Wikipedia

Krasnolesje

(Przekierowano z Krasnolesie)

Krasnolesje (ros. Краснолесье; hist. pol. Rominty Wielkie; lit. Raminta, Rominta; niem. Rominten, Groß-Rominten, Hardteck[2]) – osiedle typu wiejskiego w Rosji, w obwodzie królewieckim, w rejonie niestierowskim, nad rzeką Romintą (ros. Krasnaja), ok. 10 km od granicy z Polską, w północnej części Puszczy Rominckiej, na dawnym terytorium Prus Wschodnich. Około 25 km na wschód od Krasnolesja znajduje się Jezioro Wisztynieckie i granica Litwy.

Krasnolesje
Краснолесье
Ilustracja
Pałacyk myśliwski Wilhelma II w Romintach (1914)
Państwo

 Rosja

Obwód

 królewiecki

Rejon

niestierowski

Populacja (2010)
• liczba ludności


415[1]

Nr kierunkowy

+7 401 44

Kod pocztowy

238023

Położenie na mapie obwodu królewieckiego
Mapa konturowa obwodu królewieckiego, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Krasnolesje”
Położenie na mapie Rosji
Mapa konturowa Rosji, blisko lewej krawiędzi u góry znajduje się punkt z opisem „Krasnolesje”
Ziemia54°23′40,03″N 22°22′30,11″E/54,394453 22,375031
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Historia edytuj

Od początku istnienia wsi do 1932 edytuj

 
Jedna z wykonanych z brązu rzeźb jeleni na tzw. Moście Jeleni (niem. Hirschbrücke) w pobliżu pałacyku myśliwskiego Wilhelma II w Romintach (1915)
 
Przygotowania do posiłku w dworze myśliwskim Hermanna Göringa w Romintach (fotografia z lat 1936–1944)
 
Göring z oficerami niemieckimi w dworze myśliwskim w Romintach (fotografia z lat 1936–1944)
 
Przejazd jednostek Armii Czerwonej przez Rominty w dniu 5 stycznia 1945 roku, rysunek G. Fiłatowa w zbiorach Muzeum Historii Sztuki w Królewcu

Pierwsza wzmianka o Romintach pochodzi z 1539 roku, gdy osada znajdowała się na terytorium Prus Książęcych. W XVI i XVII wieku wieś była kolonią smolarzy. W 1683 roku w rejonie miejscowości polował Fryderyk Wilhelm I, elektor brandenburski. W XIX wieku koło Romint często polował cesarz niemiecki Wilhelm I. W 1890 roku, za panowania cesarza Wilhelma II, Rominty uzyskały status cesarskiego okręgu łowieckiego (niem. kaiserliche Hofjagdrevier) i w 1891 roku na ich terenie zbudowano dla Wilhelma II drewniany pałacyk myśliwski (niem. Jagdhaus Rominten lub Jagdschloß Rominten), który zaprojektowali w stylu skandynawskim norwescy architekci Holm Munthe (1848–1898) i Ole Sverre (1865–1932). Znajdował się on w rejonie dzisiejszej miejscowości Radużnoje (ros. Радужное, niem. Theerbude, później Kaiserlich Rominten, 54°21′45,50″N 22°32′15,99″E/54,362639 22,537775)[3]. W 1893 roku koło rezydencji wzniesiono kaplicę św. Huberta, patrona myśliwych. W sierpniu 1914 roku, w czasie bitwy pod Gąbinem, miejscowość została zajęta przez wojska carskie (1 Armia gen. Paula von Rennenkampfa) i prawie w całości spalona, jednak pałacyk myśliwski Wilhelma II oszczędzono na rozkaz cara Mikołaja II[4]. Po I wojnie światowej Rominty stały się państwowym obszarem łowieckim w Republice Weimarskiej. Ostatnie polowanie w Puszczy Rominckiej z udziałem członków rodu Hohenzollernów miało miejsce w 1932 roku[5].

