Kołobok
Kołaczyk[1] (Колобок, Kołobok) – postać fikcyjna ze wschodniosłowiańskiej bajki opartej na folklorze ludowym, a także tytuł tejże bajki. Nazwa bohatera pochodzi od jego okrągłego kształtu. Kołobok to ożywiony bochen chleba, wypieczony przez dziadka i babcię, który ucieka im ze stołu, by zwiedzać świat. W czasie swej wędrówki spotyka kolejno zająca, wilka i niedźwiedzia. Każde z tych zwierząt chce go zjeść, lecz Kołobok opowiada swoją historię: że uciekł najpierw dziadkowi i babci, potem kolejnym napotkanym zwierzętom, a na koniec dodaje: "Tobie też ucieknę!", i ucieka, tocząc się. Dopiero lisowi udaje się przechytrzyć Kołobka: udając, że nie słyszy jego słów, namawia go, by się wtoczył na jego język, po czym zjada go.
Podobny motyw zna także folklor angielski, istnieje w nim opowieść o ożywionym chlebie "The Gingerbread Man".
Etymologia edytuj
Pochodzenie słowa kolobok nie zostało ostatecznie wyjaśnione, zaproponowano następujące wersje[2]:
- jest związane z prasłowiańskim *klǫbъ („coś skręconego, zwiniętego, podobnego do piłki”, „maczuga”);
- porównuje się z łotewskim kalbaks („kawałek chleba”);
- od prasłowiańskiego *kolo („koło”), czyli „to, co się kręci i toczy”, ale ta wersja nie jest dobrze uargumentowana;
- od greckiego κόλλαβος ("rodzaj chleba pszennego, ciasta") — ta wersja uważana jest za fonetycznie nieprzekonującą;
- ze szwedzkiego klabb („świnia”), norweski. klabb ("grudka") lub Dav.-Isl. kolfr („belka, słupek, słup”) — ta hipoteza jest również nieuzasadniona z fonetycznego punktu widzenia;
- od słoweńskiego sklabotina („osad”, „aluw”) — to założenie również uważane jest za bezpodstawne.
Pochodzenie obrazu edytuj
Baśnie o podobnej fabule istnieją w wielu krajach rolniczych: amerykański „Gingerbread Man”, angielski „Johnny Donut”, podobne historie występują w baśniach skandynawskich, niemieckich, uzbeckich, tatarskich[3].
Nikita Tołstoj uważał, że baśń o Kołoboku ma związek z tekstami o „cierpieniu” żyta, konopi i lnu, w których są one uczłowieczane i opisane w ich przemianie w określony produkt — chleb, sukno. W takich opowieściach roślina jest cięta, bita cepami, pieczona w piecu itp., co dodaje jej siły. Według archaicznych wierzeń opis procesu tworzenia czegoś ma magiczną zdolność ochrony przed siłami zła, burzami, grzmotami i śmiertelnym nieszczęściem. Opis Stożek jego wyglądu chroni go przed bestiami. Tołstoj utożsamił Koloboka z ostatnim dzieckiem pary, które według wierzeń posiada nadprzyrodzone zdolności uzdrawiania, ochrony przed czarami, przyzywania i odpędzania deszczu[4].
Wybrane ekranizacje bajki edytuj
- Bajka o bułeczce – radziecki krótkometrażowy film lalkowy z 1969 roku
Literatura edytuj
- Kołaczyk, tłum. M. Dolińska, Wydawnictwo "Małysz", Moskwa 1982.
Przypisy edytuj
- ↑ Kołaczyk. [dostęp 2018-05-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-05-23)].
- ↑ Słownik etymologiczny języka ukraińskiego: w 7 tomach / redaktor:OS Melnychuk(redaktor naczelny) i inni. — K. :Naukova dumka, 1985. — Vol. 2: D — Koptsi / Instytut Lingwistyki im. Akademia Nauk Ukraińskiej SRR O. O. Potebni; m.in.: N.S. Rodziewicz i in. — 572 s.
- ↑ Wayback Machine [online], web.archive.org, 26 września 2020 [dostęp 2022-09-28] [zarchiwizowane z adresu 2020-09-26].
- ↑ Tołstoj, NI (2003). Kolobok / Eseje o pogaństwie słowiańskim . Indrika. Z. 469–473.
Linki zewnętrzne edytuj
- Колобок - Колобок на сайті kazky.org.ua
- Колобок — Колобок на сайті nashakazka.org.ua
- Tekst bajki po rosyjsku. wowwi.orc.ru. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-01-29)].
- Tekst bajki po angielsku. rustoys.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-08-28)].
- Ukraińskie bajki ludowe (pol.) — Elektroniczny zbiór bajek ludowych świata w języku polskim
- Колобок (ukr.) — Ukraińska opowieść ludowa / red. Pishna V. S. (Lwów, 1993 rok)
- Казка про колобка (ukr.) — Ukraińska opowieść ludowa / red. Nepuivoda A. P. (Winnica, 2007 rok)
- Колобок (ukr.) — Ukraińska opowieść ludowa / red. Symonenko R. M. (Kijów, 2011 rok)