Kolonia miejska kopalni „Wujek”
Kolonia miejska kopalni „Wujek” (niem. Städtische Kolonie Oheimgrube[1]) – kolonia robotnicza w Katowicach, położona w kwartale ulic J. Poniatowskiego, B. Głowackiego, Skalnej i Barbary, w dzielnicy Śródmieście. Wybudowana została z przeznaczeniem dla pracowników kopalni „Wujek” w latach 1915–1916. Projekt kolonii opracował Bruno Taut, który również zaprojektował kolonię domów szeregowych w Załęskiej Hałdzie. Kolonia miejska składa się z jedenastu budynków o prostych bryłach, z których każdy posiada różnego rodzaju detale architektonicznie, zaś w całości kolonia ta nawiązuje do założeń wczesnego modernizmu.
| Kolonia Katowic | |
 Fragment kolonii od strony ulicy Barbary | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miasto | |
| Dzielnica | |
| Data założenia |
1915–1916 |
Położenie na mapie Katowic  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |
 50°15′03″N 19°00′32″E/50,250833 19,008806
| |
Historia edytuj
.jpg)
Zespół zabudowy został zaprojektowany w latach 1915–1916, a zrealizowano go kwartale ulic: Skalnej (ulicę tę wytyczono w 1915 roku wraz z budową kolonii), B. Głowackiego, Barbary i J. Poniatowskiego, w sąsiedztwie późniejszego parku im. T. Kościuszki[1]. Budowę pierwszych trzech domów przy ulicy Barbary 8, 10 i 12 rozpoczęto jesienią 1915 roku[1]. Kolejne domy wybudowane w ramach miejskiej kolonii, o podobnej koncepcji architektonicznej, zrealizowano w 1916 roku przy dzisiejszej ulicy B. Głowackiego 17, 19 i 15, a w przypadku ostatniego z nich, w związku z ograniczoną powierzchną pod zabudowę wykorzystano jedynie połowę pierwotnego schematu domu[2]. W 1916 roku zostały zaprojektowane i zrealizowane domy narożne przy ulicach Barbary 14 i B. Głowackiego 21, w których zastosowano inne schematy architektoniczne. W tym samym roku zaprojektowano i zrealizowano także zabudowę przy ulicy Skalnej 1, 3 i 5, flankowaną przez narożne budynki kolonii[2][3]. Budynki te wybudowano do 1916 roku[4], zaś całość założenia ukończono około 1920 roku, które dostawiono do wybudowanych w 1907 roku według projektu Josepha Kutza kamienic tworzących południową pierzeję ulicy J. Poniatowskiego[3].
Kolonia została wybudowana na zlecenie spółki Hohenlohe Werke, która była właścicielem kopalni węgla kamiennego „Oheim” („Wujek”)[1]. Kolonia kopalni „Wujek” wraz z urzędniczą kolonią bliźniaczych domów jednorodzinnych przy ulicy Mikołowskiej były zaś ostatnimi inwestycjami zrealizowanymi w I połowie XX wieku mającymi na celu zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych załogi kopalni „Oheim” („Wujek”)[5].
Na koncepcję architektoniczną kolonii wpłynęło kilka czynników – jej przeznaczenie dla rodzin robotników Zakładów Hohenlohego, wytyczne budowlane inwestora, a także obowiązująca wówczas ustawa budowlana z 1904 roku regulująca szereg aspektów związanych m.in. z wyposażeniem mieszkań. Standard mieszkań w kolonii nie odbiegał od zakładanych w tym czasie innych kolonii mieszkalnych[6]. Układ mieszkań w kolonii zaprojektowanej przez Brunona Tauta, ich wielkość oraz standard były niemal identyczne jak na zaprojektowanym w tym samym okresie przez Zillmannów osiedlu patronackim Nikiszowiec. Bruno Taut podobnie jak Zillmannowie pochodził z Berlina. Sama zaś kolonia kopalni „Wujek” wtopiła się zaś w tkankę miejską Katowic[7].