Okres Trzeciej Rzeszy edytuj

W latach 30. XX wieku, w epoce Trzeciej Rzeszy, tereny łowieckie w Romintach wzbudziły zainteresowanie Hermanna Göringa. Kazał on wybudować dla siebie drewniany dwór myśliwski, nazywany Reichsjägerhof Rominten, Jägerhof Rominten lub Emmyhall (od imienia drugiej żony Göringa, Emmy Göring), zaprojektowany przez niemieckiego architekta Friedricha Hetzelta (1903–1986), mający imitować starogermańską siedzibę książęcą, położony na wysokim brzegu rzeki Rominty[6]. Znajdował się on ok. 2 km na północ od dawnej rezydencji cesarskiej (54°22′48,03″N 22°31′17,25″E/54,380008 22,521458)[7]. Budowę rozpoczęto w 1935 roku i obiekt oddano do użytku 26 września 1936 roku[8]. Aby ułatwić Göringowi dojazd do rezydencji, wybudowano przeznaczoną specjalnie dla niego niewielką stację kolejową w miejscowości Eichkamp[9] (przed 1938 rokiem Schackummen, obecnie Jemieljanowka, ros. Емельяновка, 54°27′10,35″N 22°29′49,19″E/54,452875 22,496997)[10], w odległości ok. 10 km na północny wschód od Romint, gdzie dojeżdżał swoim pociągiem specjalnym „Azja” (niem. Sonderzug „Asien”), przemianowanym 1 lutego 1943 roku na „Pomorze I” (niem. Sonderzug „Pommern I”)[11].

Przed wybuchem II wojny światowej gośćmi rezydencji byli m.in. car Bułgarii Borys III, polski ambasador Józef Lipski i brytyjski ambasador sir Neville Henderson. Rominty odwiedził również Adolf Hitler[12]. Niektóre źródła podają, że na początku lutego 1940 roku w dworze Göringa w Rominatch spotkali się Heinrich Himmler, Reichsführer-SS, i Ławrientij Beria, szef NKWD; prowadzili tam tajne rozmowy na temat współpracy Gestapo i NKWD w eksterminacji społeczeństwa polskiego i zwalczaniu polskiego ruchu oporu[13]. W spotkaniu tym uczestniczył gauleiter Prus Wschodnich Erich Koch[13].

W drugiej połowie 1940 roku Göring koordynował z Romint działania niemieckiego lotnictwa w czasie bitwy o Anglię[7]. W 1941 roku, po ataku Niemiec na ZSRR, Rominty stały się jego kwaterą główną na froncie wschodnim; dwór był wyposażony w bunkier zabezpieczający przed atakiem z powietrza, zbudowany w 1940 roku[13]. Była to jedna z części systemu niemieckich kwater dowódczych współpracujących z kwaterą główną Hitlera w Wilczym Szańcu koło Kętrzyna, rozlokowanych w Prusach Wschodnich. W odległości ok. 14 km na południowy zachód od rezydencji Göringa, w lesie Kumiecie koło jeziora Gołdap, znajdowała się kwatera główna dowództwa Luftwaffe o nazwie „Robinson” (niem. Oberbefehlshaber der Luftwaffe-Hauptquartier) (54°19′58,14″N 22°19′15,75″E/54,332817 22,321042).

W latach 1936–1942 ochroną rezydencji Göringa zajmował się Batalion Wartowniczy Pułku „General Göring” (niem. Wach-Bataillon des Regiment General Göring)[14]. W 1942 roku został on przekształcony w Pułk Wartowniczy „Hermann Göring” (niem. Wachregiment Hermann Göring), a w kwietniu 1944 roku w Pułk Przyboczny „Hermann Göring” (niem. Begleit-Regiment Hermann Göring)[14]. Była to jednostka naziemna Luftwaffe o sile jednego batalionu, wyposażona w broń przeciwlotniczą[14], składająca się z grenadierów pancernych[15]. 24 września 1944 roku Pułk Przyboczny „Hermann Göring” został rozformowany i na jego bazie utworzono 4 Pułk Pancerno-Spadochronowy „Hermann Göring” (niem. Fallschirm-Panzergrenadier-Regiment 4 Hermann Göring), o sile 2 batalionów[14], który w listopadzie 1944 roku przemianowano na 1 Pułk Pancerno-Spadochronowy „Hermann Göring” (niem. Fallschirm-Panzergrenadier-Regiment 1 Hermann Göring) i powiększono do 3 batalionów[16].

