Koczkodan białowargi

gatunek ssaka

Koczkodan białowargi[9][10], koczkodan niebieskolicy[10] (Cercopithecus cephus) – gatunek ssaka naczelnego z podrodziny koczkodanów (Cercopithecinae) w obrębie rodziny koczkodanowatych (Cercopithecidae).

Koczkodan białowargi
Cercopithecus cephus
(Linnaeus, 1758)
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Infragromada

łożyskowce

Rząd

naczelne

Podrząd

wyższe naczelne

Nadrodzina

koczkodanowce

Rodzina

koczkodanowate

Podrodzina

koczkodany

Plemię

Cercopithecini

Rodzaj

koczkodan

Gatunek

koczkodan białowargi

Synonimy
Podgatunki
  • C. c. cephus (Linnaeus, 1758)
  • C. c. cephodes Pocock, 1907[6]
  • C. c. ngottoensis Colyn, 1999[7]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[8]

Zasięg występowania
Mapa występowania

Taksonomia edytuj

Gatunek po raz pierwszy naukowo opisał w 1758 roku szwedzki przyrodnik Karol Linneusz nadając mu nazwę Simia cephus[1]. Miejsce typowe według oryginalnego opisu zostało błędnie podane na Amerykę (w oryg. łac. Habitat in America)[1], poprawione na Afrykę Zachodnią[11][12][13]. Linneusz swój opis oparł na „Cercopithecus barbatus Alius Guineensis” Georga Marggrafa z 1648 roku[14] oraz Johan Raya z 1693 roku[15].

C. cephus należy do grupy gatunkowej cephus[12]. Zgłoszono albinizm[12]. Podgatunek cephus krzyżuje się z C. erythrotis camerunensis na niewielkim obszarze na południe od rzeki Sanaga w pobliżu jej ujścia, między Tinaso a jeziorem Tisongo w Kamerunie[12].

Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznają trzy podgatunki[12]. Podstawowe dane taksonomiczne podgatunków (oprócz nominatywnego) przedstawia poniższa tabelka:

Podgatunek Oryginalna nazwa Autor i rok opisu Miejsce typowe Holotyp
C. c. cephodes Cercopithecus cephus cephodes Pocock, 1907 Gabon[6]. Na wpół dorosły samiec (sygnatura BMNH Mammals 1880.6.7.3) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Londynie; okaz zebrał Léon François Laglaize[16].
C. c. ngottoensis Cercopithecus cephus ngottoensis Colyn, 1999 Sangara, niedaleko Boyali (18°N 4°E/18,216667 4,066667), 66 km od Bangui na głównej drodze Bangui-Mbaïki, Republika Środkowoafrykańska[7]. Skóra i czaszka dorosłego samca (sygnatura MNHN-ZM-MO-1999-181) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Paryżu; okaz zebrany 17 września 1988 roku przez autora[17][7].

Etymologia edytuj

  • Cercopithecus: gr. κερκοπίθηκος kerkopithēkos „małpa z długim ogonem”, od gr. κερκος kerkos „ogon”; πιθηκος pithēkos „małpa”[18].
  • cephus: w mitologii greckiej Cefeusz (gr. Κηφευς Kēpheus, łac. Cepheus), król Etiopii[19].
  • cephodes: epitet gatunkowy cephus; -οιδης -oidēs „przypominający”[20].
  • ngottoensis: Ngotto, Bangi, Republika Środkowoafrykańska[7].

Zasięg występowania edytuj

Koczkodan białowargi występuje w zachodniej Afryce zamieszkując w zależności od podgatunku[12][9]:

Morfologia edytuj

Długość ciała (bez ogona) samic 44–50 cm, samców 50–58 cm, długość ogona samic 60–76 cm, samców 65–99 cm; masa ciała samic 2–4 kg, samców 3,8–5 kg[21][22].

Ekologia edytuj

Zamieszkuje lasy galeriowe i lasy deszczowe. Żyją w stadach liczących od 4-40 osobników. Większość czasu spędzają na drzewach. Po ziemi poruszają się na czterech nogach. Zjadają pokarm roślinny i zwierzęcy. Są przy tym bardzo żarłoczne – gromadzą więcej pożywienia niż dadzą radę zjeść. Wiodą dzienny tryb życia. Ciąża trwa około 210-215 dni. Samica rodzi jedno młode, które karmi przez rok. Opiekuje się nim aż do osiągnięcia dojrzałości w wieku około 4 lat. Zdarzają się zabójstwa młodych przez samców (dzieciobójstwo u zwierząt), którzy przepędzili dotychczasowych przywódców i sami zawładnęli stadem.

