Wikipedia

Krążowniki liniowe typu Amagi

Krążowniki liniowe typu Amagi (jap. 天城型 Amagi-gata) − typ japońskich okrętów wojennych z okresu I wojny światowej.

Krążowniki liniowe typu Amagi
ilustracja
Planowane okręty

4

Zbudowane okręty

0 (jeden ukończony jako lotniskowiec)

Okręty w służbie

0

Dane taktyczno-techniczne
Wyporność

standardowa: 41217 ton
pełna: 47000 ton

Długość

251,8 m

Szerokość

30,8 m

Zanurzenie

9,5 m

Napęd

4 śruby, turbiny Gihon, 19 kotłów Kampon, 131200 SHP

Prędkość

30 węzłów

Zasięg

8000 mil morskich @ 14 węzłów

Uzbrojenie

10 × 410 mm L/45
16 × 140 mm L/50
6 × 120 mm L/45 plot.
8 × 610 mm wt

Opancerzenie

pas pancerny: 254 mm
barbety: 280–229 mm
wieża dowodzenia: 356–76 mm
grodzie cytadeli: 73 mm
pokład: 98 mm

Multimedia w Wikimedia Commons

Budowa krążowników liniowych typu Amagi była elementem realizacji tzw. planu 8-8, mającego na celu unowocześnienie Marynarki Wojennej Japonii. Typ Amagi, w skład którego miały wchodzić cztery okręty, był powiększoną wersją pancerników typu Kaga, ale z cieńszym pancerzem burtowym i pokładowym oraz zmodyfikowanym układem artylerii średniego kalibru[1]. Ograniczenia nałożone przez traktat waszyngtoński z 1922 roku spowodowały, że budowa okrętów tego typu musiała zostać przerwana. Jedynie „Amagi” i „Akagi”, zgodnie z ustaleniami traktatu, zostały przeznaczone do ukończenia jako lotniskowce. Trzęsienie ziemi uszkodziło jednak kadłub tego pierwszego tak mocno, że okręt został zezłomowany, a w jego miejsce na lotniskowiec przerobiono pancernik „Kaga”. „Akagi” służył w czasie II wojny światowej jako część Kido Butai do momentu zatopienia w bitwie pod Midway.

Nazwy okrętów pochodziły od formacji Amagi, Akagi, Atago, podczas gdy nazwa czwartego pochodziła od góry Takao w pobliżu Kioto lub miasta Takao na Formozie (obecnie Kaohsiung, Tajwan)[1].

Projekt edytuj

Rozmiary i maszynownia edytuj

Okręty miały planowaną wyporność równą 41 217 tonom oraz pełną 47 000 ton. Projekt przewidywał, że osiągną 250 m długości na linii wodnej oraz 251,8 m całkowitej. Szerokość miała wynosić 30,8 m, a zanurzenie 9,5 m. Okręty miały być napędzane turbinami typu Gihon przekazującymi moc na cztery śruby napędowe. Projektanci zakładali, że turbiny będą otrzymywać parę z 19 kotłów wodnorurkowych typu Kampon, z których 11 miało być opalanych olejem napędowym, a pozostałych osiem mieszaniną oleju i węgla. System ten miał zapewnić moc 131 200 shp i prędkość maksymalną 30 węzłów. Okręty miały mieć zapas 3900 ton oleju i 2500 ton węgla. Prędkość ekonomiczna została określona na 14 węzłów, a z pełnym zapasem paliwa okręt miał mieć maksymalny zasięg 8000 mil morskich[1].

