Kosatkowate (rośliny)
Kosatkowate (Tofieldiaceae Takht.) – rodzina roślin jednoliściennych z rzędu żabieńcowców. Obejmuje trzy[3] lub cztery[4] rodzaje obejmujące ok. 30 gatunków[2][4]. Rośliny te występują w strefie klimatu umiarkowanego i okołobiegunowego na półkuli północnej (jedynie Isidrogalvia występuje w północnej części Ameryki Południowej)[3][2][4]. W południowej części zasięgu rosną zwykle na obszarach górskich[4]. W Europie rosną dwa gatunki – kosatka kielichowa Tofieldia calyculata i Tofieldia pusilla[3], przy czym do polskiej flory zaliczany jest tylko pierwszy z nich[5].
 Tofieldia calyculata i T. pusilla | |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Rodzina |
kosatkowate |
| Nazwa systematyczna | |
| Tofieldiaceae Takht. Bot. Zhurn. (Moscow & Leningrad) 17 (12): 65 (Jan-Jul 1995) | |
| Typ nomenklatoryczny | |
|
Tofieldia Huds. | |
Morfologia edytuj
- Pokrój
- Niewielkie, zielne rośliny kłączowe[4] o kłączu płożącym i wzniesionej, niepodzielonej, rzadziej rozgałęziającej się łodydze[6].
- Liście
- Liście odziomkowe, skrętoległe[6], izobilateralne, równowąskie, zachodzące na siebie u nasady[7][4].
- Kwiaty
- Drobne, zebrane w groniaste kwiatostany wyrastające na głąbiku, u nasady otoczone przez niewielkie podkwiatki, niekiedy zrośnięte w kieliszek. Okwiat pojedynczy, o wolnych listkach. Owocolistki częściowo zrośnięte u nasady, z osobnymi szyjkami słupka (zrośniętymi tylko u Isidrogalvia)[7]. Pręcików jest 6 (tylko u Pleea 9, czasem 10 lub więcej[6]), krótszych lub dłuższych od okwiatu[4].
Systematyka edytuj
Rodzina kosatkowatych włączana była często do innych rodzin. Dahgren i in. (1985) umieścili ją w szeroko ujętej rodzinie melantkowatych Melanthiaceae, razem z przedstawicielami Nartheciaceae i Petrosaviaceae. W systemie Takhtajana (1997) włączana jest do rzędu melantkowców (Melanthiales ), zaś Tamura (1998) umieścił zaliczane tu rodzaje w rodzinie Petrosaviaceae, razem z Nartheciaceae[2]. W systemie Cronquista (1981) rośliny tu współcześnie zaliczane włączone były do szeroko wówczas definiowanej rodziny liliowatych (Liliaceae)[8]. W systemie Reveala (1999) rodzina została umieszczona w rzędzie kosatkowców (Tofieldiales Reveal & Zomlefer)[9]. W XX wieku przez wielu autorów wskazywana była jako prawdopodobnie bazalna wśród jednoliściennych[6]. W systemie Takhtajana (2009) włączona do rzędu Petrosaviales[6].
- Pozycja według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)
Jedna z rodzin z rzędu żabieńcowców Alismatales. Zajmuje w nim pozycję bliską bazalnej, poprzedzona tylko starszymi obrazkowatymi Araceae[2].
| żabieńcowce |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
- Podział na rodzaje[10]
- Harperocallis McDaniel (łączony jest z Isidrogalvia Ruiz & Pav., przy czym w jednych ujęciach za nazwę ważną uznawana jest pierwsza z nich[11][4], a w innych – druga[10])
- Pleea Michaux
- Tofieldia Huds. – kosatka (tu też włączany jest rodzaj Triantha (Nutt.) Baker[10])
Zgodnie z wynikami badań filogenetycznych rodziny rodzaj Pleea jest siostrzany wobec pozostałych, Isodrogalvia dla Harperocallis, a Tofieldia dla Triantha[7]. Niektóre opracowania nie wyróżniają w rodzinie rodzajów Isidrogalvia i Triantha[2].
Przypisy edytuj
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ a b c d e f Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2016-10-25] (ang.).
- ↑ a b c David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 927, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
- ↑ a b c d e f g h i Maarten J. M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World: An Illustrated Encyclopedia of Vascular Plants. Richmond, Chicago: Kew Publishing, The University of Chicago Press, 2017, s. 121. ISBN 978-1842466346.
- ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
- ↑ a b c d e Armen Takhtajan: Flowering Plants. Springer Netherlands, 2009, s. 596-599. ISBN 978-1-4020-9609-9.
- ↑ a b c d Hiroshi Azuma i Hiroshi Tobe. Molecular phylogenetic analyses of Tofieldiaceae (Alismatales): family circumscription and intergeneric relationships. „Journal of Plant Research”. DOI: 10.1007/s10265-010-0387-5.
- ↑ James L. Reveal: Families Placed in Liliaceae by Cronquist. University of Maryland. [dostęp 2010-06-22]. (ang.).
- ↑ Crescent Bloom: Tofieldia. The Compleat Botanica. [dostęp 2009-06-08]. (ang.).
- ↑ a b c List of Genera in TOFIELDIACEAE, [w:] Vascular plant families and genera, Kew Gardens & Missouri Botanical Garden [dostęp 2020-07-11] (ang.).
- ↑ Genera of Tofieldiaceae. USDA, ARS, National Genetic Resources Program. Germplasm Resources Information Network – (GRIN). [dostęp 2010-06-22]. (ang.).