Z biegiem czasu sześć spośród jedenastu domów kolonii miejskiej została nadbudowanych, zachowując przy tym znaczną część swojej pierwotnej dekoracji. Wymieniono także część stolarki, a także zmieniono kolorystykę obiektów[8]. Nadbudowy sześciu budynków dokonano w latach 60. i 70. XX wieku[7].
28 maja 2014 roku Rada Miasta Katowice przyjęła uchwałę w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego fragmentu Śródmieścia Katowic w rejonie ulic T. Kościuszki i Mikołowskiej, na mocy której kolonię kopalni „Wujek” objęto strefą ochrony konserwatorskiej. Dla tych budynków ustalono dodatkową ochronę charakterystycznych elementów architektonicznych budynków kolonii[9].
Charakterystyka edytuj
Kolonia miejska kopalni „Wujek” to kolonia robotnicza, obejmująca 11 budynków położnych przy ulicy: Barbary 8, 10, 12 i 14, B. Głowackiego 15, 17, 19 i 21 oraz Skalnej 1, 3 i 5[10], a znajduje się w katowickiej dzielnicy Śródmieście[11]. Zaprojektował ją niemiecki architekt Bruno Taut we współpracy z Maxem Tautem i Franzem Hoffmannem[4], a jest ona jedną z dwóch realizacji mieszkaniowych Tauta na terenie Katowic – druga z nich to kolonia robotnicza położona w rejonie ulic Przekopowej i Przodowników[1].
Kolonia z uwagi na formę działki oraz sytuację została wybudowana w formie zwartej, pierzejowej zabudowy w typie kamienicy czynszowej[1]. We wnętrzu kwartału nie wybudowano zaś oficyn, co związane było z nowymi, rozwiniętymi przez Brunona Tauta w latach 20. XX wieku tendencjami budownictwa mieszkaniowego[6]. Jest to także wynik przeniesienia na katowicki grunt ówczesnych berlińskich standardów socjalnego budownictwa mieszkaniowego – doświetlone, przewietrzane domy otoczone otwartymi, zielonymi przestrzeniami[12]. W ten sposób utworzono obszerne, zielone podwórze[6], na które prowadzą dwie bramy, co sprawia że jest ono izolowane od zewnątrz, ale jest także dostępne dla innych osób[12].
Domy kolonii oparto na trzech prostych schematach planistycznych[1]. Pierwotnie wszystkie budynki miały trzy kondygnacje kryte wysokimi, dwuspadowymi dachami[12]. Część budynków odbiega od swojego stanu pierwotnego, a najwyraźniej tą różnicę widać w budynkach przy ulicy Barbary 8 i 10[12].
Domy przy ulicy Barbary 8, 10 i 12[1], a także zrealizowane później przy ulicy B. Głowackiego 17 i 19[2] wzniesiono na planie wydłużonego prostokąta. Mają one układ dwutraktowy. Na osi każdego z tych domów ulokowano klatki schodowe, zaś w budynku nr 12 znajduje się brama przejazdowa na podwórze, która jest skomunikowana z dwiema klatkami schodowymi po bokach. W obrębie tych domów wydzielono po 13 mieszkań, a na każdym piętrze zaprojektowano po cztery trzyizbowe mieszkania o układzie amfiladowym, złożone z kuchni i dwóch pokoi[1]. Każdemu z mieszkań zapewniono dostęp do suszarni, pralni oraz pomieszczeń strychowych, a także do piwnic. Na dwa mieszkania przypadała jedna toaleta na półpiętrze. Budynek przy ulicy B. Głowackiego 15 posiada zaś połowę schematu tych domów[2].
Inny schemat rozplanowania mają domy w narożach kwartałów – ulica Barbary 14 i ulica B. Głowackiego 21. Powstały ona na planie litery „L”, a wraz z tym klatkę schodową zlokalizowano w wewnętrznym narożniku budynku w formie schodów dwubiegowych. Poszczególne piętra podzielono na trzy dwupokojowe mieszkania z kuchniami. Toalety także zlokalizowano na półpiętrach, a pomieszczenia gospodarcze na poddaszu i w piwnicy[2].
