Wikipedia

Krościenko (województwo podkarpackie)

wieś w województwie podkarpackim

Krościenko dawniej też Karaszyn, Koroszno, Koroscienko (ukr. Крошценко) – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie bieszczadzkim, w gminie Ustrzyki Dolne[5]. Leży nad rzeką Strwiąż, przy DK84.

Krościenko
wieś
Ilustracja
Zabytkowa cerkiew
Państwo

 Polska

Województwo

 podkarpackie

Powiat

bieszczadzki

Gmina

Ustrzyki Dolne

Liczba ludności (2011)

610[2][3]

Strefa numeracyjna

13

Kod pocztowy

38-700[4]

Tablice rejestracyjne

RBI

SIMC

0361608[5]

Położenie na mapie gminy Ustrzyki Dolne
Mapa konturowa gminy Ustrzyki Dolne, po prawej znajduje się punkt z opisem „Krościenko”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Krościenko”
Położenie na mapie województwa podkarpackiego
Mapa konturowa województwa podkarpackiego, na dole nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Krościenko”
Położenie na mapie powiatu bieszczadzkiego
Mapa konturowa powiatu bieszczadzkiego, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Krościenko”
Ziemia49°28′40″N 22°40′04″E/49,477778 22,667778[1]
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku

Wołoska wieś królewska Koroszno położona była w 1589 roku w starostwie przemyskim w ziemi przemyskiej województwa ruskiego[6]. W latach 1952–1954 miejscowość była siedzibą gminy Krościenko. W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Krościenko. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa krośnieńskiego.

Wieś położona jest w Górach Sanocko-Turczańskich. Przez wieś przebiega szlak śladami dobrego wojaka Szwejka.

Części wsi edytuj

Integralne części wsi Krościenko[7][5][8]
SIMC Nazwa Rodzaj
0996353 Górny Koniec część wsi

Historia edytuj

W XIV wieku była to wieś w dolinie rzeki Strwiąż przy potoku zwanym Krościenko. Założył ją kniaź Hriczko Rozputowski na surowym korzeniu i prawie wołoskim. Pierwotnie stanowiła ona własność królewską wchodzącą w skład starostwa przemyskiego.

W 1498 dzierżawcą Krościenka był Mikołaj Zborowski, następnie Mniszchowie, Szydłowscy. W 1772, po pierwszym rozbiorze Polski i przejście Krościenka pod zabór austriacki, Austriacy włączyli wieś do tzw. dóbr kameralnych.

W 1873 przez Krościenko poprowadzona została Pierwsza Węgiersko-Galicyjska Kolej Żelazna, łączącą Twierdzę Przemyśl z węgierskim Sátoraljaújhely i poprzez istniejącą sieć kolejową stolice Galicji i Węgier – Lwów z Budapesztem, co podniosło znaczenie Krościenka. Odcinek kolei przebiegający przez Krościenko pozostaje wciąż w użyciu jako fragment linii kolejowej nr 108 (Stróże – Przejście graniczne Krościenko-Chyrów), ale obecnie ma znaczenie tylko lokalne.

W okresie od 1784 do 1940 na terenie wsi funkcjonowała niemiecka kolonia Obersdorf (od 1938 Wyżne) parafia ewangelicka w m. Bandrów.

13 grudnia 1918, w okresie walk polsko-ukraińskich na linii frontu Strwiąża 2 Pułk Strzelców Podhalańskich pod dowództwem por. Karola Matzenauera stoczył pierwszą swoją walkę opodal tej wsi nad Strwiążem, z oddziałami ukraińskimi, zakończoną zwycięstwem.

W 1920 wybudowano tu kościółek, a obok niego pomnik upamiętniający powstanie listopadowe.

W II Rzeczypospolitej wieś położona w powiecie dobromilskim województwa lwowskiego.

Po kampanii wrześniowej w 1939 roku Krościenko znalazło się pod okupacją sowiecką. Rozpoczęły się wywózki ludności na Syberię. W 1941 roku po ataku Niemiec na ZSRR miejscowość znalazła się pod okupacją niemiecką. Ludność żydowska została przetransportowano do obozów i wymordowana.

W latach 1943 – 1944 nacjonaliści ukraińscy z OUN-UPA zamordowali tutaj 13 Polaków[9].

Krościenko zostało znacznie zniszczone w czasie II wojny światowej. 10 sierpnia 1944 zostało zajęte przez wojska radzieckie[10].

Miejscowość początkowo znajdowała się w granicach ZSRR, a po regulacji granic w 1951 – w Polsce. Polscy mieszkańcy Krościenka zostali wysiedleni w 1945 roku, którzy częściowo powrócili do miejscowości po ponownym przyłączeniu do Polski w 1951 roku. Na miejscu wysiedlonych Polaków w 1945 osiedli Ukraińcy, którzy z kolei zostali wysiedleni w 1951 roku, a w zamian powrócili Polacy. W 1952 została zasiedlona przez greckich uchodźców politycznych, którzy przybyli ze Zgorzelca. Pamiątkami po nich są grecki cmentarz oraz pomnik Nikosa Belojannisa. Część potomków greckich osadników do dziś żyje we wsi. Ponadto po 1951, oprócz powracających do wsi Polaków, osiedlili się także nowi, niezwiązani wcześniej z Krościenkiem Polacy.

