Wikipedia

Kościelec (województwo małopolskie)

wieś w województwie małopolskim

Kościelec – wieś w Polsce w województwie małopolskim, w powiecie proszowickim, w gminie Proszowice.

Kościelec
wieś
Ilustracja
Państwo

 Polska

Województwo

 małopolskie

Powiat

proszowicki

Gmina

Proszowice

Liczba ludności (2022)

602[2]

Strefa numeracyjna

12

Kod pocztowy

32-100[3]

Tablice rejestracyjne

KPR

SIMC

0331910

Położenie na mapie gminy Proszowice
Mapa konturowa gminy Proszowice, w centrum znajduje się punkt z opisem „Kościelec”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Kościelec”
Położenie na mapie województwa małopolskiego
Mapa konturowa województwa małopolskiego, u góry znajduje się punkt z opisem „Kościelec”
Położenie na mapie powiatu proszowickiego
Mapa konturowa powiatu proszowickiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Kościelec”
Ziemia50°11′51″N 20°23′47″E/50,197500 20,396389[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Kościelec. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa krakowskiego.

Wieś zamieszkuje 598 mieszkańców, zajmuje obszar 5,14 km²[4].

Położenie edytuj

Wieś nazywana jest też Kościelec Proszowicki w celu odróżnienia od innych miejscowości o tej samej nazwie. Kościelec leży w odległości około 7 km na wschód od Proszowic. Wieś administracyjnie położona jest w województwie małopolskim, na północny wschód od Krakowa, w gminie Proszowice w powiecie proszowickim. W latach 1973–1976 miejscowość była siedzibą gminy Kościelec. Pod względem historycznym i kulturowym Kościelec leży w Małopolsce, w ziemi krakowskiej.

Etymologia nazwy edytuj

Źródła historyczne podają, że nazwa wsi wywodzi się od kościoła, który w średniowieczu pełnił także funkcje obronne (łac. castellum). Kościelec, prawdopodobnie dawna nazwa cmentarza chrześcijańskiego, w którym umieszczano ciała (kości) zmarłych, w różnicy od cmentarzysk pogańskich, mieszczących tylko popioły. Z czasem nazwa cmentarza dała początek nazwie kościół.

Występują tutaj głównie tereny rolnicze, główne uprawy to: tytoń oraz zboża. Corocznie odbywają się dożynki organizowane przez radę rodziców i dyrektora Zespołu Szkół w Kościelcu oraz turniej piłkarski im. Leszka Kokosińskiego, w którym biorą udział drużyny piłkarskie powiatu proszowickiego.

Części wsi edytuj

Integralne części wsi Kościelec[5][6][7]
SIMC Nazwa Rodzaj
0331926 Kujawki część wsi
0331932 Mszany część wsi
0331949 Rożna część wsi
0331955 Wzory część wsi

Historia edytuj

Głównym i najbardziej charakterystycznym punktem wsi jest kościół romański z ok. 1231. Jego budowa związana była z istnieniem w tym miejscu (w XIII wieku) dużego ośrodka dóbr kościelnych biskupów krakowskich, obejmujących także Piekary, Szczytniki i Kowalę. Osady te pełniły rolę służebną wobec Kościelca.

