Krzemienica (powiat łańcucki)
Krzemienica – wieś w Polsce, położona w województwie podkarpackim, w powiecie łańcuckim, w gminie Czarna[5][4].
| wieś | |
 Nowy kościół | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Wysokość |
190 - 270 m n.p.m. |
| Liczba ludności (31-12-2021) |
3033[2] |
| Strefa numeracyjna |
17 |
| Kod pocztowy |
37-127[3] |
| Tablice rejestracyjne |
RLA |
| SIMC |
0647279[4] |
Położenie na mapie gminy Czarna  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa podkarpackiego  | |
Położenie na mapie powiatu łańcuckiego  | |
 50°03′55″N 22°10′52″E/50,065278 22,181111[1]
| |
| Strona internetowa | |
W latach 1954–1972 wieś należała do i była siedzibą władz gromady Krzemienica. Od 1 stycznia 1973 do 1 lipca 1976 w gminie Łańcut[6][7]. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa rzeszowskiego.
Krzemienica jest bardzo dużą wsią, liczącą około 3 tys. mieszkańców. Miejscowość położona jest około 3 km na zachód od Łańcuta, przy drodze wojewódzkiej nr 881. Jest siedzibą rzymskokatolickiej parafii Matki Bożej Pocieszenia.
Integralne części wsi edytuj
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0647285 | Chodakówka | część wsi |
| 0647291 | Gajówka | część wsi |
| 0647300 | Jawornik | część wsi |
| 0647339 | Kolonia | przysiółek |
| 0647316 | Nizioły | część wsi |
| 0647322 | Zegartówki | część wsi |
Historia Krzemienicy edytuj
Krzemienia leżała na prastarym szlaku z Rusi Czerwonej przez Sandomierz do Krakowa. O Krzemienicę, według legendy, w pradawnych czasach, zahaczali kupcy, aby tu zdobyć krzemień potrzebny do zapalania ognia. Według tradycji Krzemienica istniała w roku 1341 r., choć inni wymieniają daty z końca połowy XIV w. Wówczas Kazimierz Wielki przyłączył do Korony tę cześć Rusi Czerwonej (Sanok i okolice Rzeszowa).
Wieś powstała prawdopodobnie na przełomie XIII i XIV, dokumenty podają, iż parafia w Krzemienicy została erygowana w 1349 roku[8]. Krzemienicę wymieniono również 23 listopada 1381 r. w dokumencie lokacyjnym nieistniejącej dziś wsi Longynaw, w którym występuje sołtys Krzemienicy Hanus Stachar. W 1450 roku właścicielem był Jan z Pilczy syn Elżbiety Granowskiej trzeciej żony Władysława Jagiełły właściciel pobliskiego Łańcuta[9].
W 1492 r. wzniesiono tu świątynię, chociaż są też i wcześniejsze ślady jej istnienia, i być może pierwotna budowla została zniszczona w czasie najazdów tatarskich.
Krzemienica od początku, była związana z rodem Pileckich. W wieku XVI rodzina Pileckich przyjęła kalwinizm i dobra kościelne, kościoły i kaplice, przeszły na własność protestantów. Po 1570 r. przywrócił katolicyzmowi okręg łańcucki Marcin Stadnicki, z Nowego Żmigrodu – bratanek „Diabła” Stadnickiego, kasztelan sanocki- dziedzic Krzemienicy. Osadnicy napływali do ziemi łańcuckiej ze Śląska, ponieważ Władysław Opolczyk spokrewniony z książętami śląskimi, sprawował z ramienia Króla Polski władzę na pograniczu Rusi Czerwonej i przydzielił ziemie dla dwunastu rodzin śląskich i w dokumentach to poświadczał. W 1586 roku; dobra łańcuckie wraz z Krzemienicą stały się własnością Stadnickich. Burzliwe losy Stanisława Stadnickiego opisuje W. Łoziński w „Prawem i Lewem,” gdzie na kilku stronach czytamy o potyczkach i bitwach „Diabła łańcuckiego” ze swoim sąsiadem Łukaszem Opalińskim na terenie Krzemienicy.
