Kościół św. Wawrzyńca i św. Kazimierza Królewicza w Rajczy
Kościół św. Wawrzyńca i św. Kazimierza Królewicza w Rajczy – parafialny rzymskokatolicki kościół z lat 1886–1889 w Rajczy w powiecie żywieckim, wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego.
 nr rej.:- A/1349/24 z 19 lutego 2024 (woj. śląskie)[1] - A-600/89 z 3 grudnia 1989 (dawne woj. bielskie)[2] | |||||||||||||||||||||
| kościół parafialny | |||||||||||||||||||||
 Widok z południowego zachodu (2018) | |||||||||||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||||||||||||||||||
| Miejscowość | |||||||||||||||||||||
| Adres |
Rynek 1 | ||||||||||||||||||||
| Wyznanie | |||||||||||||||||||||
| Kościół | |||||||||||||||||||||
| Parafia |
Parafia św. Wawrzyńca Diakona Męczennika i św. Kazimierza Królewicza w Rajczy | ||||||||||||||||||||
| lokalne sanktuarium • nadający tytuł |
od 2 lutego 1997 | ||||||||||||||||||||
| Wezwanie | |||||||||||||||||||||
| Wspomnienie liturgiczne |
4 marca (św. Kazimierza), 10 sierpnia (św. Wawrzyńca) | ||||||||||||||||||||
| Przedmioty szczególnego kultu | |||||||||||||||||||||
| Cudowne wizerunki | |||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||
Położenie na mapie gminy Rajcza  | |||||||||||||||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||||||||||||||
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |||||||||||||||||||||
Położenie na mapie powiatu żywieckiego  | |||||||||||||||||||||
 49°30′13,82″N 19°06′11,03″E/49,503839 19,103064
| |||||||||||||||||||||
Historia edytuj
Stary kościół edytuj
Przywilej czy też pozwolenie na budowę pierwotnego kościoła w Rajczy nadał 4 lipca 1669 roku król Jan II Kazimierz Waza, który podarował także dla przyszłego kościoła kopię obrazu Matki Bożej Częstochowskiej[3]. Kopia ta, zwana Matką Bożą Kazimierzowską, została w następnych latach uznana za obraz cudowny i łaskami słynący. Z tego powodu rozwinął się jej kult, trwający do dziś[4].
Pierwotny drewniany kościół w Rajczy pod wezwaniem św. Wawrzyńca został wzniesiony na gruncie Jana Butora[3] zgodnie z wolą króla Jana Kazimierza w 1674 roku staraniem ks. Wojciecha Symelliusa, plebana milowskiego[5], oraz jezuity ks. Kazimierza Gałeckiego, kaznodziei nauczającego często na żywiecczyźnie. Pomocy finansowej udzielili budowniczym Wawrzyniec Wodzicki, ówczesny dzierżawca państwa żywieckiego i Kazimierz Rabczyński, podstarości żywiecki; patroni nowej świątyni zostali wybrani od ich imion dla upamiętnienia ich ofiarności[6]. Kościół wybudował Kazimierz Rabczyński z pobliskiej Żabnicy, natomiast wieżę dobudował w 1693 roku mistrz ciesielski Jan Bennert. Świątynia została poświęcona 8 maja 1674 roku przez ks. Wojciecha Symelliusa[6]. Pierwotny kościół został zamknięty w 1884 roku ze względu na zły stan techniczny, który groził zawaleniem budynku[7].
Nowy kościół edytuj
Nowy kościół został wybudowany według projektu Karola Pietschki z 1885 roku[8] przez Edwarda Stachurskiego[9] na miejscu drewnianego w latach 1886–1889[10], staraniem proboszcza ks. Andrzeja Kuliga i parafian[7]. Budulec ze starego kościoła posłużył do postawienia kaplicy cmentarnej[10]. 15 października 1889 dokonano poświęcenia kościoła[10]. Wyposażeniem świątyni zajął się następny proboszcz, ks. Michał Paleczny[10]. Dzięki jego staraniom powstały dwa ołtarze boczne oraz wykonane zostało umeblowanie w postaci ławek, czy szaf liturgicznych[10]. W 1894 roku wzniesiono plebanię, jej koszt budowy wyniósł 10 500 złotych reńskich[10]. W 1917 roku wojsko zarekwirowało kościelne dzwony[10]. W latach 1921–1922 świątynia została pomalowana[10], a w 1925 roku zostały zakupione i poświęcone nowe dzwony[10].
3 grudnia 1989 roku kościół, plebania z przełomu XIX i XX wieku oraz cmentarz przykościelny tj. teren po dawnym kościele z XVII wieku i starym cmentarzu zostały wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego[2].
2 lutego 1997 roku, dekretem biskupa Tadeusza Rakoczego nadano kościołowi status lokalnego sanktuarium[11][10]; kościół w Rajczy jest jednym z czterech sanktuariów maryjnych na Żywiecczyźnie.
