Krokosz barwierski

	Wartość odżywcza
	Olej krokoszowy
	(100 g)
szczegółowe informacje
szczegółowe informacje
szczegółowe informacje
Witaminy
	Dane liczbowe na podstawie: ; Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health

Krokosz barwierski
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	astrowce
Rodzina	astrowate
Podrodzina	Carduoideae
Rodzaj	krokosz
Gatunek	krokosz barwierski
	Nazwa systematyczna
	Carthamus tinctorius L.; Sp.Pl.830, 1753
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Krokosz barwierski (Carthamus tinctorius L.) – gatunek rośliny jednorocznej z rodziny astrowatych. Pochodzi z Bliskiego Wschodu i Indii.

Morfologia edytuj

Łodyga: Podłużnie bruzdowana, błyszcząca, białożółta, osiągająca do 1,3 m wysokości.
Korzeń: Cienki, wrzecionowaty.
Liście: Lancetowate, kolczastoząbkowane na brzegu i kolczasto zakończone, miękkie.
Kwiaty^[3]: Zebrane w okazałe główkowate kwiatostany. Pomarańczowożółte lub czerwonawopomarańczowe, obupłciowe kwiaty rurkowate, promieniste, oddzielone od osadnika kwiatostanowego. Każdy kwiat posiada długą, nitkowatą rurkę długości około 1 cm, podzieloną na 5 równych, wąskich, lancetowatych łatek o długości ok. 5 mm. Z otworu rurki wystaje pusty walec utworzony przez zrośnięte żółte pylniki, w którym znajduje się nitkowato wykształcona szyjka słupka, zgrubiała blisko szczytu.
Owoc: Niełupka^[4].

Zastosowanie edytuj

Gatunek uprawiany już w starożytności jako roślina farbierska i oleista. W starożytnym Egipcie używana do wyrobu tłustej szminki^[5]. W średniowiecznej kuchni europejskiej prawdopodobnie był używany jako barwnik spożywczy, zastępujący droższy szafran^[6].

W Europie rozwój plantacji nastąpił w XVII wieku. Roślina uchodziła, obok indygowca, za źródło najlepszego barwnika roślinnego – zawartej w płatkach korony kwiatów kartaminy, zwanej też hiszpańską czerwienią. Kwiaty stosowano także jako lek pobudzający, przeczyszczający i wykrztuśny. Owoce pozbawione łupin zawierają nieco ponad 50% oleju kartamusowego używanego do celów spożywczych oraz do wyrobu mydeł, pokostu i laku^[4].

Roślina lecznicza edytuj

Surowiec zielarski^[3]: Kwiat krokosza (Carthami flos) – wysuszony kwiat o zawartości minimum 1,0% flawonoidów w przeliczeniu na hiperozyd. W pseudomedycynie ekstrakt wykorzystywany jest do pobudzenia wzrostu włosów, mimo braku potwierdzonej skuteczności^[7] u ludzi, a udowodnionym negatywnym wpływie na płodność zarówno kobiet jak i mężczyzn^[7]. W doświadczeniu na myszach potwierdzono zdolność ekstraktu etanolowego do stymulowania wzrostu włosów^[8]. Ekstrakt alkoholowy wykazuje silne działanie hamujące na aktywność 5α-reduktazy u myszy, enzymu odpowiedzialnego za metabolizm steroidów. Tłumaczy to poprawę wyglądu włosów oraz zwiększenie ilości mieszków włosowych gryzoni^[9].

Nazewnictwo edytuj

Rodzajowa nazwa naukowa Carthamus pochodzi od zastosowania kwiatów tego gatunku w barwierstwie, prawdopodobnie od arabskiego karkhum, qurtum, korthom = farbowanie, barwienie. To samo znaczy w języku hebrajskim słowo kartami^[12].