Uzbrojenie edytuj

Zaplanowano, że artyleria główna okrętów typu Amagi będzie się składać z 10 dział kal. 410 mm L/45[a] w pięciu wieżach dwudziałowych (choć w 1920 roku testowano działo o lufie długości 50 kalibrów i mogło ono także być zastosowane). Działo wystrzeliwało pocisk przeciwpancerny ważący 1000 kg przy pomocy ładunku prochowego o masie 224 kg z prędkością 790 m/s. Działa mogły strzelać z szybkością pomiędzy 1,5 a 2,5 strzału na minutę. Każde miało zapas 90 pocisków, a żywotność luf określono na 250-300 strzałów. Wieże miały być umieszczone w osi symetrii okrętu w następujący sposób: dwie wieże na dziobie (w superpozycji) i trzy za nadbudówką rufową (dwie na podwyższonym pokładzie, trzecia bezpośrednio na rufówce)[1]. Ważyły 1004 tony każda i mogły ustawić działa pod kątem od -5 do +30 stopni[2].

Artyleria średniego kalibru miała się składać z 16 dział kal. 140 mm L/50 zamontowanych w kazamatach na śródokręciu. Działa te wystrzeliwały pociski o wadze 38 kg za pomocą ładunku prochowego o wadze 10,33 – 10,97 kg z prędkością wylotową 850-855 m/s. Maksymalne podniesienie dział miało wynosić 25 stopni, co umożliwiało oddanie strzału na odległość 17 500 m[3]. Cztery, później sześć, dział przeciwlotniczych kal. 120 mm L/45 miało być zamontowanych na śródokręciu. Okręty miały być także wyposażone w osiem wyrzutni torpedowych kal. 610 mm umieszczonych poniżej linii wodnej[1].

Opancerzenie edytuj

Planowano, że typ Amagi będzie wyposażony w pancerz burtowy o grubości 254 mm nachylony pod kątem 12 stopni, natomiast grodzie cytadeli miały mieć 73 mm grubości. Barbety artylerii głównej miały być chronione przez pancerze grubości 229–280 mm, a wieża dowodzenia przez 76–356 mm. Planowano, że pancerz pokładowy będzie miał grubość 98 mm[1].

Geneza projektu edytuj

Doświadczenia z wojny rosyjsko-japońskiej przekonały planistów morskich, że japońskiej flocie potrzebnych będzie więcej szybkich okrętów. 4 kwietnia 1907 roku Cesarska Rada Obrony zaaprobowała tzw. plan 8-8. Był on oparty na założeniu, że w składzie marynarki zawsze będzie się znajdowało osiem pancerników i osiem krążowników pancernych młodszych niż 10 lat (później zmodyfikowano założenia na osiem krążowników liniowych i wiek do ośmiu lat). Nadejście nowego rodzaju pancerników – drednotów spowodowało jednak, że od samego początku plan był niewykonalny. Przy słabej i nierozwiniętej gospodarce oraz dużych obciążeniach, jakim została ona poddana w czasie wojny rosyjsko-japońskiej (Japonia wyszła z wojny zwycięska, ale będąc bankrutem)[4] zwodowanie rewolucyjnego wówczas HMS „Dreadnought”[5][6] było katastrofą dla Japonii[7].

W 1907 roku Japonia była w połowie drogi do uzyskania stanu 8-8 mając w służbie dwa nowo zbudowane pancerniki (typu Katori), dwa dalsze (typu Satsuma) w budowie oraz cztery krążowniki pancerne zatwierdzone do budowy lub w budowie. Dodatkowo zatwierdzono budowę trzech dalszych pancerników oraz czterech krążowników, lecz fundusze na ten cel nie zostały przyznane. Zmiany technologiczne i strategiczne spowodowały jednak, że ówczesne pancerniki (w tym wszystkie japońskie okręty pozostające w służbie lub znajdujące się w budowie[b]) stały się przestarzałe w momencie wprowadzenia do służby HMS „Dreadnought”. Krążowniki pancerne stały się natomiast przestarzałe w momencie, gdy Wielka Brytania i Niemcy rozpoczęły budowę pierwszych jednostek nowej klasy – krążowników liniowych. Dowództwo japońskiej marynarki szybko zrozumiało tę sytuację i zaproponowało zamówienie u Brytyjczyków dwóch krążowników liniowych, z których jeden miał być zbudowany w Wielkiej Brytanii, a drugi w Japonii. Okręty te zostały zamówione (typ Kongo)[7].