Status zagrożenia edytuj

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii LC (ang. least concern ‘najmniejszej troski’)[8].

Przypisy edytuj

  1. a b c C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 27. (łac.).
  2. J.L. Le Conte. Decriptions of several new mammals from Western Africa. „Proceedings of the Academy of Natural Sciences of Philadelphia”. 9, s. 10, 1857. (ang.). 
  3. D.G. Elliot. Descriptions of new species of monkeys of the genera Galago, Cebus, Alouatta, and Cercopithecus. „The Annals and Magazine of Natural History”. Eight series. 5, s. 81, 1910. (ang.). 
  4. L. Lorenz. Vier neue Affen aus Kamerun und aus dem Kongo-Urwald. „Anzeiger”. 52, s. 171, 1915. (niem.). 
  5. R. Maclatchy & A.-R. Malbrant. Affinités australes de la faune du Congo Français et du Gabon. „Mammalia”. 11 (3), s. 254, 1947. DOI: 10.1515/mamm.1947.11.3.129. (fr.). 
  6. a b R.I. Pocock. A monographic revision of monkeys of the genus Cercopithecus. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1907 (3), s. 724, 1907. (ang.). 
  7. a b c d M. Colyn. Étude populationnelle de la super-espèce Cercopithecus cephus habitant l’enclave forestière Sangha-Oubangui (République Centrafricaine). Description de C. cephus ngottoensis subsp. nov. „Mammalia”. 63 (2), s. 143, 1999. DOI: 10.1515/mamm.1999.63.2.137. (fr.). 
  8. a b K. Abernethy & F. Maisels, Cercopithecus cephus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2021-2 [dostęp 2021-09-04] (ang.).
  9. a b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 45. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  10. a b K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 133, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
  11. D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Cercopithecus cephus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-09-04].
  12. a b c d e f C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 238. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
  13. N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Cercopithecus cephus (Linnaeus, 1758). [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-09-24]. (ang.).
  14. G. Marcgravi: Historiæ Rerum Naturalium, Liber Sextus. Qui agit de Quadrupedibus, & Serpentibus. W: W. Piso: Historia naturalis Brasiliae, Auspicio en Benetico Illustriss. I. Mauritti Com. Nassau Illius Provinciae Et Maris Summi Praefecti Adornata: in qua non tantum plantae et animalia, sed et indigenarum morbi, ingenia et mores describuntur et iconibus supra quingentas illustrantur. Lugdun. Batavorum; Amstelodami: Apud Franciscum Hackium; Apud Lud. Elzevirium, 1648, s. 228. (łac.).
  15. J. Ray: Synopsis methodica animalium quadrupedum et serpentini generis: vulgarium notas characteristicas, rariorum descriptiones integras exhibens: cum historiis & observationibus anatomicis perquam curiosis: praemittuntur nonnulla De animalium in genere, sensu, generatione, divisione, &c. Londini: Impensis S. Smith & B. Walford, 1693, s. 156. (łac.).
  16. 1880.6.7.3. [w:] Data Portal [on-line]. Natural Museum History. [dostęp 2023-09-24]. (ang.).
  17. MNHN-ZM-MO-1999-181, [w:] Mammals (ZM) [online], Muséum national d’Histoire naturelle [dostęp 2023-09-24] (fr. • ang.).
  18. T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 172, 1904. (ang.). 
  19. Jaeger 1944 ↓, s. 44.
  20. Jaeger 1944 ↓, s. 152.
  21. D. Zinner, G.H. Fickenscher, Ch. Roos, M.V. Anandam, E.L. Bennett, T.R.B. Davenport, N.J. Davies, K.M. Detwiler, A. Engelhardt, A.A. Eudey, E.L. Gadsby, C.P. Groves, A. Healy, K.P. Karanth, S. Molur, T. Nadler, M.C. Richardson, E.P. Riley, A.B. Rylands, L.K. Sheeran, N. Ting, J. Wallis, S.S. Waters & D.J. Whittaker: Family Cercopithecidae (Old World Monkeys). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 690. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
  22. Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 155. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

Bibliografia edytuj

  • Edmund C. Jaeger, Source-book of biological names and terms, wyd. 1, Springfield: Charles C. Thomas, 1944, s. 1-256, OCLC 637083062 (ang.).
  • K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 133, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
  • J. Miretti & P. Myers: Cercopithecus cephus. (On-line), Animal Diversity Web, 2006. [dostęp 2008-12-29]. (ang.).