Zabudowa przy ulicy Skalnej 1, 3 i 5, zlokalizowana została pomiędzy narożnymi budynkami przy ulicy Barbary 14 i B. Głowackiego 21. Są one wybudowane na planie kwadratu i są dwuipółtraktowe. Klatka schodowa została w nich zaprojektowana w głównej osi, zaś na każdym piętrze powstały dwa jednopokojowe mieszkania z kuchnią. Także tutaj pomieszczenia gospodarcze zlokalizowano w piwnicy i na poddaszu[2].
Stylistycznie architektura budynków kolonii kopalni „Wujek” wskazuje na początki modernizmu, lecz strome dachy z lukarnami świadczyły o tym, iż Bruno Taut nie był zdecydowany na jego wyrazistą formę[12]. Elewacje budynków kolonii zostały zróżnicowane charakterystyczną dla dzieł Tauta kombinacją faktury i detalu architektonicznego. Każdy z domów ma odmienną elewację w postaci zestawienia partii ceglanych z tynkowanymi, kamiennych z tynkowanymi bądź kamiennych z ceglanymi[6]. Część z budynków miejskiej kolonii kopalni „Wujek” posiada charakterystyczne partery z czerwonawej cegły, z półkolistymi oknami i ceglanymi ornamentami, które kontrastują z tynkowanymi fasadami wyższych kondygnacji z prostokątnymi oknami[9]. Zróżnicowanie detali budynków widoczne jest przede wszystkim w portalach. Każde wejście zostało inaczej zaprojektowane[12].
Budynki kolonii miejskiej kopalni „Wujek” są wpisane do gminnej ewidencji zabytków miasta Katowice. Są one także w strefie ochrony konserwatorskiej ustalonej na podstawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego[11].
Zobacz też edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ a b c d e f g h i Olczyk 2008 ↓, s. 86.
- ↑ a b c d e f Olczyk 2008 ↓, s. 87.
- ↑ a b Bulsa 2022 ↓, s. 138.
- ↑ a b Bulsa 2022 ↓, s. 137.
- ↑ Grzegorek, Bulsa i Witaszczyk 2016 ↓, s. 135.
- ↑ a b c d Olczyk 2008 ↓, s. 88.
- ↑ a b Bulsa 2022 ↓, s. 140.
- ↑ Olczyk 2008 ↓, s. 94.
- ↑ a b UCHWAŁA NR L/1182/14 RADY MIASTA KATOWICE z dnia 28 maja 2014 r. w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego fragmentu Śródmieścia Katowic w rejonie ulic Kościuszki i Mikołowskiej, Katowice, 28 maja 2014 [dostęp 2023-03-11] (pol.).
- ↑ Grzegorek, Bulsa i Witaszczyk 2016 ↓, s. 132.
- ↑ a b Urząd Miasta Katowice: Miejski System Zarządzania-Katowicka Infrastruktura Informacji Przestrzennej. Zabytki. emapa.katowice.eu. [dostęp 2023-03-05]. (pol.).
- ↑ a b c d e f Grzegorek, Bulsa i Witaszczyk 2016 ↓, s. 133.
Bibliografia edytuj
- Michał Bulsa, Patronackie osiedla robotnicze. Tom 1. Górny Śląsk, Łódź: Księży Młyn Dom Wydawniczy, 2022, ISBN 978-83-7729-689-9 (pol.).
- Grzegorz Grzegorek, Michał Bulsa, Beata Witaszczyk, Domy i gmachy Katowic. Tom II, Katowice: Wydawnictwo Prasa i Książka, 2016, ISBN 978-83-63780-16-6 (pol.).
- Agnieszka Olczyk, Problematyka konserwatorska zespołów mieszkaniowych projektu Brunona Tauta w Katowicach, „Ochrona Zabytków” (4), Warszawa: Narodowy Instytut Dziedzictwa, 2008, s. 85–98 (pol.).