Kraska abisyńska
Kraska abisyńska (Coracias abyssinicus) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny krasek (Coraciidae). Występuje w Afryce – w strefie Sahelu i przyległych do jego południowych krańców obszarach – oraz w południowo-zachodniej części Półwyspu Arabskiego. Niezagrożony wyginięciem.
| Coracias abyssinicus[1] | |||
| Hermann, 1783 | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Nadrodzina | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
kraska abisyńska | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
| |||
Taksonomia edytuj
Gatunek ten w XVIII wieku opisali Buffon i Latham, został też zilustrowany w Planches enluminées d’histoire naturelle (tablica barwna nr 626)[4][5][6][7], ale nazwę zgodną z zasadami nazewnictwa binominalnego jako pierwszy przydzielił mu Johann Hermann w 1783 roku. Nazwał on tego ptaka Coracias abyssinica, a jako miejsce typowe wskazał Abisynię (dawna nazwa Etiopii)[2][8]. Akceptowaną przez IOC nazwą jest Coracias abyssinicus[9]. Często włączany w nadgatunek obejmujący prócz C. abyssinicus także kraskę liliowopierśną (C. caudatus) oraz zwyczajną (C. garrulus). Wydaje się być bliżej spokrewniony z C. caudatus; możliwe jest również bliskie pokrewieństwo z kraską flagosterną (C. spatulatus). Drugi człon nazwy naukowej bywa zapisywany jako abyssinica (jak w oryginalnej nazwie), mimo że Coracias jest rodzaju męskiego[10].
Monotypowy[10][9]. Dawniej istniał podział na podgatunek z zachodniej części zasięgu – minor – oraz ze wschodniej (z Arabii) – arabica. Podgatunek zachodni miał mieć mniejsze rozmiary, jednak chodzi tu prawdopodobnie o zjawisko ekokliny – z zachodu na wschód długość ozdobnych sterówek tych ptaków wzrasta[10].
Morfologia edytuj
Długość ciała wynosi 28[10]–33[11] cm, nie licząc wydłużonych sterówek; wraz z nimi długość ciała zwiększa się o około 12 cm[10]. Skrzydło mierzy 16–17,5 cm długości, ogon 14–15 cm (wraz z wydłużonymi piórami – 25–30 cm), dziób 36–40 mm, a skok 24–25 mm[11]. Masa ciała mieści się w przedziale 99,5–140 g[10].
Broda i czoło białe, pozostała część głowy jasnoniebieska. Wierzch ciała brązowy z ciemnoniebieskim kuprem, pokrywami nadogonowymi i środkową częścią sterówek. Poza tym większa ich część ma barwę błękitną; dwie zewnętrzne sterówki są wydłużone, przypominając nieco chorągwie. Pokrywy skrzydłowe małe ciemnoniebieskie, poza tym skrzydła jasnoniebieskie, podobnie jak i cały spód ciała. Gardło i górną część piersi pokrywają delikatne, białe paski. Nie występuje dymorfizm płciowy. U osobników młodych upierzenie bardziej matowe, części niebieskie mają oliwkowy odcień, grzbiet i pierś brązowawe. Purpurowoniebieskie pokrywy skrzydłowe mniej wyróżniają się na tle całego skrzydła[10].
Zasięg występowania edytuj
Zasięg występowania rozciąga się od Senegalu do wschodniej Etiopii, północnej Erytrei i północno-zachodniej Kenii, na północy zasięg ograniczony Saharą, zaś na południu granicą strefy wilgotnych lasów równikowych. Prócz tego C. abyssinicus zasiedla południowo-zachodni Półwysep Arabski[10]. Populacja zamieszkująca sawanny krainy Sudanu osiadła. W porze deszczowej celem odbycia lęgów odwiedza strefę Sahelu wokół równoleżnika 15°N (granica ta jest różna w poszczególnych państwach; w Nigrze występuje do około 18°N, w Czadzie do 16°N, zaś w Etiopii do 17°N)[10].
Kraska abisyńska zamieszkuje suche zadrzewienia z regularnie rozmieszczonymi drzewami, także sawanny z obecnymi akacjami i okolice bagien. Ze środowisk ludzkich występuje na pastwiskach i polach uprawnych manioku i zbóż. Często spotykana na obszarach po pożarach. W północnej Ugandzie stwierdzana do 1500 m n.p.m., do 2000 m n.p.m. w Arabii oraz do 2430 m n.p.m. w Etiopii[10].