Wydarzenia 1944 edytuj

1 sierpnia 1944 roku, w związku ze zbliżaniem się frontu, Göring wydał rozkaz podjęcia przygotowań do zniszczenia dworu myśliwskiego w Romintach i dawnego pałacyku Wilhelma II[17]. Po raz ostatni przebywał w dworze 16 października 1944 roku; według niemieckich historyków Volkera Knopfa i Stefana Martensa rezydencja została podpalona i zniszczona w dniu 20 października 1944 roku[18] (tzw. „Akcja Ogień Świętojański”, niem. Aktion „Johannisfeuer”, obejmująca również zniszczenie kwatery „Robinson”[8]). Pałacyk Wilhelma II nie został zniszczony, podobnie jak dom nadleśniczego przy rezydencji Göringa[17].

W nocy z 21 na 22 października 1944 roku wieś Rominty została zdobyta przez oddziały 18 Gwardyjskiej Dywizji Strzeleckiej Armii Czerwonej, wchodzącej w skład 11 Gwardyjskiej Armii (3 Front Białoruski). Ze źródeł rosyjskich wynika, że przed nadejściem regularnych oddziałów Armii Czerwonej rezydencję Göringa opanowali zwiadowcy radzieckiej specjalnej grupy dywersyjno-wywiadowczej „Maksim” (ros. специальная диверсионно-разведывательная группа «Максим»), podlegającej 3 Oddziałowi (dywersyjnemu) Zarządu Wywiadu 3 Frontu Białoruskiego, przerzuconej 17 sierpnia 1944 roku na tyły linii niemieckich w Prusach Wschodnich[19]. 27 października 1944 roku radziecki dziennik „Krasnaja Zwiezda”, oficjalny organ Ministerstwa Obrony ZSRR, pisał, że rezydencja Göringa została zdobyta przez wojska radzieckie w stanie nienaruszonym[20]. Rosyjskie źródła podają, że 2 listopada 1944 roku zwiadowcy radzieccy działający w Puszczy Rominckiej zameldowali przez radio, że odnaleźli rezydencję Göringa, i poinformowali, że „najbardziej wartościowe rzeczy wywieziono, wyłączono telefony i zdjęto ochronę”[19]. Później linia frontu ustabilizowała się i aż do rozpoczęcia przez Armię Czerwoną operacji wschodniopruskiej w styczniu 1945 roku przebiegała w odległości ok. 5 kilometrów na zachód od wsi Rominty[21]. Według niektórych źródeł rosyjskich rezydencja Göringa nie została spalona i rozlokował się w niej sztab radziecki[12].

W listopadzie 1944 roku wojska radzieckie przeczesywały lasy otaczające wieś Rominty i likwidowały niemieckie grupy wywiadowczo-dywersyjne pozostawione na tyłach frontu; działania te były prowadzone przez 86 Pułk Pograniczny NKWD i kontrwywiad wojskowy Smiersz 11 Gwardyjskiej Armii[22]. Jedna z takich niemieckich grup wywiadowczo-dywersyjnych działała w listopadzie 1944 roku w rejonie dworu myśliwskiego Göringa i była złożona z 9 żołnierzy batalionu ochrony rezydencji wyposażonych w 2 radiostacje[22]. Większość członków tej grupy aresztowano[23], jednemu udało się uciec[22]. Należący do niej żołnierze pochodzili z tzw. Komanda Specjalnego Jegrów „Białowieża” (niem. Jäger-Sonderkommando Bialowies), podlegającego bezpośrednio adiutanturze Göringa i dowodzonego przez mjr. Waltera Freverta (1897–1962)[23], ostatniego niemieckiego nadleśniczego Puszczy Romnickiej[24]. Unieszkodliwienie tej grupy, bazującej w zamaskowanych bunkrach ok. 3 km na południowy zachód od leśniczówki Jagdbude, stało się przedmiotem meldunku z 23 grudnia 1944 roku szefa radzieckiego kontrwywiadu wojskowego Smiersz, Wiktora Abakumowa, do Państwowego Komitetu Obrony ZSRR[23]. 26 lutego 1945 roku czterej schwytani członkowie grupy, w tym jej dowódca, Erich Blocksdorf, zostali skazani na karę śmierci[23].