Kalendarium edytuj

 
Panorama wsi
  • 1200 – prawdopodobnie istniał tu zamek. Do niego miałoby się odnieść określenie Mesko edificat Boru. Według interpretacji podanej w Słowniku Geograficznym Królestwa Polski: Sąsiedztwo wsi Boronice pozwala przypuszczać, iż wniesiony na obszarze Boronic zamek, nadał tej części wsi nazwę Kościelec /Castellum/. Przy zamku stanął wkrótce i kościół.
  • 1231 – Wisław herbu Zabawa biskup krakowski (1229–1242 okres rządów biskupa krakowskiego) ufundował kościół pod wezwaniem św. Wojciecha.
  • 1238 – św. Jacek Odrowąż przebywał w Kościelcu.
  • 1325 – wymieniony pleban w Kościelcu Marcin.
  • XV wiek – w czasach Jana Długosza plebanem w Kościelcu był Stanisław Świradzki herbu Zabawa, kanonik i oficjał krakowski, zaś dziedzicem Jakubik herbu Pobóg.
  • Przed 1584 – w czasach reformacji kościół został przejęty przez braci polskich, dziedzicem wsi był wówczas Stanisław Bogusz herbu Półkozic, zwolennik braci polskich.
  • Koniec XVI wieku – parafia znajdowała się w dekanacie witowskim diecezji krakowskiej, wieś w powiecie proszowickim województwa krakowskiego[8].
  • 1618 – kościół poważnie zniszczony, brak dachu, mury zagrożone zawaleniem.
  • 1628–1634 – podjęcie odbudowy i przywrócenie do kultu kościoła przez proboszcza Macieja Molędę.
  • 1664 – wzmianki o rekonsekracji odbudowanego kościoła przez sufragana krakowskiego Tomasza Oborowego.
  • 1673 – ks. Władysław Opacki, archidiakon krakowski i sandomierski ufundował wyposażenie wnętrza kościoła m.in. ołtarz główny.
  • 1839 – na mapie oznaczona zabudowa dworu (bez znaku „dwór”) wraz z przyległym terenem parku.
  • Ok. 1850 – wybudowano nową dzwonnice murowaną przy kościele w stylu neogotyckim, na miejscu starszej drewnianej.
  • 1858 – wzmianka o wzniesieniu sygnaturki i położeniu marmurowej posadzki w kościele.
  • 1875 – kościół odwiedził i opisał konserwator i badacz zabytków Władysław Łuszczkiewicz, opisał także miejscowość i okolice: Wieś Kościelec leży w pobliżu Krakowa pod Proszowicami, o mile na wschód od tego miasteczka, pamiętnego burzliwemi zjazdami szlachty małopolskiej. Ziemia ta proszowicka, znana ze swojej urodzajności, wyżłabia się w te głębokie parowy o gliniastych brzegach, w których wiją się wązkie drożyny wiejskie, co właściwe piętno nadają krajobrazowi. Gęsto zasiadłe wsie zamieszkuje lud, którego strój jest typowym krakowskim, a lud ten przechowuje tradycyjnie dzieje swej ziemi(...). Wsi Kościelców jest wiele w dawnej Polsce. Ile wsi tych, tyle starych kościołów, bo nazwę przybrały osady te od przybytków Bożych tu wcześniej postawionych (...). Jest więc i tu stary kościół, na wzgórzu, wśród wsi proszowskiej, zasianej w parowie rozrzuconemi chatami o słomianych strzechach; błyszczy on ścianami swemi kamiennemi. Pokryty szczytowym dachem a otoczony kępą drzew, ma przy sobie dziwaczną dzwonnice, niedawno przy kościele postawioną; ale o ile to wszystko składa się w pewną malowniczą całość, jest tak zwyczajnem w tej okolicy, że zwiedzanie kościółka, ciekawości podróżnego nie budzi (...).
  • 1883 – wymieniony jako: wś, pow. Pińczowski, gmina i parafia Kościelec, leży między Proszowicami, a Koszycami. Posiada kościół parafialny murowany pod wezwaniem Św. Wojciecha z 1242, fundacji Wiesława herbu Zabawa, biskupa krakowskiego, dom schronienia i szkołę początkową (...). Parafia Kościelec ma 3337 dusz. Dobra Kościeleckie składają się z folwarku Kościelec i Ksawerówka; wsi Kościelec i Posiłów (...) rozległość wynosi morgów 649. Folwark Kościelec grunta orne i ogrody mr. 455, łąk mr. 20, pastwisk mr. 5, lasu mr. 39, nieużytki i place mr. 29, razem mr. 545, budynków murowanych 3 z drzewa 16, płodozmian 4 i 8-polowy. Folwark Ksawerówka grunta orne i ogrody mr. 100, łąk mr. 3, nieużytki i place mr. 1, razem mr. 104, budynków z drzewa 3, płodozmian 4-polowy; rzeczka Kantorówka przepływa. Wś Kościelec osób 48, grunta mr. 206. Wś Posiłów osób 11 z gruntami mr. 76 (...).
  • 1892 – przeprowadzono odnowienie portalu kościoła.
  • 1925 – otwarcie połączenia kolei wąskotorowej: Kazimierza Wielka – Kościele, Kościelec – Szreniawa ze stacją Kościelec Wąskotorowy.
  • Do 1945 – właścicielem zespołu dworskiego był Konstanty Okęcki (1870–1943)[9].
  • 2003 – działalność rozpoczęła drużyna piłkarska Płomień Kościelec, prezesem klubu został wybrany Euzebiusz Kwaśniewski, jego zastępcą Piotr Gołębiowski. Od lutego 2007 prezesem jest Sylwester Gołdyn, a zastępcą Henryk Kamień.
  • 2006 – wymieniono więźbę dachową i blachę na kościele.

