Wikipedia

Kordylina

rodzaj roślin

Kordylina, maczużnia[4] (Cordyline) – rodzaj roślin wieloletnich należących do rodziny szparagowatych. Obejmuje co najmniej 20[5]–26 gatunków[6]. Rośliny te występują naturalnie głównie w Australazji, poza tym w południowej Azji (na zachodzie po Indie), na Maskarenach, wyspach Oceanii[7], jeden gatunek także w tropikach Ameryki Południowej[5][7]. Niektóre gatunki zostały jednak szeroko rozprzestrzenione poza pierwotny zasięg, zwłaszcza kordylina krzewiasta[5]. W naturze kordyliny rosną w lasach i na mokradłach[8]. Kordylina maurycjańska jest epifitem, co wśród szparagowatych jest rzadkością[4].

Kordylina
Ilustracja
Kordylina australijska
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

szparagowce

Rodzina

szparagowate

Rodzaj

kordylina

Nazwa systematyczna
Cordyline Commerson ex R. Brown
Prodr. 280. 27 Mar 1810[3]
Typ nomenklatoryczny

C. cannifolia R. Brown[3]

Multimedia w Wikimedia Commons

Niektóre gatunki uprawiane są jako ozdobne. Na obszarach o klimacie łagodnym lub nawet chłodnym, ale morskim uprawiane są okazałe gatunki – kordylina australijska i niepodzielona[8]. Szeroko rozprzestrzeniona w tropikach została kordylina krzewiasta, popularna tam głównie jako roślina żywopłotowa[9]. Znanych jest bardzo wiele odmian ozdobnych tego gatunku[5], często spotykanych w uprawie jako rośliny doniczkowe[9]. Bulwiaste korzenie, młode pędy i owoce różnych gatunków były spożywane w Indonezji, Australii, na Nowej Zelandii[7] i innych wyspach Oceanii[5], z korzeni kordyliny krzewiastej wyrabiano także napój alkoholowy[9]. Liści kordylin używano do owijania potraw oraz wyrobu okryć (zwłaszcza na Nowej Gwinei)[5]. Z niektórych gatunków pozyskiwano mocne włókna z łyka[9] i liści[7]. Zasoby fruktanów w organach podziemnych, a w nasionach kwasu linolowego i oleinowego czynią uprawy kordyliny potencjalnie wartościowe także komercyjnie[7]. Kordylina krzewiasta dla lokalnych społeczności była też rośliną magiczną, używaną rytualnie i w ziołolecznictwie[5].

Morfologia edytuj

 
Kordylina niepodzielona
 
Kordylina krzewiasta odmiany 'Firebrand'
Pokrój
Drzewa osiągające zwykle do 10[7], rzadko do 20 m wysokości, o pniach sięgających 1,5 m średnicy, oraz krzewy, czasem też o zredukowanym pniu[8]. Pod ziemią z grubymi kłączami i mniej lub bardziej mięsistymi korzeniami[7].
Liście
Trwałe, skupione na szczytach pędów[7]. Blaszki mieczowate[8] do lancetowatych i szerokojajowatych[7], siedzące lub nibyogonkowe, z pochwiastą nasadą[7].
Kwiaty
Wyrastają na szczytach pędów lub w kątach liści na gronach i kłosach tworzących rozbudowane, wiechowate kwiatostany złożone. Kwiaty wyrastają na rozgałęzieniach kwiatostanu pojedynczo wsparte kilkoma przysadkami[7]. Działki okwiatu w liczbie 6[8] są wolne lub zrośnięte u nasady, barwy białe, różowej, fioletowej do ciemnopurpurowoszarej[7]. Są trwałe i w czasie owocowania mięśnieją[8]. Pręcików jest 6[8], z nagimi nitkami wyrastającymi z nasad listków okwiatu[7]. Zalążnia górna, trójkomorowa z grubą szyjką słupka[8], zwieńczona główkowatym lub trójdzielnym znamieniem[7].
Owoce
Jajowate torebki[7] lub mięsiste jagody, barwy białej, niebieskiej lub czerwonej[8], zawierające kilka[7] do wielu[8] kulistawych[7] lub wygiętych[8], czarnych i gładkich nasion[7][8].
Rośliny podobne
Bardzo wiele odmian ozdobnych kordylin było błędnie opisywanych jako draceny Dracaena[7]. Kordylina różni się dwoma lub większą liczbą zalążków w komorach zalążni[5]. Łatwiejszą do obserwacji cechą różniącą są białe, bulwiaste korzenie, które u draceny są żółte[10]. Kordyliny mogą być też mylone z jukką, która ma jednak bardziej sztywne liście[8].

Systematyka edytuj

Wykaz gatunków[6]

Przypisy edytuj

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2019-11-08] (ang.).
  3. ↑ a b Cordyline. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2019-11-08].
  4. ↑ a b c d e Alicja i Jerzy Szweykowscy (red.): Słownik botaniczny. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo "Wiedza Powszechna", 2003, s. 402. ISBN 83-214-1305-6.
  5. ↑ a b c d e f g h David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 234, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  6. ↑ a b Cordyline. [w:] The Plant List. Version 1.1. [on-line]. [dostęp 2019-11-08].
  7. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s K.Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. III. Flowering Plants. Monocotyledons. Lilianae (except Orchidaceae). Berlin, Heidelberg: Springer, 1998, s. 239, 359, 363.
  8. ↑ a b c d e f g h i j k l m Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 467. ISBN 0-333-73003-8.
  9. ↑ a b c d e Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe 2. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 364. ISBN 83-7079-779-2.
  10. ↑ Małgorzata Augustyn: Rośliny pokojowe. Poznań: Wydawnictwo Publicat, 2006, s. 81. ISBN 83-245-0950-X.
  11. ↑ a b c Ludmiła Karpowiczowa: Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973, s. 93.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Kordylina&oldid=70133454”