Po II wojnie światowej edytuj

W 2011 roku polski historyk prof. Krzysztof Jasiewicz wysunął przypuszczenie, że w 1945 roku w rejonie dawnego dworu myśliwskiego Göringa w Romintach radziecki kontrwywiad wojskowy Smiersz mógł dokonać tajnej egzekucji polskich ofiar tzw. obławy augustowskiej[25]. W latach 1949–1950 część dawnego pałacyku myśliwskiego Wilhelma II, początkowo wykorzystywanego jako sanatorium dla żołnierzy 3 Frontu Białoruskiego, rozebrano i przeniesiono do parku miejskiego w Królewcu[4]. Wykonaną z brązu rzeźbę stojącego jelenia, autorstwa niemieckiego malarza i rzeźbiarza Richarda Friese (1854–1918), pochodzącą z 1911 roku, która znajdowała się niegdyś w rejonie kaplicy św. Huberta, ustawiono w parku Michaiła Glinki w Smoleńsku (tzw. park Błonie), gdzie stał się jednym z symboli miasta[26]. Jedną z brązowych rzeźb leżących jeleni z tzw. Mostu Jeleni (niem. Hirschbrücke) w pobliżu rezydencji (54°21′58,85″N 22°32′02,32″E/54,366347 22,533978), również autorstwa Richarda Friese, przewieziono do Moskwy[27].

W latach 1945–1991 osiedle znajdowało się w zamkniętej radzieckiej strefie wojskowej. W latach 1898–1939 Rominty liczyły ok. 1000–1200 mieszkańców, w 1992 roku 440 mieszkańców, a obecnie ok. 450 mieszkańców.

Miejscowość jest połączona linią kolejową z Niestierowem (hist. niem. Stallupönen, pol. Stołupiany), będącą pozostałością dawnej linii kolejowej Gołdap – Stołupiany (po polskiej stronie granicy linia ta obecnie nie istnieje)[28].

W Krasnolesju działa parafia prawosławna pw. Świętych Męczenników Adriana i Natalii[29]. Cerkwią parafialną jest dawny kościół ewangelicki wzniesiony w 1880 roku, ufundowany przez cesarza Wilhelma I. Świątynia, która po II wojnie światowej popadła w ruinę, została odbudowana w latach 2014–2016[30]. Oprócz cerkwi parafialnej znajduje się tu również kaplica prawosławna pw. św. Jerzego Zwycięzcy, zbudowana w drugiej dekadzie XXI w.[31][32]

W miejscowości mieści się także Muzeum Wisztynieckie (ros. Виштынецкий эколого-исторический музей), zajmujące się historią i ekologią regionu, szkoła, dom kultury, tartak i duży zakład wydobycia kruszywa.

Z pałacyku myśliwskiego Wilhelma II i dworu Göringa zachowały się obecnie jedynie skromne pozostałości części murowanych: fundamenty, resztki piwnic i ruiny bunkra Göringa. W dalszym ciągu istnieje Most Jeleni na Romincie, choć bez zdobiących go niegdyś rzeźb. Obiekty te znajdują się na terenie niezamieszkanego kompleksu leśnego między miejscowościami Krasnolesje i Radużnoje, kilka kilometrów od granicy z Polską[33].

Zmiany nazwy miejscowości edytuj

Nazwa miejscowości kilkakrotnie się zmieniała. W 1895 roku nazwę Rominty zmieniono na Rominty Wielkie (niem. Groß-Rominten), a nazwę przysiółka Theerbude, znanego od 1763 roku[27], gdzie znajdował się cesarski pałacyk myśliwski, na Cesarskie Rominty (niem. Kaiserlich Rominten). W 1938 roku nazwę Groß-Rominten zmieniono na Hardteck (w pobliżu istniało również Klein-Hardteck[34]). W 1945 roku, po II wojnie światowej, gdy wieś weszła w skład ZSRR, jej nazwę zmieniono na Krasnolesje, choć do 1948 roku nazwy niemiecka i rosyjska były używane równolegle.

Krasnolesje w literaturze i filmie edytuj

Pobyt Hermanna Göringa w Puszczy Rominckiej opisał francuski pisarz Michel Tournier w książce Le roi des Aulnes, wydanej w 1970 roku. W 1996 roku została ona zekranizowana przez niemieckiego reżysera Volkera Schlöndorffa w filmie Der Unhold, nakręconym w Polsce.

