznicze: Z bulw roślin gatunku A. vulgare uzyskano alkaloid pirolidynę o działaniu antybiotycznym i antygrzybiczym^[11]. Wykazano silne działanie hepatotoksyczne tego alkaloidu^[12].
Rośliny ozdobne: Rośliny z rodzaju Arisarum uprawiane są ze względu na atrakcyjne kwiatostany.

Uprawa edytuj

Wymagania: Wymaga bogatej gleby, najlepiej mieszanki 2 części ziemi ogrodowej, 2 części ziemi kompostowej lub próchnicy, 1 części grubego piasku lub perlitu, 1 części węgla drzewnego i trochę kory sosnowej. Podłoże między podlewaniem powinno lekko wyschnąć. Nie należy podlewać zimną wodą. Wymaga nawożenia raz na dwa tygodnie w okresie wzrostu. Temperatura od 10 do 24 °C. Uprawa w jasnych miejscach, nie narażonych na bezpośrednie nasłonecznienie.

Pielęgnacja: Rośliny należy często sprawdzać na obecność roztoczy i przeciwdziałać w razie zaatakowania.

Rozmnażanie: Przez podział kłącza lub z nasion. Nasiona najlepiej wysiać na wiosnę w wilgotną mieszankę torfu i grubego piasku, a pojemnik zabezpieczyć folią przed wysychaniem.

Przypisy edytuj

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-20] (ang.).
↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2010-05-23]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c Govaerts R: World Checklist of Arisarum. The Board of Trustees of the Royal Botanic Gardens, Kew, 2006. [dostęp 2010-05-21]. (ang.).
↑ ARACEAE – 2. Arisarum – Dieffenbachia (Arum family). BoDD – Botanical Dermatology Database: Arisarum vulgare. [dostęp 2011-01-219]. (ang.).
↑ L.I. Cabrera et al. Phylogenetics relationships of aroids and duckweeds (Araceae) inferred from coding and noncoding plastid DNA. „American Journal of Botany”. 95(9), s. 1153–1165, 2008. (ang.).
↑ James L. Reveal: Classification of extant Vascular Plant Families. 2008-03-29. [dostęp 2010-05-21]. (ang.).
↑ James L. Reveal: Indices Nominum Supragenericorum Plantarum Vascularium. 2010-05-20. [dostęp 2010-05-23]. (ang.).
↑ Crescent Bloom: Hierarchical position of the Genus Arisarum. The Compleat Botanica. [dostęp 2010-05-23]. (ang.).
↑ Robert Freedman: Famine Foods. [dostęp 2010-05-23].
↑ A. Melhaoui, M. Mallea, A. Jossang, B. Bodo. Antibiotic and Antifungal Pyrrolidine Alkaloids from Arisarum vulgare. „Natural Product Research”. 2 (3), s. 237–242, 5 1993.
↑ N. Rakbaa, A. Melhaouib, P. Loyera, J.G. Delcrosc, I. Moreld, G. Lescaota. Bgugaine, a pyrrolidine alkaloid from Arisarum vulgare, is a strong hepatotoxin in rat and human liver cell cultures. „Toxicology Letters”. 104 (3), s. 239–248, 2 1999.

Bibliografia edytuj

Praca zbiorowa: Botanica. Könemann, 2005.
Peter Boyce: The Genus Arisarum. International Aroid Society. [dostęp 2010-05-23]. (ang.).
Friar’s Cowl, Larus. Latin Name: ARISARUM. PlantCare.com. [dostęp 2010-05-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-07-05)]. (ang.).

Linki zewnętrzne edytuj

Zdjęcia

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-20] (ang.).

[3] Index Nominum Genericorum. [dostęp 2010-05-23]. (ang.).

[kew-4] Govaerts R: World Checklist of Arisarum. The Board of Trustees of the Royal Botanic Gardens, Kew, 2006. [dostęp 2010-05-21]. (ang.).

[5] ARACEAE – 2. Arisarum – Dieffenbachia (Arum family). BoDD – Botanical Dermatology Database: Arisarum vulgare. [dostęp 2011-01-219]. (ang.).

[cabrera-6] L.I. Cabrera et al. Phylogenetics relationships of aroids and duckweeds (Araceae) inferred from coding and noncoding plastid DNA. „American Journal of Botany”. 95(9), s. 1153–1165, 2008. (ang.).

[7] James L. Reveal: Classification of extant Vascular Plant Families. 2008-03-29. [dostęp 2010-05-21]. (ang.).

[8] James L. Reveal: Indices Nominum Supragenericorum Plantarum Vascularium. 2010-05-20. [dostęp 2010-05-23]. (ang.).

[9] Crescent Bloom: Hierarchical position of the Genus Arisarum. The Compleat Botanica. [dostęp 2010-05-23]. (ang.).

[10] Robert Freedman: Famine Foods. [dostęp 2010-05-23].

[11] A. Melhaoui, M. Mallea, A. Jossang, B. Bodo. Antibiotic and Antifungal Pyrrolidine Alkaloids from Arisarum vulgare. „Natural Product Research”. 2 (3), s. 237–242, 5 1993.

[12] N. Rakbaa, A. Melhaouib, P. Loyera, J.G. Delcrosc, I. Moreld, G. Lescaota. Bgugaine, a pyrrolidine alkaloid from Arisarum vulgare, is a strong hepatotoxin in rat and human liver cell cultures. „Toxicology Letters”. 104 (3), s. 239–248, 2 1999.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]