Konodonty
Konodonty (Conodonta) – grupa wymarłych organizmów morskich, po których zachowały się głównie rozproszone mikroskopijne zębokształtne elementy aparatu wokółprzełykowego (od ułamka mm do 2–3 mm), zbudowane z fosforanu wapnia (fluorapatytu Ca5(PO4)3F, lub fluorapatytu zasobnego w węglan Ca5(PO3,CO3)3(F,O) = odmiana apatytu), występujące w skałach osadowych pochodzących z okresu od późnego kambru do późnego triasu (ok. 540–200 mln lat temu).
| Conodonta | |
| Ch. H. Pander, 1856 | |
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadtyp | |
| Typ | |
| Podtyp | |
| Gromada |
konodonty |
Elementy konodontowe są bardzo zróżnicowane morfologicznie, od prostych lub zakrzywionych kolców, do grzebyków i nieregularnych płytek, przypominających zęby kręgowców. Zbudowane z cienkich, przyrastających do siebie od zewnątrz warstewek, posiadały one zdolności regeneracji w wypadku złamania. Bardzo rzadkie znaleziska nieuszkodzonych zespołów dowiodły, że elementy te reprezentują narząd chwytny (nie są to zęby) w aparacie gębowym. Taki narząd składa się z kilkunastu elementów konodontowych, zarówno gałązkowych, jak i platformowych. Dlatego wszystkie dotychczasowe gatunki i rodzaje, wydzielone na bazie elementów konodontowych, a nie całych aparatów, są taksonami sztucznymi.
Powszechność występowania elementów konodontowych, ich duża liczebność nawet w małych próbkach z rdzeni wiertniczych, szybkie tempo rozprzestrzeniania się nowych gatunków i ich znaczny zasięg geograficzny oraz przede wszystkim fakt, że kształt elementów konodontowych zmieniał się bardzo szybko w czasie ewolucji sprawiły, że są one używane jako główne skamieniałości przewodnie w okresie od ordowiku do końca triasu.
Konodonty zostały odkryte przez Christiana Pandera w 1856 r. w skałach ordowickich Estonii, Łotwy i okolic Petersburga. Później znaleziono je m.in. w wapieniach Alp Wschodnich. W Polsce znane są m.in. z Tatr Zachodnich, gdzie w rejonie Doliny Chochołowskiej występują w wapieniach rogowcowych anizyku, zaliczanych do tzw. jednostki Furkaski[1].
Przynależność systematyczna konodontów, ich wygląd oraz funkcja były długi czas nieznane, ponieważ nie było wiadomo, jak wygląda zwierzę wytwarzające elementy konodontowe. Na przykład według jednej z wersji wyglądały one jak małe roladki najeżone ostrzami tych elementów. Pierwszy odcisk całego zwierzęcia napotkano w 1983, w skałach koło Edynburga. Zwierzę to miało miękkie węgorzokształtne ciało o długości kilku centymetrów, z parą dużych oczu, sztywną struną wzdłuż grzbietu i płetwą ogonową. Było zewnętrznie podobne do lancetnika. W ostatnich dekadach znaleziono dalsze kilkanaście odcisków konodontów oraz pewną liczbę ich aparatów gębowych. Większość taksonów reprezentuje formy planktoniczne, filtrujące pokarm z wody. Znane są wyłącznie formy morskie.
Obecnie prawie wszyscy uczeni zaliczają konodonty do strunowców (choć niektórzy i to twierdzenie podają w wątpliwość[2]), jednak trwają również spory, czy uznać je za kręgowce, za czym opowiada się większość badaczy, czy też reprezentują one poziom organizacji zbliżony do bezczaszkowców, lub zajmują jeszcze bardziej bazalną pozycję[2]. Przynajmniej u niektórych konodontów, takich jak Novispathodus, prawdopodobnie występowała krążkokształtna chrząstka językowa, podobna do obecnej u krągłoustych, co wspiera tezę o przynależności konodontów do kręgowców[3].
Według analizy przeprowadzonej przez Huberta Szaniawskiego stożkowate, żłobkowane struktury aparatu gębowego niektórych konodontów wykazują cechy charakterystyczne dla współczesnych oraz wymarłych jadowitych kręgowców. Konodonty z takimi strukturami są znane od wczesnego ordowiku i były reprezentowane przez wiele taksonów występujących do wczesnego dewonu. Jeśli hipoteza o ich jadowitości jest prawdziwa, byłyby to najstarsze znane zwierzęta jadowite[4].
Przypisy edytuj
- ↑ Passendorfer Edward: Jak powstały Tatry, wyd. V uzupełnione, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa 1975, s. 95–96.
- ↑ a b Susan Turner, Carole J. Burrow, Hans-Peter Schultze, Alain Blieck, Wolf-Ernst Reif, Carl B. Rexroad, Pierre Bultynck, Godfrey S. Nowlan. False teeth: conodont-vertebrate phylogenetic relationships revisited. „Geodiversitas”. 32 (4), s. 545–594, 2010. DOI: 10.5252/g2010n4a1. (ang.).
- ↑ Nicolas Goudemand, Michael J. Orchard, Séverine Urdy, Hugo Bucher, Paul Tafforeau. Synchrotron-aided reconstruction of the conodont feeding apparatus and implications for the mouth of the first vertebrates. „Proceedings of the National Academy of Sciences”. 108 (21), s. 8720–8724, 2011. DOI: 10.1073/pnas.1101754108. (ang.).
- ↑ Hubert Szaniawski. The earliest known venomous animals recognized among conodonts. „Acta Palaeontologica Polonica”. 54 (4), s. 669–676, 2009. DOI: 10.4202/app.2009.0045. (ang.).
Bibliografia edytuj
- Hubert Szaniawski. 1996. Poznanie stanowiska systematycznego konodontów – wielkie odkrycie paleontologiczne XX wieku. KOSMOS 45 (4): 645-656.