Zabytki edytuj

Obiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego[10].

Inne zabytki edytuj

  • Cmentarz parafialny z I połowy XIX wieku, z kaplicą grobową rodziny Kamockich z 1859 roku.
  • Kapliczka z 1841 roku w formie kamiennego filara, z obrazem Matki Boskiej Bolesnej umieszczonym we wnęce znajdującej się w górnej części słupa. Poniżej, na ścianie frontowej znajduje się płaskorzeźba przedstawiająca św. Stanisława Biskupa. Na filarze widoczna data 1841.
  • Figurka św. Jacka z 1844 roku, kamienna, przedstawia św. Jacka Odrowąża stojącego na filarowym postumencie, trzyma w ręku figurę Matki Boskiej. Napis na postumencie św. Jacek Erol Adamczyk w 1844 r. Odnowiono w 1929. Patronem wsi jest św. Jacek. Zachowała się legenda, która opowiada o cudzie który święty uczynił podczas pobytu we wsi. Legenda głosi że ostry grad w 1238 roku całkowicie zniszczył pola uprawne. Święty Jacek polecił mieszkańcom spędzić noc na modlitwie i następnego dnia zboża podniosły się, jakby w ogóle nie ucierpiały wskutek gradobicia, co miało ocalić miejscową ludność przed klęską głodu. Za figurą Kościelecką płynie źródło.
  •  
    Zespół kościelny pw. św. Wojciecha
  •  
    Cmentarz parafialny z kaplicą z 1859 r.
  •  
    Kapliczka w kształcie słupa z 1841 r.
  •  
    Figura św. Jacka z 1844 r.
  •  
    Park podworski

Inne obiekty znajdujące się w Kościelcu edytuj

Galeria edytuj

  •  
    Zespół szkół im. Mikołaja Kopernika
  •  
    Poligon – samochody strażackie
  •  
    Poligon SA PSP
  •  
    Stadion LKS Płomień Kościelec
  •  
    Centrum wsi

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 59389
  2. ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-04].
  3. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 521 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  4. ↑ proszowice.pl. [dostęp 2013-06-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-06-27)].
  5. ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  6. ↑ GUS. Rejestr TERYT
  7. ↑ KSNG: Wykaz urzędowych nazw miejscowości i ich części. opublikowany [w:] Dz.U. z 2013 r. poz. 200 ze zmianami w Dz.U. z 2015 r. poz. 1636. [dostęp 2018-01-06].
  8. ↑ Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 2008, s. 54.
  9. ↑ Stanisław Bizański, Walery Eljasz Radzikowski, Tableau Gimnazjum im. Jana III Sobieskiego, czerwiec 1888.}
  10. ↑ Wykaz obiektów wpisanych do Rejestru Zabytków Nieruchomych Województwa Małopolskiego z uwzględnieniem podziału na powiaty i gminy [online], wuoz.malopolska.pl [dostęp 2024-01-01].


Bibliografia edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Kościelec_(województwo_małopolskie)&oldid=72561290”