Wnętrze kościoła zostało odrestaurowane w 2005 roku[11], a obraz Matki Boskiej Kazimierzowskiej był poddany badaniu i konserwacji w 2016 roku[12].
Architektura edytuj
Świątynia w Rajczy jest orientowana, trójnawowa[8], halowa, z ośmioma przęsłami, transeptem[8][9]. Nawa główna łączy się z nawami bocznymi poprzez arkadowe filary[8][9]. Wieloboczne prezbiterium[8] otacza od północy zakrystia, od południa zaś – składzik[9]. Nad kruchtą znajduje się tworząca fasadę wysoka wieża[8] z zegarem[13] i trzema dzwonami[9], poniżej zegara kolisty witraż przedstawiający Najświętsze Serce Jezusa[14]. Na dachu umieszczono sygnaturkę z dzwonem pochodzącym ze starego kościoła[9]. Na dzwonie znajduje się napis Audite gentes vocem Domini 1677 (pol. słuchajcie narody głosu Pana) oraz ornament roślinny[9].
Obecny kościół murowany to budowla o charakterze eklektycznym[8], wnętrze nawiązuje do stylistyki romańskiej i gotyckiej[8][9].
Wystrój edytuj
Prezbiterium edytuj
W prezbiterium znajduje się dwukondygnacyjny główny ołtarz[8] ozdobiony czterema kolumnami, figurami apostołów: św. Piotra i Andrzeja, powyżej figurami św. Józefa i św. Anny. Górna kondygnacja zakończona kolumienkami z wazonami, widnieje w niej obraz przedstawiający Boga Ojca i Ducha Świętego, po jego bokach znajdują się figury aniołów, a całość zwieńczy korona[9].
We wnęce głównego ołtarza znajduje się przeniesiony z pierwotnego kościoła, umieszczony do 1976 roku w ołtarzu bocznym[11], lokalnie czczony obraz Matki Bożej (zwany wizerunkiem Matki Bożej Kazimierzowskiej od imienia darczyńcy lub Madonną z warkoczem), z nałożonymi 1 lipca 2017 roku biskupimi koronami[11][15]. Wizerunek otaczają akanty[9]. Na zasuwie zasłaniającej tenże wizerunek widnieje obraz św. Wawrzyńca[9]. Na czterech witrażach w prezbiterium zostali przedstawieni: św. Michał, św. Kazimierz, św. Wawrzyniec i św. Teresa od Dzieciątka Jezus[10][9].
Przy murze absydy znajduje się grób proboszcza i budowniczego kościoła, ks. Andrzeja Kuliga, który zmarł w 1889 roku[16].
Ołtarze boczne edytuj
W północnym ramieniu transeptu znajduje się ołtarz Matki Boskiej Różańcowej[17], w jego centrum umieszczono obraz Matki Boskiej Różańcowej w otoczeniu świętych Dominika i Katarzyny ze Sieny[18]. Wizerunek otaczają figury świętych Stanisława, Wojciecha, Dominika i Jacka. Nad obrazem jest rzeźba przedstawiająca koronację Marki Boskiej przez Trójcę Świętą otoczona figurami świętych Augustyna i Ambrożego[18].
W przeciwległym ołtarzu w południowym ramieniu transeptu widnieje obraz przedstawiający św. Kazimierza, otaczają go figury świętych Jana Chrzciciela i Szymona Stocka. W górnej części znajduje się płaskorzeźba ze sceną podania szkaplerza świętemu Szymonowi przez Matkę Boską, otoczona przez dwie figury świętych biskupów[18]. W transepcie umieszczono witraże z przedstawieniami świętych Stanisława i Andrzeja Boboli[18].
Empora edytuj
Na poziomie empory umieszczono drewniane, polichromowane figury świętych Józefa, Jana Nepomucena, Barbary i Anny[16]. W centralnej części chóru znajdują się organy z lwowskiej firmy Jana Grocholskiego, zbudowane w 1897 roku, wyposażone w mechaniczną trakturę gry i rejestrów[13], z neogotyckim prospektem nawiązującym stylistycznie do wnętrza świątyni[16]. Organy mają dwa manuały i pedał, wyposażone są w 23 głosy[13].
Pozostałe elementy edytuj
Przy wejściu do składziku znajdują się nadnaturalnej wielkości polichromowane figury Chrystusa na krzyżu, Matki Boskiej i św. Józefa z Arymatei oraz świętych Jana Ewangelisty i Nikodema[18]; rzeźby pierwotnie znajdowały się w ołtarzu bocznym[16]. W prawej nawie umieszczono barokową chrzcielnicę, pochodzącą ze starego kościoła, z pokrywą zwieńczoną rzeźbą przedstawiającą chrzest Chrystusa[19].
Na ścianie kruchty znajduje się tablica poświęcona „pamięci fundatorów budowniczych kościoła parafialnego w Rajczy”[20].