W 1980 roku ok. 80% mieszkańców Krościenka pracowało w Spółdzielni Produkcyjnej, pozostali w tartaku, mleczarni, na kolei itp. Wieś liczyła 200 rodzin, posiadała szkolę z językiem greckim i polskim, ośrodek zdrowia, Dom Kultury, kino (początkowo w cerkwi z XVIII w.) i stację kolejową z ruchem tranzytowym przez ZSRR do Przemyśla[11].

Przynależność państwowa edytuj

Przed 1772 – I Rzeczpospolita (Korona Królestwa Polskiego)

1772 - 1867 – Monarchia Habsburgów, Cesarstwo Austrii (od 1804)

1867 - 1918 – Austro-Węgry

1918 - 1945 – II Rzeczpospolita Polska

  • 1939 - 1941 – okupacja sowiecka
  • 1941 - 1944 – okupacja niemiecka
  • 1944 - 1945 – druga okupacja sowiecka

1945 - 1951 – Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich

1951 - 1989 – Polska Rzeczpospolita Ludowa

Od 1989 – III Rzeczpospolita Polska

Ludność edytuj

Liczba ludności, związki wyznaniowe edytuj

W 1914 roku w Krościenku mieszkało ok. 300 rodzin (polskich, ukraińskich, żydowskich i pojedyncze niemieckie), czyli szacunkowo 1200-1400 osób[12].

Jeden z przeprowadzonych spisów ludności w Krościenku odbył się w roku 1921. W spisie tym ustalono, że naówczas Krościenko liczyło 1486 osób, w tym[13]:

Obecnie liczbę ludności szacuje się na 2,5 razy mniejszą niż była przed wojną[13].

Narodowości edytuj

W Krościenku funkcjonowało kilka narodowości, każda z nich specjalizowała się w innej dziedzinie. Były to przede wszystkim prężnie działające społeczności[13]:

narodowość charakterystyka
ukraińska
  • Zajmowali się rolnictwem. Funkcjonowała też ukraińska spółdzielnia prowadząca tartak i skład drewna.
  • Ich działalność narodowa skupiała się wokół oddziału towarzystwa Proświta.
żydowska
  • Zajmowali się handlem i rzemiosłem.
  • Praktyki religijne odbywali w miejscowym domu modlitewnym, do którego dojeżdżał rabin z Chyrowa.
polska
  • Byli mniej nieliczni (niespełna 200 osób).
  • Obejmowali takie role jak:
    • urzędnicy gminni
    • urzędnicy pocztowi
    • kolejarze
    • leśnicy
    • nauczyciele
    • pracownicy tartaków
    • rolnictwo
  • Mimo niskiej liczebności względem innych narodowości stworzyli kościółek będący filią parafii w Jasieniu. Kościółek ten został poświęcony w roku 1929.
  • Utworzyli silnie funkcjonujące koło paramilitarne Związku Strzeleckiego.
niemiecka

Zabytki edytuj

 
Centrum wsi

Transport edytuj

Osobne artykuły: Przejście graniczne Krościenko-Smolnica i Przejście graniczne Krościenko-Chyrów.

We wsi znajduje się drogowe polsko-ukraińskie przejście graniczne w kierunku Felsztyna, Sambora i dalej do Lwowa, a także kolejowe przejście graniczne umożliwiające dojazd do Chyrowa.

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 62163
  2. ↑ Wieś Zarzecze w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2018-03-09], liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  3. ↑ GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.. [dostęp 2018-03-04].
  4. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 621 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  5. ↑ a b c GUS. Rejestr TERYT
  6. ↑ Aleksander Jabłonowski, Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. 7. Ziemie ruskie. Ruś Czerwona. Cz. 1, Warszawa 1901, s. 2.
  7. ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  8. ↑ KSNG: Wykaz urzędowych nazw miejscowości i ich części. opublikowany [w:] Dz.U. z 2013 r. poz. 200 ze zmianami w Dz.U. z 2015 r. poz. 1636. [dostęp 2018-01-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-05-22)]. (pol.).
  9. ↑ Szczepan Siekierka, Henryk Komański, Krzysztof Bulzacki, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie lwowskim 1939–1947, Wrocław: Stowarzyszenie Upamiętnienia Ofiar Zbrodni Ukraińskich Nacjonalistów, 2006, s. 132, ISBN 83-85865-17-9, OCLC 77512897.
  10. ↑ ВОВ-60 - Сводки. [dostęp 2012-04-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-04-15)].
  11. ↑ Bieszczady - Noclegi, Domki, Agroturystyka, Pensjonaty, Kwatery, Domki wypoczynkowe, Ośrodki. Krościenko . Aktualności, Przewodnik, Oferty noclegowe, Atrakcje [online], bieszczady.pl [dostęp 2024-04-23] (pol.).
  12. ↑ Bieszczady - Noclegi, Domki, Agroturystyka, Pensjonaty, Kwatery, Domki wypoczynkowe, Ośrodki. Krościenko . Aktualności, Przewodnik, Oferty noclegowe, Atrakcje [online], bieszczady.pl [dostęp 2024-04-23] (pol.).
  13. ↑ a b c 2. Zanim wyruszysz w głąb gór, czyli podbieszczadzkie miasta, [w:] Paweł Luboński, Przewodnik Bieszczady, Olszanica: BOSZ, 2021, s. 68, ISBN 978-83-7576-541-0 (pol.).

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Krościenko_(województwo_podkarpackie)&oldid=73589172”