Kopalnia Wolność
Kopalnia Wolność – kopalnia rud żelaza i uranu w Kowarach, założona w 1854 roku, eksploatowana z przerwami od 1856 do 1962 roku. Po II wojnie światowej zakład był częścią przedsiębiorstwa Kuźnieckie Rudniki, później Zakładów Przemysłowych R-1.
 Zabudowania kopalni Bergfreiheit, wieża wyciągowa szybu Bahnschacht (około 1910) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Siedziba | |
| Data założenia |
1854 |
| Data likwidacji |
1962 |
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |
Położenie na mapie Polski  | |
| 50°46′19,2544″N 15°51′17,2806″E/50,772015 15,854800 | |
Położenie edytuj
Kopalnia Wolność była położona na styku Karkonoszy i Rudaw Janowickich, w dolinie Jedlicy, w górnej części Kowar. Najstarsze wyrobiska położone były na zboczach góry Rudnik w Rudawach, tam też zlokalizowany był szyb Wolność, szyb Pochyły, Stara Sztolnia, Główna Sztolnia, Górna Sztolnia, sztolnie nr 4, 5 i 6. Pola wydobywcze "Wulkan" i "Marta" położone były na północno-wschodnich zboczach Kowarskiego Grzbietu w Karkonoszach. W polu "Wulkan" znajdowała się sztolnia Wulkan oraz szyb Wulkan, a na północ od nich szyb nr 4 i sztolnia nr 10. W polu "Marta" znajdował się szyb nr 1 i sztolnia Marta. Przy wyrobiskach podziemnych znajdują się różnej wielkości hałdy skał płonnych, a część z nich została rozebrana[1].
Budowa geologiczna edytuj
Rudy żelaza znajdowały się w serii wapieni krystalicznych, łupków krystalicznych, hornfelsów i skarnów. Główną kopalinę stanowiła ruda magnetytowa, ruda siarczkowa i arsenowa[2].
Mineralizacja uranowa częściowo nakładała się na polimetaliczną, a częściowo wykraczała poza nią.
Tło historyczne edytuj
Tradycje górnictwa żelaza Kowar są bardzo stare. 4 września 1513 r. otrzymały one od króla Czech i Węgier Władysława Jagiellończyka prawa miasta górniczego. Na początku XVI w. miało tu pracować 11 kuźnic[3].
Najstarszym miejscem wydobycia rud żelaza były południowo-zachodnie zbocza góry Rudnik na obszarze Rudaw Janowickich, czyli na terenie późniejszej kopalni Wolność[4].
Miasto było znaczącym ośrodkiem produkcji broni palnej, zwłaszcza pod koniec XVI wieku. Król Zygmunt August zamówił u kowarskich rusznikarzy 200 luf do muszkietów dla swojego wojska.
Po raz pierwszy rudę uranu w Kowarach odkryto w 1911 r.[5], a ponownie w latach powojennych, w ramach rewizji wszystkich kopalń dolnośląskich[6].
Historia kopalni Wolność edytuj
Kopalnia Bergfreiheit została założona w 1854 roku, eksploatację złoża rudy żelaza rozpoczęto w 1856[7]. W latach 1859–1863 oraz 1876–1880 wydobycie było wstrzymane[7]. Od 1923 roku wydobywano rudę magnetytu na polu Vulcan[7]. W latach 1924–1926 ponownie wstrzymano wydobycie rudy żelaza[8], a w latach 1929–1935 zakład pozostawał zamknięty, a wyrobiska pola Wolność zalane do poziomu -276 m[9].
Po II wojnie Kopalnia Wolność została zajęta przez Sowietów, którzy podjęli wyłącznie eksploatację rudy uranu[10]. Po przekazaniu kopalni władzom polskim w 1953 roku[10] zakład podlegał Zjednoczeniu Rud Żelaza w Częstochowie i eksploatowano w niej rudę żelaza[11] i uranu[10].