W 1910 roku nadal posiadano autoryzację na budowę jednego pancernika i czterech krążowników pancernych. Pancernik – silniej opancerzona wersja okrętów typu Kongo – stał się pierwszym japońskim superdrednotem („Fusō”). Z tym okrętem Japonia pozornie zbliżała się do celu 8-8, ale nowe okręty wchodzące na służbę we flotach innych mocarstw reprezentowały wyższy poziom technologiczny i powodowały, że wszystkie wcześniej zbudowane japońskie okręty liniowe stawały się przestarzałe. To oznaczało, iż planiści dążący do „floty 8-8” musieliby zmierzać do budowy siedmiu dalszych pancerników oraz czterech dalszych krążowników liniowych[7] w momencie, gdy Japonia starała się przetrwać światowy kryzys finansowy[4].

Po propozycjach dowództwa marynarki z 1911 i 1912 roku nawołujących do dużej rozbudowy floty, rada ministrów zgodziła się przyjąć plan 4-4. Zgodnie z nim zostały zatwierdzone do budowy trzy nowe pancerniki, ale żaden krążownik liniowy[8]. Marynarka uznała jednak ten plan za zbyt skromny i nadal dążyła do realizacji planu 8-4. Cesarska Rada Obrony z kolei naciskała na realizację planu 8-8. Rząd ustąpił i do lipca 1914 roku zdecydował najpierw o poparciu planu 8-4, a następnie 8-8. Plan 8-4 został zaprezentowany Zgromadzeniu Narodowemu w 1914 roku. Planowano, że do 1923 roku Japonia będzie posiadała osiem pancerników i cztery krążowniki liniowe. Planowano zbudować dwa pancerniki typu Nagato i dwa typu Tosa. Problemem był przy tym fakt, że stary plan zakładał, iż wszystkie okręty wchodzące w skład „floty 8-8” musiały mieć mniej niż osiem lat. Do czasu, gdy wszystkie nowe okręty zostałyby ukończone, „Fuso” i pierwsze dwa okręty typu Kongo byłyby już według tych kryteriów uznane za przestarzałe[9].

Pomimo tego plan został przegłosowany w roku 1917 i zatwierdzony wraz z finansami na dwa krążowniki liniowe, którymi zostały dwie jednostki typu Amagi. Pod koniec 1917 roku marynarka zaproponowała rozszerzenie planu 8-4 i dodanie dwóch kolejnych krążowników liniowych. Propozycja została zaaprobowana i w rezultacie zamówiono dwa kolejne okręty typu Amagi. Jednak posiadanie w budowie czterech pancerników i czterech krążowników liniowych (wszystkie wyposażone w działa kal. 410 mm) było bardzo dużym obciążeniem dla gospodarki japońskiej. W tym czasie Japonia na marynarkę wojenną wydawała około 1/3 budżetu[9].

Budowa, jej przerwanie i konwersja edytuj

 
„Akagi” po wodowaniu w kwietniu 1925 r.; już po rozpoczęciu konwersji na lotniskowiec

„Akagi” był pierwszym okrętem typu, którego stępkę położono. Budowa rozpoczęła się 6 grudnia 1920 roku w stoczni w Kure. Budowa „Amagi” rozpoczęła się dziesięć dni później w Yokosuce. Planowano, że ta pierwsza para jednostek zostanie ukończona, odpowiednio, w grudniu i listopadzie 1923 roku. Stępkę „Atago” położono w Kobe (stocznia Kawasaki) w dniu 22 listopada 1921 roku. Planowano, że jednostka zostanie ukończona w grudniu 1924 roku. „Takao”, czwarty i ostatni okręt tego typu, miał powstać w stoczni Mitsubishi w Nagasaki. Jego stępkę położono 19 grudnia 1921 roku i planowano, że także zostanie ukończony w grudniu 1924 roku[1].