Zachowanie edytuj
W locie C. abyssinicus odzywa się ostrym, szorstkim rak lub gak, głośnym jak u innych krasek, a przesiadując na gałęzi eksplozyjnym aaaarh trwającym 0,5–1 sekundy. W trakcie przeganiania intruza krzyczy aaaaar-aaaaar. Popisując się w powietrzu, odzywa się gwałtownie powtarzanym, aż w końcu ostrym i natarczywym ra-ra-ra-ra-gaa-gaa-gaa-aaaaaar, aaaaaar[10].
Pożywienie stanowią duże bezkręgowce, jak prostoskrzydłe, chrząszcze, gąsienice i uskrzydlone termity. Siedzi na gałęzi, drucie telegraficznym lub dachu wypatrując zdobyczy, po czym rzuca się w jej kierunku, lecąc lotem ślizgowym ostatnie kilka metrów. Może połknąć ofiarę w całości lub zabrać ją w swój punkt obserwacyjny celem wypatroszenia. Stadami około 20 ptaków zbiera się w miejsca, w których właśnie płoną krzewy, żeby zjadać wypłoszone owady; w tym samym celu podąża za stadami antylop albo śledzi białorzytki z rodzaju Oenanthe[10].
Lęgi edytuj
Zniesienia stwierdzano od lutego do czerwca, także na Półwyspie Arabskim; w Etiopii nieco później, od kwietnia do października. Gatunek monogamiczny. Wykazuje terytorialność za pomocą głosu lub pokazów powietrznych, w trakcie których gwałtownie opada w dół ze złożonymi skrzydłami, leci szybko na równym poziomie, piskliwie krzyczy i leci po linii falistej, a następnie wznosząc się i powtarzając wszystkie czynności. Atakując człowieka, zmienia kierunek lotu w ostatniej chwili. Ptaki pozostają w parze cały rok[10].
Gniazdo mieści się w dziupli drzewa, np. baobabu lub Dobera glabra, albo palmy, jak Hyphaene thebaica. Może również zagnieździć się w kopcu termitów albo w otworze w budynku. Jako wyściółki kraska abisyńska używa wiórów drzewnych lub części roślinnych. Gniazdo znajduje się na wysokości 3–8 m nad ziemią. W zniesieniu od 3 do 6 jaj (zazwyczaj 4) o wymiarach około 23,5–31,5 mm na 18,5–26 mm. Brak dalszych informacji[10].
Status zagrożenia edytuj
Przez IUCN gatunek klasyfikowany jest jako najmniejszej troski (LC, Least Concern). Wydaje się, że rozwój rolnictwa i budowanie małych wsi sprzyja poszerzaniu zasięgu. C. abyssinica występuje w kilku parkach narodowych, np. PN Oiseaux du Djoudj (Senegal), PN Komoé (Wybrzeże Kości Słoniowej), PN Waza (Kamerun), PN Dindar (Sudan), Auasz (Etiopia) i Park Narodowy Wodospadu Murchisona (Uganda)[10].
Przypisy edytuj
- ↑ a b Coracias abyssinicus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c d e f g D. Lepage: Abyssinian Roller Coracias abyssinicus. [w:] Avibase [on-line]. [dostęp 2022-12-03]. (ang.).
- ↑ Coracias abyssinicus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Pieter Boddaert: Table des Planches Enluminéez d'Histoire Naturelle de M. D'Aubenton. 1783, s. 38.
- ↑ G.-L.L. de Buffon, Histoire naturelle des oiseaux, t. 3, Paryż 1775, s. 143 (fr.).
- ↑ J. Latham, A general synopsis of birds, t. 1 cz. 1, Londyn 1781, s. 408 (ang.).
- ↑ Planches enluminées d'histoire naturelle, t. 7, tabl. 626.
- ↑ J. Hermann, Tabula affinitatum animalium olim academico specimine edita..., Argentorati 1783, s. 197 (łac.).
- ↑ a b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Rollers, ground rollers, kingfishers. IOC World Bird List (v10.1). [dostęp 2020-06-04]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Fry, H. & Kirwan, G.M.: Abyssinian Roller (Coracias abyssinicus). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.) (2014). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. Lynx Edicions, wersja z dnia 21 czerwca 2014. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-06-21)].
- ↑ a b Anton Reichenow: Die Vögel Afrikas. T. 2. 1905, s. 219–221.
Linki zewnętrzne edytuj
- Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).