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ Liczby ludności miejscowości obwodu kaliningradzkiego na podstawie spisu ludności wg stanu na dzień 14 października 2010 roku. (ros.).
  2. ↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262).
  3. ↑ Mapa topograficzna Prus Wschodnich z 1938 r., Blatt Rominten (415), skala 1:25 000, kwadraty 26 × 05, 26 × 06, 27 × 05, 27 × 06 [1] (niem.).
  4. ↑ a b Das Kaiserliche Jagdschloß Rominten (niem.) ostpreussen.net [dostęp 2011-07-03].
  5. ↑ Роминтен – История (ros.) rominten.net [dostęp 2011-07-03].
  6. ↑ Охотничий двор Роминтен. rominten.wystynez.ru. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-04-14)]. (ros.). rominten.wystynez.ru [dostęp 2011-07-04].
  7. ↑ a b S. E. Gerber, „Zauber einer blühenden Landschaft”, [w:] Preußische Allgemeine Zeitung, 12-09, 21 marca 2009, [2] (niem.).
  8. ↑ a b Uchwała Rady Miejskiej w Gołdapi Nr XLIX/303/10 z dnia 16 czerwca 2010 r. w sprawie zatwierdzenia „Programu opieki nad zabytkami miasta i gminy Gołdap na lata 2010–2013”, [w:] Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego Nr 111 z dnia 23 lipca 2010, poz. 1602, s. 6595 [3] (pol.).
  9. ↑ O. Neuschulz, Meine Dienstzeit auf Hermann Görings Waldhof „Carinhall” in der Schorfheide 1943–1945 (niem.) dhm.de [dostęp 2011-06-28].
  10. ↑ Mapa Wojskowego Instytutu Geograficznego z 1931 r., pas 31, słup 35 (Przerośl), skala 1:100 000 [4] (pol.) oraz Mapa ZSRR z 1989 roku, arkusz N-34-17 (Сувалки), skala 1:200 000 [5] (ros.).
  11. ↑ Zusammenstellung der Sonderzüge (niem.) drg-salonwagen.eu [dostęp 2011-07-02].
  12. ↑ a b D. Jakszina, Имперский дух (ros.) rudnikov.com [dostęp 2011-07-11].
  13. ↑ a b c A. Omiljanowicz, Przed wyrokiem: rozmowy z gestapowcem, Białystok 1998 (ISBN 83-87213-20-9), s. 73; U. Neumärker, V. Knopf, Görings Revier: Jagd und Politik in der Rominter Heide, Berlin 2007, s. 111, 210; E. Petruškevičius, „Mūsų paslaptingoji „taiga”, [w:] Šaltinis, Nr 1(8) z 2007 r. [6] (lit.) [E. Pietruszkiewicz, „Wędrując przez polską tajgę”, [w:] Šaltinis, Nr 1(8) z 2007 r., s. 26–27 [7] (pol.) oraz Kwatera główna Naczelnego Dowództwa Wojsk Lotniczych: Oberbefehlshaber der Luftwaffe-Hauptquartier (pol.) goldap.bil-wm.pl [dostęp 2011-06-29]. Informacje o tym spotkaniu są oparte m.in. na złożonych w 1948 roku zeznaniach SS-Hauptsturmführera Waldemara Macholla, który w 1940 roku dowodził niemieckim posterunkiem granicznym w Suwałkach (por. Shared history, divided memory: Jews and others in Soviet-occupied Poland 1939–1941, Lipsk 2007, s. 327 [8] (ang.)), a następnie pełnił funkcję pierwszego szefa Gestapo w okręgu białostockim (por. S. Bender, The Jews of Bialystok during World War II and the Holocaust, Lebanon (New Hampshire) 2008, s. 101 [9] (ang.)). Macholl relacjonował, że trzy samochody wiozące Berię przyjechały drogą z Augustowa do wsi Szczebra. W tym samym czasie do Szczebry przyjechał od strony Suwałk opancerzony mercedes Himmlera i wóz z eskortą oficerów Gestapo. Jeden z samochodów radzieckich przekroczył granicę, po czym Beria przesiadł się do limuzyny Himmlera i odjechał do Romint wraz z eskortującymi go autami. Z dworu myśliwskiego Göringa dla bezpieczeństwa zostali wcześniej usunięci wszyscy cywile, a ich miejsce zajęli funkcjonariusze SS.