Przypisy edytuj

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
↑ ^a ^b Farmakopea Polska X, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Warszawa: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, 2014, s. 4276, ISBN 978-83-63724-47-4 .
↑ ^a ^b Rośliny użytkowe. T. Gorczyński (red.). Warszawa: Wiedza Powszechna, 1961.
↑ Bohumír Hlava: Rośliny kosmetyczne. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1984, s. 62. ISBN 83-09-00765-5.
↑ Maguelonne Toussaint-Samat: Historia naturalna i moralna jedzenia. Warszawa: WAB, 2002, s. 466–467. ISBN 83-88221-32-9.
↑ ^a ^b ElaheE. Delshad ElaheE. i inni, Medical uses of Carthamus tinctorius L. (Safflower): a comprehensive review from Traditional Medicine to Modern Medicine, „Electronic Physician”, 10 (4), 2018, s. 6672–6681, DOI: 10.19082/6672, ISSN 2008-5842, PMID: 29881530, PMCID: PMC5984022 [dostęp 2018-07-10] .
↑ Junlatat J, Sripanidkulchai B. Hair growth-promoting effect of Carthamus tinctorius floret extract. „Phytother Res”. 28 (7), s. 1030–1036, lipiec 2014. DOI: 10.1002/ptr.5100. PMID: 24338940. (ang.).
↑ Kumar N, Rungseevijitprapa W, Narkkhong NA, Suttajit M, Chaiyasut C. 5α-reductase inhibition and hair growth promotion of some Thai plants traditionally used for hair treatment. „J Ethnopharmacol”. 139 (3), s. 765–771, luty 2012. DOI: 10.1016/j.jep.2011.12.010. PMID: 22178180. (ang.).
↑ Hanna Kunachowicz; Beata Przygoda; Irena Nadolna; Krystyna Iwanow: Tabele składu i wartości odżywczej żywności. Wyd. II zmienione. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2017, s. 293. ISBN 978-83-200-5311-1.
↑ Dietary Reference Intakes Tables and Application. Institute of Health. The National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine. (ang.).
↑ Marian Rejewski: Pochodzenie łacińskich nazw roślin polskich. Warszawa: KiW, 1996. ISBN 83-05-12868-7.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).

[FPX-3] Farmakopea Polska X, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Warszawa: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, 2014, s. 4276, ISBN 978-83-63724-47-4 .

[gorcz-4] Rośliny użytkowe. T. Gorczyński (red.). Warszawa: Wiedza Powszechna, 1961.

[5] Bohumír Hlava: Rośliny kosmetyczne. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1984, s. 62. ISBN 83-09-00765-5.

[6] Maguelonne Toussaint-Samat: Historia naturalna i moralna jedzenia. Warszawa: WAB, 2002, s. 466–467. ISBN 83-88221-32-9.

[:0-7] ElaheE. Delshad ElaheE. i inni, Medical uses of Carthamus tinctorius L. (Safflower): a comprehensive review from Traditional Medicine to Modern Medicine, „Electronic Physician”, 10 (4), 2018, s. 6672–6681, DOI: 10.19082/6672, ISSN 2008-5842, PMID: 29881530, PMCID: PMC5984022 [dostęp 2018-07-10] .

[Junlatat-2014-8] Junlatat J, Sripanidkulchai B. Hair growth-promoting effect of Carthamus tinctorius floret extract. „Phytother Res”. 28 (7), s. 1030–1036, lipiec 2014. DOI: 10.1002/ptr.5100. PMID: 24338940. (ang.).

[Kumar-2012-9] Kumar N, Rungseevijitprapa W, Narkkhong NA, Suttajit M, Chaiyasut C. 5α-reductase inhibition and hair growth promotion of some Thai plants traditionally used for hair treatment. „J Ethnopharmacol”. 139 (3), s. 765–771, luty 2012. DOI: 10.1016/j.jep.2011.12.010. PMID: 22178180. (ang.).

[Tab-10] Hanna Kunachowicz; Beata Przygoda; Irena Nadolna; Krystyna Iwanow: Tabele składu i wartości odżywczej żywności. Wyd. II zmienione. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2017, s. 293. ISBN 978-83-200-5311-1.

[IOM-infobox-11] Dietary Reference Intakes Tables and Application. Institute of Health. The National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine. (ang.).

[12] Marian Rejewski: Pochodzenie łacińskich nazw roślin polskich. Warszawa: KiW, 1996. ISBN 83-05-12868-7.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]