Koszmar senny (potocznie koszmar, dawniej koszemar; z fr. cauchemar[1] „mara łóżkowa”) – długotrwałe, wywołujące przerażenie marzenie senne, występujące w fazie snu REM, których treść przedstawia wydarzenia zagrażające życiu, bezpieczeństwu czy własnej integralności; ich wystąpienie przerywa sen[2]. Koszmarom sennym towarzyszą negatywne emocje, takie jak: przerażenie, gniew, lęk i złość[3]. W istotny sposób pogarszają jakość snu, mogą powodować bezsenność, wywoływać negatywne konsekwencje zdrowia fizycznego i psychicznego, problemy z koncentracją w ciągu dnia, poczucie zagrożenia lub chronicznego zmęczenia[4]. Występują u około 10–15% dzieci w wieku 3–5 lat oraz okazyjnie u około 50% dorosłych[2].

Koszmary senne
Klasyfikacje
ICD-10

F51.5

Koszmary senne u dzieci edytuj

Koszmary senne pojawiają się u dzieci, które ukończyły 3. rok życia, 75% osób pamięta je w wieku dorosłym[5]. Mogą być reakcją na urazy psychiczne lub niepokój, które doświadcza dziecko w środowisku rodzinnym[6]. Początek zaburzeń pojawia się u dzieci między 3. a 6. rokiem życia, szczyt zapadalności notuje się między 7. a 9. rokiem życia[7].

Koszmary senne i inne zaburzenia snu u dzieci mogą wiązać się z następującymi sytuacjami rodzinnymi[8]:

  • zmiana struktury rodziny (rozwód, separacja, śmierć, odejście jednego z opiekunów);
  • zmiana miejsca zamieszkania;
  • inne, nietypowe sytuacje, które spowodowały wystąpienie u dziecka lęku separacyjnego (w tym wypadku koszmary senne dotyczą rozłąki).

Koszmary senne u dorosłych edytuj

1% osób dorosłych doświadcza koszmarów sennych minimum raz w tygodniu, w niektórych przypadkach zaburzenie to w znaczący sposób utrudnia codzienne funkcjonowanie[5]. Jego występowanie jest ściśle związane z wystąpieniem zespołu stresu pourazowego i stanowi jedno z kryteriów rozpoznawania PTSD u pacjentów[4]. 68% pacjentów cierpiących na nawracające koszmary senne doświadczyło silnej traumy[9].

 
Koszmar, Johann Heinrich Füssli

Koszmary senne diagnozowane są często:

  • u ofiar przemocy w rodzinie[10], nawet jeśli od traumatycznych wydarzeń upłynęło wiele lat[11];
  • u osób, które padły ofiarą gwałtu[12];
  • u weteranów wojennych (do 87% weteranów miało koszmary senne, związane z wydarzeniami, w których uczestniczyli)[4];
  • u ofiar wypadków komunikacyjnych[13];
  • u osób molestowanych seksualnie w dzieciństwie (40% osób leczonych na kliniczne przypadki koszmarów sennych doświadczyło molestowania)[9].

Diagnoza i leczenie edytuj

Sporadycznie występujące koszmary senne nie wymagają leczenia. Incydentalnie pojawiają się u większości dzieci i ponad połowy osób dorosłych. Nawracające koszmary senne w Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 kwalifikuje się do zaburzeń snu z grupy parasomnii[14]. Diagnoza zaburzenia uwzględnia częstotliwość występowania koszmarów oraz ich wpływ na codzienne funkcjonowanie i zdrowie pacjenta.

Do negatywnych skutków nawracających koszmarów sennych należą[14][4]:

  • bezsenność;
  • strach przed zaśnięciem;
  • chroniczne zmęczenie, wynikające z obniżenia jakości snu;
  • kłopoty z koncentracją w ciągu dnia;
  • gorsze funkcjonowanie w pracy u osób dorosłych i obniżenie ocen u dzieci w wieku szkolnym;
  • zaburzenie prawidłowego funkcjonowania funkcji poznawczych;
  • napady paniki.

Leczenie koszmarów sennych u dzieci w większości przypadków nie wymaga zastosowania farmakoterapii, stosuje się interwencje behawioralne oraz edukację dotyczącą fizjologii snu. U osób dorosłych stosuje się psychoterapię poznawczo-behawioralną[9]. W niektórych przypadkach (korelacja z depresją, znaczące utrudnienie funkcjonowania przez brak możliwości snu i wypoczynku) chorym podaje się leki hamujące wystąpienie fazy snu REM, połączone z zastosowaniem psychoterapii[5].

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. Słownik języka polskiego Adama Kryńskiego, t. 2, s. 494.
  2. a b Alasdair D. Cameron: Psychiatria. Wyd. II. Wrocław: Urban & Partner, 2005, s. 180-181, seria: Crash Course. ISBN 978-83-8958-176-1.
  3. A. Bilikiewicz (red.), Psychiatria: podręcznik dla studentów medycyny, Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2007.
  4. a b c d Malwina Dankiewicz, Koszmary senne u weteranów wojennych, „Kultura Bezpieczeństwa” (7), 2015.
  5. a b c Parasomnie [online] [dostęp 2018-10-25] (pol.).
  6. Janusz Krzyżowski, Koszmary senne [online], znaczenia-snu.pl [dostęp 2022-08-23] (pol.).
  7. Pediatria po Dyplomie - Lęki nocne u dzieci [online], podyplomie.pl [dostęp 2018-10-25].
  8. Małgorzata Talarczyk, Lęk nocny i zaburzenia snu u dzieci, „Psychoterapia” (IV), 2009.
  9. a b c Podejście poznawczo-behawioralne w leczeniu koszmarów sennych [online], Psychologia.net.pl [dostęp 2018-10-26].
  10. Dorota Jaszczak-Kuźmińska, Katarzyna Michalska, Przemoc w rodzinie wobec osób starszych i niepełnosprawnych, Warszawa: Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, 2010.
  11. Psychologiczne aspekty przemocy domowej [online], www.psychologia.edu.pl [dostęp 2018-10-25] (pol.).
  12. Józefa Brągiel, Od histerii do pourazowego zespołu stresu, „Roczniki Socjologii Rodziny” (XIII), Poznań 2001.
  13. Zaburzenia psychiczne występujące po wypadkach, „Portal psychologiczny Destrudo.pl”, 17 września 2012 [dostęp 2018-10-25] (pol.).
  14. a b Michał Skalski (red.), Zaburzenia snu i czuwania, American Psychiatric Association, 2015.

Bibliografia edytuj

  • ICD 10.Zaburzenia psychiczne u osób dorosłych. Opisy przypadków klinicznych.. Gdańsk: American Psychiatric Press – Medical Press, 1999, s. 231. ISBN 83-87909-55-6.