Plany japońskie zostały mocno zmienione przez podpisany w lutym 1922 roku traktat waszyngtoński, który ograniczył tonaż okrętów określanych jako capital ship[c], jakie mogli posiadać jego sygnatariusze. Traktat ustanawiał także moratorium na budowę nowych jednostek. Zgodnie z tymi ustaleniami wstrzymano budowę nieukończonych jeszcze krążowników liniowych. Wielka Brytania musiała więc zrezygnować z budowy jednostek typu G3, USA – z budowy krążowników liniowych typu Lexington, a Japonia – z kontynuowania budowy jednostek typu Amagi[10]. Traktat umożliwiał jednak przerobienie kadłubów pancerników i krążowników liniowych znajdujących się w budowie na lotniskowce – ale tylko jeżeli nowe jednostki miałyby wyporność poniżej 27 000 ton. Mając na uwadze, że projektowana wyporność pełna jednostek typu Amagi miała wynosić 47 000 ton[1], ciężko byłoby utrzymać ten limit. Amerykanie mieli jednak ten sam problem z jednostkami typu Lexington. Spowodowało to, że w ramach wyjątku (na wniosek amerykańskiego asystenta Sekretarza Marynarki T. Roosevelta Jr.) został dodany do traktatu punkt umożliwiający pięciu sygnatariuszom możliwość przerobienia do dwóch capital ships, które znajdowały się w budowie, na lotniskowce o wyporności maksymalnej 33 000 ton.[11][12]. Stany Zjednoczone i Japonia szybko skorzystały z tej możliwości. Japonia wybrała do konwersji „Amagi” i „Akagi”, dwa najbardziej zaawansowane w budowie okręty. „Atago” i „Takao” zostały anulowane 31 lipca 1924 roku i rozebrane na złom jeszcze w tym samym roku[1].

Podczas trzęsienia ziemi w Tokio w 1923 roku, doszło do znacznych uszkodzeń kadłuba „Amagi”. Struktura została zbyt mocno zniszczona by być użyteczną i prace zostały przerwane. „Amagi” został skreślony z listy jednostek floty i sprzedany na złom. Złomowanie rozpoczęło się 14 kwietnia 1924 roku[1]. W zamian za krążownik liniowy do przeróbki został wybrany nieukończony pancernik „Kaga”, przy budowie którego prace zostały wcześniej przerwane w dniu 5 lutego 1922 roku.

„Akagi” jako lotniskowiec edytuj

Osobny artykuł: Akagi (1925).
 
„Akagi” na próbach w 1927 r. Okręt początkowo miał dwa pokłady startowe i jeden do lądowań.

Prace mające na celu przerobienie nieukończonego krążownika liniowego na lotniskowiec rozpoczęły się 19 listopada 1923 roku i zostały ukończone w marcu 1927 roku. Okręt początkowo miał jeden główny pokład służący do lądowań oraz dwa krótsze, umieszczone poniżej, pokłady startowe. Ten projekt okazał się być niesatysfakcjonujący i w 1935 roku okręt został wycofany z aktywnej służby w celu przebudowy. Niższe pokłady startowe zostały usunięte, pokład startowy został wydłużony do 249 metrów, dodano także trzeci podnośnik samolotów[13]. Przebudowa została ukończona w 1938 roku[14]. „Akagi” wspierał operacje w pobliżu wybrzeży Chin na początku roku 1939 i w roku 1940. W listopadzie 1940 roku przeszedł przegląd[14].

W ataku na Pearl Harbor 7 grudnia 1941 roku brał udział jako jednostka flagowa admirała Nagumo[15]. O 6:00 7 grudnia 1941 roku w odległości około 275 mil od bazy amerykańskiej z pokładu lotniskowców „Akagi”, „Kaga”, „Hiryū”, „Sōryū”, „Shōkaku” i „Zuikaku” wystartowały samoloty pierwszej fali, która zaatakowała o 7:40. Drugi atak nastąpił o 8:50. Amerykańskie straty wyniosły m.in. pięć pancerników zatopionych (jeden eksplodował, jeden wywrócił się, trzy osiadły na dnie portu) i dwa niszczyciele (spalone w suchym doku) oraz 188 samolotów zniszczonych[16].