  14. ↑ a b c d Wachregiment Hermann Göring (ang.) ww2.dk [dostęp 2011-07-14].
  15. ↑ G. Williamson, S. Andrew, The Hermann Göring Division, tom 385, Oxford 2003, s. 18 [10] (ang.).
  16. ↑ Fallschirm-Panzergrenadier-Regiment 4 Hermann Göring (niem.) rktraeger.de [dostęp 2011-07-14].
  17. ↑ a b Göring Jägerhof (niem.) ostpreussen.net [dostęp 2011-06-28].
  18. ↑ V. Knopf, S. Martens, Görings Reich: Selbstinszenierungen in Carinhall, wyd. 4, Berlin 2007, s. 168 [11] (niem.).
  19. ↑ a b Партизанская разведывательная группа «Максим» (ros.) may1945-pobeda.narod.ru [dostęp 2011-07-04] (według depeszy cytowanej w artykule A. P. Owsianowa, „Охотничий дом императора”, [w:] Страж Балтики № 90, 7 czerwca 2005, s. 4–5 [12] (ros.)). Wydarzenie to opisał m.in. L. Kaplin w artykule „В вотчине Геринга”, [w:] Калининградский комсомолец, 15 kwietnia 1989.
  20. ↑ W. Ternowoj, „В усадьбе Геринга”, [w:] Красная звезда, 27 października 1944, Nr 256 (5936), s. 2 [13] (ros.).
  21. ↑ M. Surmacz, Ostatnia bitwa Suwalszczyzny 1945 r. (pol.) ojczyzna-suwalszczyzna.pl [dostęp 2011-07-05].
  22. ↑ a b c Meldunek o działaniach grupy wywiadowczo-pościgowej 1 Batalionu 86 Pułku Pogranicznego NKWD wojsk NKWD ochrony tyłów 3 Frontu Białoruskiego z 26 listopada 1944 roku i meldunek szefa wojsk NKWD ochrony tyłów 3 Frontu Białoruskiego z 8 grudnia 1944 roku, opublikowane w zbiorze dokumentów: Органы государственной безопасности СССР в годы Великой отечественной войне, tom V, księga 2 Границы СССР восстановлены (1 июля – 31 декабря 1944 г.), Moskwa 2007 (ISBN 978-5-9950-0022-8), s. 620, 658 [14] (ros.).
  23. ↑ a b c d L. Nosow, „Егери особого назначения”, [w:] Калининградская правда, 19 lutego 2010, s. 7 [15] (ros.).
  24. ↑ W. Bode, E. Emmert, Jagdwende: Vom Edelhobby zum ökologischen Handwerk, Monachium 2000, s. 154 [16] (niem.).
  25. ↑ „Zabili ich w pałacyku Göringa?”, [w:] dodatek „PlusMinus” nr 25 (956) do dziennika „Rzeczpospolita”, 25–25 czerwca 2011, s. 4–5 [17] (pol.).
  26. ↑ N. Andriejewa, Олень в парке Блонье никому не принадлежит (ros.) smolnews.ru [dostęp 2011-07-03].
  27. ↑ a b Kolejny rarytas z „Heimatbrücke”. goldap.org.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-13)]. (pol.). goldap.org.pl [dostęp 2011-06-29].
  28. ↑ J. Słoma, Rominty (pol.) goldap.org.pl [dostęp 2011-06-30].
  29. ↑ Храм Адриана и Наталии пос. Краснолесье [online], rominten.cerkov.ru [dostęp 2021-11-18] (ros.).
  30. ↑ Кирха Гросс Роминтена [online], prussia39.ru [dostęp 2021-11-18] (ros.).
  31. ↑ Православная часовня [online], prussia39.ru [dostęp 2021-11-18] (ros.).
  32. ↑ Восточное благочиние [online], vostok.blagochin.ru [dostęp 2021-11-18] (ros.).
  33. ↑ Mapa ZSRR z 1985 roku, arkusz N-34-058, skala 1:100 000 [18] (ros.).
  34. ↑ Mapa topograficzna Prus Wschodnich z 1938 r., Blatt Hardteck (414), skala 1:25 000, kwadraty 29 × 87, 29 × 88 [19] (niem.).

Bibliografia edytuj

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Krasnolesje&oldid=71153654”