Przy kościele znajduje się kapliczka Matki Boskiej Fatimskiej, która została zbudowana staraniem proboszcza ks. Zbigniewa Guszkiewicza[16] oraz droga krzyżowa na pobliski szczyt Compel.
Przy kościele znajduje się też pomnik księży-męczenników Michała Rapacza i Jerzego Popiełuszki[21].
Galeria edytuj
-
Fasada (2018) -
Kościół widziany ze stoku Compla (2007) -
Obraz Matki Bożej Kazimierzowskiej w retabulum ołtarza głównego -
Ołtarz boczny św. Kazimierza (2018) -
Ołtarz boczny Matki Boskiej Różańcowej (2018) -
Prospekt organowy (2018) -
Grób ks. Andrzeja Kuliga przy absydzie (2018) -
Nagrobek przy murze kościoła (2018)
Przypisy edytuj
- ↑ Spis obiektów nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków z terenu województwa śląskiego (pol.) wkz.katowice.pl [dostęp 2024-03-16]
- ↑ a b Rejestr zabytków nieruchomych – województwo śląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023, s. 136 [dostęp 2018-05-08].
- ↑ a b Kolak, Ślusarek, Guszkiewicz 1993 ↓, s. 3.
- ↑ Historia kultu Matki Boskiej Kazimierzowskiej w Rajczy [online], Jolanta i Andrzej Ryłko, 13 czerwca 2014 [dostęp 2022-10-10] (pol.).
- ↑ Kolak, Ślusarek, Guszkiewicz 1993 ↓, s. 7.
- ↑ a b Andrzej Komoniecki: Dziejopis żywiecki. Stanisław Szczotka (wyd.). Żywiec: Nakładem Sekcji Miłośników Żywiecczyzny przy Kole T. S. L. im. A. Asnyka w Żywcu, 1937, s. 247, seria: Biblioteka Żywiecka Nr 1.
- ↑ a b Kolak, Ślusarek, Guszkiewicz 1993 ↓, s. 9.
- ↑ a b c d e f g h i Husar 2004 ↓, s. 21.
- ↑ a b c d e f g h i j k l Kolak, Ślusarek, Guszkiewicz 1993 ↓, s. 19.
- ↑ a b c d e f g h i j k Hieronim Woźniak: Kościół, parafia i Sanktuarium Maryjne w Rajczy. [w:] naszedrzewa.pl [on-line]. 2012-07-19. [dostęp 2018-05-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-05-09)].
- ↑ a b c d Dzieje Kościoła w Rajczy. Rzymskokatolicka Parafia Św. Wawrzyńca D.M. i Św. Kazimierza Królewicza. [dostęp 2018-05-08].
- ↑ Ruszyła konserwacja obrazu Matki Bożej, daru Jana Kazimierza dla górali. PAP, 2016-07-05. [dostęp 2018-05-08].
- ↑ a b c Artur Durasiewicz: Kościół św. Wawrzyńca i św. Kazimierza Królewicza Rajcza (woj. śląskie). MusicamSacram.pl. [dostęp 2018-05-08].
- ↑ Kolak, Ślusarek, Guszkiewicz 1993 ↓, s. 30.
- ↑ Uroczystość koronacji obrazu Rajczańskiej Matki Bożej oraz Piknik Królewski. Gminny Ośrodek Kultury i Sportu, 2017-07-04. [dostęp 2018-05-08].
- ↑ a b c d e Kolak, Ślusarek, Guszkiewicz 1993 ↓, s. 27.
- ↑ Kolak, Ślusarek, Guszkiewicz 1993 ↓, s. 24.
- ↑ a b c d e Kolak, Ślusarek, Guszkiewicz 1993 ↓, s. 25.
- ↑ Kolak, Ślusarek, Guszkiewicz 1993 ↓, s. 25, 27.
- ↑ Kolak, Ślusarek, Guszkiewicz 1993 ↓, s. 31.
- ↑ Pomnik pamięci ks. Michała Rapacza i ks. Jerzego Popiełuszki w Rajczy - Odkrywcza Turystyka [online], odtur.pl [dostęp 2022-10-10] (pol.).
Bibliografia edytuj
- Bożena Husar: Budownictwo drewniane w dobrach żywieckich według projektów Karola Pietschki. W: Żywieckie projekty Karola Pietschki – architekta arcyksięcia Albrechta Fryderyka Habsburga (wybór). Gabriela Bożek (red.). Katowice: Śląskie Centrum Dziedzictwa Kulturowego w Katowicach, 2004. ISBN 83-85871-39-X.
- Wacław Kolak, Robert Ślusarek, Zbigniew Guszkiewicz: Sanktuarium Matki Boskiej Kazimierzowskiej w Rajczy. Zofia Rączka (red.). Rajcza: Parafia Rzymskokatolicka w Rajczy, 1993.