1 stycznia 1948 powstało przedsiębiorstwo Kuźnieckie Rudniki[10], przekształcone w 1951 w Zakłady Przemysłowe R-1 (ros. Предприятие Кузнецкие Рудники), które przejęło kopalnię Wolność[12]. W latach 50. XX w. kopalnia Wolność składała się z trzech pól górniczych: "Wolność", "Wulkan" i "Marta"[13][1].
W roku 1953 kopalnię przekazano z powrotem Zjednoczeniu Rud Żelaza w Częstochowie. W latach 1953-1962 wydobywano rudę żelaza, a równolegle niewielkie ilości rud uranu (w latach 1956-1957 i 1958). W 1962 kopalnia Wolność została ostatecznie zamknięta[13], a szyb Wolność zasypany do poziomu -80[14].
Ogółem w latach 1948-1962 w kopalni Wolność wydobyto ok. 26,7 tys. t rud uranu o średniej zawartości 0,35% uranu, czyli ok. 93,3 t czystego uranu, który w całości sprzedano do ZSRR[15]. Eksploatowano wychodnie metodą odkrywkową[16] oraz złoża podziemne na 31 poziomach eksploatacyjnych do głębokości 575 m z wykorzystaniem szybów Wolność i Pochyłego oraz sztolni: nr 3, Górnej, Dolnej i sztolni Jedlica[17].
Przypisy edytuj
- ↑ a b Szlak tradycji górniczych w Kowarach, mapa turystyczna w skali 1:10 000, Geocentrum Wrocław Witold Placek, Wrocław, bez roku wydania, ISBN 978-83-935105-0-4
- ↑ Eugenia Zimnoch: Seria magnetytowa Kowar, Biul. IG, nr 171, s. 7-75, 1961
- ↑ Tadeusz Dziekoński: Wydobywanie i metalurgia kruszców na Dolnym Śląsku od XIII do połowy XX wieku, Ossolineum, 1972, s. 335
- ↑ Antoni Muszer: Kopaliny użyteczne regionu karkonoskiego, w: Michał P. Mierzejewski (red.): Karkonosze, Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2005, ISBN 83-229-2675-8, s. 271-272
- ↑ Klementowski 2010 ↓, s. 30.
- ↑ Klementowski 2010 ↓, s. 32.
- ↑ a b c Borzęcki, Wójcik 2017 ↓, s. 84.
- ↑ Borzęcki, Wójcik 2017 ↓, s. 85.
- ↑ Borzęcki, Wójcik 2017 ↓, s. 86.
- ↑ a b c d Borzęcki, Wójcik 2017 ↓, s. 87.
- ↑ Klementowski 2010 ↓, s. 81.
- ↑ Klementowski 2010 ↓, s. 52.
- ↑ a b Klementowski 2010 ↓, s. 116.
- ↑ Borzęcki, Wójcik 2017 ↓, s. 96.
- ↑ Klementowski 2010 ↓, s. 125.
- ↑ Borzęcki, Wójcik 2017 ↓, s. 88.
- ↑ Borzęcki, Wójcik 2017 ↓, s. 89.
Bibliografia edytuj
- Robert Borzęcki, Dariusz Wójcik. Pozostałości górnictwa rud uranu i żelaza w rejonie Kowar. Część I. „Hereditas Minariorum”. 4, 2017. DOI: 10.5277/hm170405. ISSN 2450-4114.
- Tadeusz Dziekoński: Wydobywanie i metalurgia kruszców na Dolnym Śląsku od XIII do połowy XX wieku, Ossolineum, 1972
- Robert Klementowski: W cieniu sudeckiego uranu. Kopalnictwo uranu w Polsce w latach 1948-1973. Wrocław: Oddział Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu we Wrocławiu, 2010. ISBN 978-83-61631-12-6
- Szlak tradycji górniczych w Kowarach, mapa turystyczna w skali 1:10 000, Geocentrum Wrocław Witold Placek, Wrocław, bez roku wydania, ISBN 978-83-935105-0-4