Kolcosternik wyspowy
Kolcosternik wyspowy[3] (Zoonavena thomensis) – gatunek małego ptaka z rodziny jerzykowatych (Apodidae). Ptak ten występuje na Wyspach Świętego Tomasza i Książęcej. Gatunek liczny, niezagrożony wyginięciem.
| Zoonavena thomensis[1] | |||
| (E. Hartert, 1900) | |||
 Ilustracja autorstwa J.G. Keulemansa z 1901 roku opublikowana na łamach czasopisma Novitates Zoologicae | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Plemię | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
kolcosternik wyspowy | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |||
 | |||
Występowanie edytuj
Kolcosternik wyspowy występuje endemicznie na całym obszarze Wysp Świętego Tomasza i Książęcej[4][5][6].
Systematyka edytuj
Taksonomia edytuj
Gatunek po raz pierwszy opisany przez E. Harterta w 1900 roku pod nazwą Chætura thomensis[7]. Opis ukazał się na łamach czasopisma „Bulletin of the British Ornithologists’ Club”. Jako miejsce typowe autor wskazał Wyspę Świętego Tomasza[7]. Takson ten wcześniej był umieszczony w rodzaju Chaetura[8]. W przeszłości uważano, że tworzy jeden gatunek z kolcosternikiem białobrzuchym (Rhaphidura sabini), ale pogląd ten jest teraz jednogłośnie odrzucany[4]. Takson monotypowy, nie wyróżniono podgatunków[5].
Etymologia edytuj
Nazwa rodzajowa jest połączeniem nazwy rodzaju Zoonava Mathews, 1914 oraz łacińskiego przyrostka -ena – „odniesienie do”[9]. Epitet gatunkowy od nazwy wyspy São Tomé lub São Thomé (Wyspa Świętego Tomasza), miejsca występowania tego ptaka. Wyspa została zauważona przez portugalskich odkrywców w dniu 21 grudnia 1471 roku, w święto św. Tomasza, patrona Portugalii[10].
Morfologia edytuj
Długość ciała 10 cm, masa ciała średnio 8 g[4]. Malutki ptak z typowym dla kolcosterników haczykowatym, wybrzuszonym na środku kształtem skrzydeł i kwadratowym ogonem, który wydaje się zaokrąglony gdy jest rozkładany. Na końcówkach piór ogonowych kolce o długości 1–2,5 mm[4]. Górne części ciała czarno-brązowe, na zadzie szerokie, blade pasmo. Gardło brązowe, niewyraźnie oddzielone od silnie białawego spodu ciała[4].
Głos edytuj
Głos opisany jako piskliwe lub przenikliwe piszczenie „tririritritri”[11].
Ekologia edytuj
Siedlisko i pokarm edytuj
Gatunek osiadły, zasadniczo zamieszkujący pierwotne i wtórne obszary leśne, ale spotykany również na sąsiadujących z lasem obszarach uprawnych i plantacjach[4]. Występuje od nizin do 1500 m n.p.m. na Wyspie Świętego Tomasza, głównie 200–800 m n.p.m. na wschodzie i 400 m n.p.m. na zachodzie, na Wyspie Książęcej do 500 m n.p.m.[4] Wydaje się, że na wschodzie Wyspy Świętego Tomasza unika towarzystwa jerzyka małego (Apus affinis), który zamieszkuje niskie wzniesienia, ale na Wyspie Książęcej i pobliskich wysepkach tworzy z nim mieszane stada[4].
Kolcosternik wyspowy poluje na owady, włącznie z małymi chrząszczami[4]. Pokarm zdobywa przebywając w grupach od 8 do 10 ptaków, krążąc między drzewami, a także wykonując „ósemki” od 5 do 10 m nad ziemią[4].
Rozród edytuj
Ptak ten składa jaja na początku sierpnia i pod koniec października na Wyspie Świętego Tomasza oraz we wrześniu na Wyspie Książęcej. Struktura gniazda otwarta lub przykryta o długości 15–25 mm, przyklejona jest do pionowego boku dziupli, np. puchowca pięciopręcikowego (Ceiba pentandra), 3 m lub niżej nad ziemią albo 20–40 cm nad ziemią, gdy ułożone jest między korzeniami drzewa[4]. Najprawdopodobniej stare gniazda w dziuplach wykorzystywane są kilkakrotnie przez te same pary kolcosterników. Samica składa 2–3 (czasami 4) jaja[4].
Status edytuj
W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody został zaliczony do kategorii LC (ang. Least Concern – najmniejszej troski)[2]. Mimo że globalna populacja tego ptaka nie została oszacowana, gatunek nie wydaje się być zagrożony wyginięciem[6]. Nadal jest liczny na obu wyspach wchodzących w skład Wysp Świętego Tomasza i Książęcej[2].
Przypisy edytuj
- ↑ Zoonavena thomensis, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c BirdLife International, Zoonavena thomensis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2018, wersja 2022-1 [dostęp 2022-12-01] (ang.).
- ↑ Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Chaeturini Bonaparte, 1857 (wersja: 2020-01-10). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-06-10].
- ↑ a b c d e f g h i j k l P. Chantler, P. Boesman: Sao Tome Spinetail (Zoonavena thomensis). W: J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D.A. Christie, E. de Juana (red.): Handbook of the Birds of the World Alive. Barcelona: Lynx Edicions, 2015. [dostęp 2015-11-02]. (ang.).
- ↑ a b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Owlet-nightjars, treeswifts, swifts. IOC World Bird List (v10.1). [dostęp 2020-06-10]. (ang.).
- ↑ a b Species factsheet: Zoonavena thomensis. BirdLife International. [dostęp 2022-12-01]. (ang.).
- ↑ a b E. Hartert. Described a new Spine-tailed Swift. „Bulletin of the British Ornithologists’ Club”. 10, s. 53, 1900. (ang.).
- ↑ J.L. Peters: Check-list of birds of the world. Cz. 4. Cambridge: Harvard University Press, 1940, s. 237. (ang.).
- ↑ Zoonavena, [w:] The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-12-01] (ang.), [archiwum].
- ↑ thomensis, [w:] The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-12-01] (ang.).
- ↑ P.J. Chantler, G. Driessens: Swifts. A Guide to the Swifts and Treeswifts of the World. Wyd. 2. Nr. Robertsbridge: Pica Press, 1995, s. 1–237. ISBN 0-300-07936-2. (ang.).
Linki zewnętrzne edytuj
- Zdjęcia. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).