Od stycznia do marca 1942 roku „Akagi” wraz z innymi lotniskowcami Kido Butai wspierał japońskie operacje inwazyjne w rejonie Południowo-Wschodniej Azji. „Akagi” opuścił Japonię 5 stycznia 1942 roku. 20 i 22 stycznia jego samoloty brały udział w bombardowaniu Rabaulu na Nowej Brytanii. 21 stycznia atakowały Kavieng na Nowej Irlandii.[17] 19 lutego uczestniczyły w bombardowaniu Darwin[18][19], a także ciężko uszkodziły amerykański tender wodnosamolotów (dawniej lotniskowiec) USS „Langley” 27 lutego. Został on następnie zatopiony przez eskortę[20]. Pod koniec marca 1942 roku „Akagi” wraz z lotniskowcami „Hiryū”, „Sōryū”, „Shōkaku” i „Zuikaku” oraz zespołem pancerników, krążowników i niszczycieli wyruszył na Ocean Indyjski, by zniszczyć tamtejszą flotę brytyjską. 5 kwietnia samoloty z wszystkich lotniskowców uderzyły na brytyjską bazę w Colombo niszcząc instalacje nabrzeżne oraz zatapiając krążownik pomocniczy i stary niszczyciel HMS „Tenedos” w porcie[18][21]. Gdy japońskie samoloty wracały na pokłady okrętów, wodnopłatowiec spostrzegł krążowniki ciężkie HMS „Dorsetshire” i „Cornwall”. Oba okręty zostały zatopione przez bombowce nurkujące, m.in. z „Akagi”[18][22]. 9 kwietnia japońskie lotniskowce zaatakowały Trincomalee i zniszczyły wiele brytyjskich myśliwców i bombowców oraz zatopiły statek handlowy w porcie. Po ataku na Trincomalee samoloty z „Akagi” uczestniczyły w zatopieniu brytyjskiego lotniskowca HMS „Hermes”, korwety HMS „Hollyhock” i australijskiego niszczyciela HMAS „Vampire”[23][24].

Pod koniec maja 1942 roku, w ramach wysiłków mających na celu znalezienie i zniszczenie nieuchwytnych amerykańskich lotniskowców, japońskie siły zorganizowały atak na Aleuty na wodach Alaski i atol Midway na Zachodnim Pacyfiku[25]. Admirał Nagumo na pokładzie „Akagi” poprowadził lotniskowce „Kaga”, „Sōryū” i „Hiryū” wraz z okrętami wspierającymi wchodzącymi w skład 1. Zespołu Uderzeniowego Lotniskowców (Kido Butai) do ataku na Midway[26][27]. W pierwszym ataku na cele lądowe japońskie samoloty zneutralizowały nieliczne myśliwskie siły obrońców i zadały pewne uszkodzenia amerykańskim instalacjom na atolu[25][28][29]. Samoloty torpedowe i bombowce nurkujące wysłane z Midway by zaatakować japońską flotę nie odniosły sukcesu, ale wkrótce zaatakowały samoloty z lotniskowców[30]. Samoloty torpedowe z USS „Hornet”, USS „Enterprise” i USS „Yorktown” zaatakowały wspólnie zmuszając japońskie lotniskowce do silnego manewrowania w ramach uników przed torpedami, co spowodowało, że nie mogły wysłać dodatkowych samolotów dla obrony[31]. Amerykańskie bombowce nurkujące, które przyleciały opóźnione nie mogąc znaleźć celu, wkrótce zadały śmiertelne ciosy „Akagi”, „Kaga” i „Sōryū”. „Yorktown”, zaatakowany przez ocalałe bombowce z „Hiryū” próbował wrócić do walki, ale kilka godzin później został trafiony dwiema torpedami[31]. Płonący okręt został opuszczony, ale jego samoloty zwiadowce spostrzegły „Hiryū”, a bombowce z „Enterprise” trafiły ostatni lotniskowiec wroga czterema bombami przesądzając o jego losie[31]. Japonia straciła w tym starciu wszystkie cztery lotniskowce należące do 1. Zespołu Uderzeniowego Lotniskowców[32].