W 1610 r., kiedy to został w tej miejscowości zabity Władysław Stadnicki, syn Stanisława („Diabła”) Stadniccy utracili Krzemienicę na rzecz Lubomirskich. Donacja Stanisława Lubomirskiego z 6 maja 1633 r. przekazała konwentowi o.o. Dominikanów folwark na terenie Woli Krzemienickiej o obszarze 104 ha. W latach potopu Krzemienica została zniszczona tak jak i Leżajsk przez Szwedów i przez Siedmiogrodzian Rakoczego w 1657 r. Teodor Lubomirski w 1723 lub 1727 założył we wsi szpital dla ubogich.Świadczą o tym akta tego szpitala, z 1827 roku. Jego pensjonariusze m.in. mieli obowiązek modlitwy za zmarłych i opiekę nad kościołem. Szpital przetrwał do początku lat 40. XX w. Ostatnimi właścicielami Krzemienicy od 1816 do 1939 roku byli Potoccy. W połowie września 1939 r. wkroczyli tu Niemcy i rozpoczęła się okupacja. W pobliżu znajdowała się wtedy granica niemiecko-sowiecka, aż do napaści hitlerowców na ZSRR. 22 lipca 1944 r. wkroczyli tu sowieci.
Kościół w Krzemienicy edytuj
W Krzemienicy znajduje się zabytkowy kościół parafialny pw. św. Jakuba Starszego
 |
Zasugerowano, aby wydzielić z tego artykułu fragmenty do artykułu [[{{{1}}}]]. |
W dotychczasowej literaturze przyjmuje się, że świątynia ta zbudowana została w latach 1750-1754, po pożarze wcześniejszego kościoła, wzniesionego w 1492 r. Prawdopodobnie jednak była to jedynie przebudowa i rozbudowa gotyckiego obiektu wymuszona przez pożar, polegająca na wymianie spalonych belek, przekształceniu wnętrza (wydzieleniu trzech naw w korpusie), poszerzeniu zakrystii, dodaniu kruchty północnej i przedsionka zachodniego. Obok kościoła ok. 1750 r. wzniesiono dzwonnicę. Zespół remontowano w 1827 r. (m.in. wykonano obecne ogrodzenie i zbudowano kostnicę). W latach 90. XX w. przeprowadzono prace zabezpieczające.
Ludzie związani z Krzemienicą edytuj
- Franciszek Frączek (1908–2006) – malarz i grafik
- Józef Nizioł (1938–2021) – matematyk i mechanik, profesor Politechniki Krakowskiej
- Sylwia Pelc (ur. 1990) – urodzona w Krzemienicy polska siatkarka
- Roman Peszko (1893–1940) – kapitan administracji (piechoty) Wojska Polskiego, kawaler Krzyża Walecznych, ofiara zbrodni katyńskiej[10].
- Antoni Tyczyński (1856–1925) – ksiądz katolicki, organizator spółdzielczości wiejskiej, działacz społeczny
Przypisy edytuj
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 63174
- ↑ Statystyka ludności wg stanu na dzień 31-12-2021 r. Powierzchnia i ludność gminy Czarna [dostęp 2022-07-04]
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 626 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b c TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
- ↑ a b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części. „Dziennik Ustaw”. Nr 29, poz. 200, s. 1867, 2013–02–15. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. [dostęp 2014-03-09].
- ↑ Wieś Krzemienica (podkarpackie) w liczbach » Przystępne dane statystyczne [online], polskawliczbach.pl [dostęp 2024-04-23] (pol.).
- ↑ Dz.U. z 1976 r. nr 24, poz. 143
- ↑ l, Rola religii / Dziedzictwo kulturowe / Kultura / Gmina Białobrzegi [online], gmina-bialobrzegi.pl [dostęp 2020-11-13] (pol.).
- ↑ Akta Grodzkie i Ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej z Archiwów tak zwanego bernardyńskiego we Lwowie wydane staraniem Galicyjskiego Wydziału Krajowego, 1888 rok, Tom 13, Termini terrestres Przeworscenses 1450.
- ↑ Jędrzej Tucholski, Mord w Katyniu, 1991, s. 188.
Bibliografia edytuj
- Zdzisława Liebchen, Krzysztof Liebchen, Nasza Krzemienica, Krzemienica 2008, ISBN 978-83-927704-0-4.
Linki zewnętrzne edytuj
- Krzemienica 3(2), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 775.