Uwagi edytuj

  1. ↑ L/45 oznacza długość luf – w tym wypadku lufa ma długość 45 kalibrów – czyli jest 45 razy dłuższa niż kaliber działa
  2. ↑ Z technicznego punktu widzenia okręty typu Satsuma były semidrednotami z powodu ciężkiej artylerii średniego kalibru, jednak nadal były przestarzałe w stosunku do brytyjskiego okrętu liniowego
  3. ↑ Główne, najcięższe okręty floty – pancerniki i krążowniki liniowe.

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b c d e f g h i j Gardiner i Gray (1984), s. 235.
  2. ↑ Tony DiGiulian: Japanese 41 cm/45 (16.1") 3rd Year Type, 40 cm/45 (16.1") 3rd Year Type. Navweaps.com, 19 kwietnia 2007. [dostęp 2009-01-18].
  3. ↑ Tony DiGiulian: Japanese 5.5"/50 (14 cm) 3rd Year Type. Navweaps.com, 23 sierpnia 2007. [dostęp 2009-01-18].
  4. ↑ a b Gardiner i Gray (1984), s. 222.
  5. ↑ Norman Friedman: U.S. battleships: an illustrated design history. s. 13. ISBN 0-87021-715-1.
  6. ↑ Richard Hough: Dreadnought: A History of the Modern Battleship. ISBN 1-904381-11-1.
  7. ↑ a b c Gardiner i Gray (1984), s. 223.
  8. ↑ Gardiner i Gray (1984), s. 222–223.
  9. ↑ a b Gardiner and Gray (1984), s. 224.
  10. ↑ Patrz: Washington Naval Treaty, Chapter II, Part III, Section II
  11. ↑ Friedman (1983), s. 43.
  12. ↑ Patrz: Washington Naval Treaty, Chapter I, Article IX
  13. ↑ Stille, s. 12.
  14. ↑ a b Kotani, Ken. „Pearl Harbor: Japanese planning and command structure” w Marston (2005), s. 32–33.
  15. ↑ Akagi (Aircraft Carrier, 1927-1942). Naval Historical Center, 21 marca 1999. [dostęp 2019-02-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-11-20)].
  16. ↑ Lord Walter, „Day of Infamy”, Holt Paperbacks, New York 2001, s. 212.
  17. ↑ Zalewski Krzysztof, „Japońskie lotnictwo pokładowe”, Lampart 1998, s. 92-99.
  18. ↑ a b c Ireland (1998), s. 190.
  19. ↑ Hoyt (2001), s. 260.
  20. ↑ Langley. (ang.).
  21. ↑ Hoyt (2001), s. 268.
  22. ↑ Zalewski (1998), s. 106.
  23. ↑ Ireland (1998), s. 191.
  24. ↑ Zalewski (1998), s. 110.
  25. ↑ a b Ireland (1998), s. 197.
  26. ↑ Love, Robert. „The Height of Folly”, Marston 2005, s. 89.
  27. ↑ Hoyt (2001), s. 293.
  28. ↑ Hoyt (2001), s. 295.
  29. ↑ Jonathan Parshall, Anthony Tully, „Shattered Sword”, Potomac Books, Washington D.C., 2005, s. 203.
  30. ↑ Robert Love, „The Height of Folly”, Marston 2005, s. 93.
  31. ↑ a b c Ireland (1998), s. 200.
  32. ↑ Robert Love, „The Height of Folly”, Marston 2005, s. 97.

Bibliografia edytuj

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Krążowniki_liniowe_typu_Amagi&oldid=68459940”