Księstwo bydgosko-wyszogrodzkie
Księstwo bydgosko-wyszogrodzkie – najbardziej na północ wysunięta dzielnica Kujaw, istniejąca w latach 1314–1323 (1327).
| 1314–1323 (1327) | |
| Język urzędowy | |
|---|---|
| Stolica | |
| Typ państwa | |
| Głowa państwa | |
| Podział księstwa inowrocławskiego po śmierci Ziemomysła |
1314 |
| Włączenie do Korony Królestwa Polskiego |
1327 |
| Religia dominująca | |
.png)
Geografia edytuj
Księstwo obejmowało terytoria dwóch kasztelanii kujawskich: bydgoskiej i wyszogrodzkiej, w przybliżeniu obszar dzisiejszego powiatu bydgoskiego.
Naturalną granicą wschodnią była Wisła, zachodnią – rynna jezior byszewskich. Południową granicę wyznaczał skraj Puszczy Bydgoskiej oraz rzeka Noteć. Na północy granica była umowna, sięgała od Trzęsacza nad Wisłą po styk rzeki Brdy i jezior byszewskich.
Główne grody na terytorium księstwa to Wyszogród, Bydgoszcz, Solec (Kujawski), Byszewo. Jedynym miastem na wymienionym obszarze w okresie istnienia księstwa był Solec lokowany w 1325 r.
Historia edytuj
Księstwo, zwane Kujawami Północnymi powstało w następstwie podziałów dzielnicowych, po śmierci księcia inowrocławskiego Ziemomysła (zm. 1287) Władca pozostawił trzech małoletnich synów: Leszka (ur. 1275), Przemysła (ur. 1278) i Kazimierza (ur. 1280–1287).
Początkowo rządy sprawowała żona zmarłego – regentka Salomea. Wychowywała ona synów w duchu ekspansji na Pomorze Gdańskie, gdyż walczyła o spadek po ojcu Samborze II – dawnym władcy pomorskiej dzielnicy lubiszewsko-tczewskiej. Do opieki poczuwał się również ich stryj Władysław Łokietek, który m.in. wydał za mąż ich córkę Fenennę (1290 r.)
Od 1294 r. trzej bracia: Leszek, Przemysł i Kazimierz rozpoczęli sprawowanie samodzielnej władzy na Kujawach Zachodnich (dzielnica, która obejmowała kasztelanie: inowrocławską, bydgoską, słońską, kruszwicką, radziejowską). W niektórych dokumentach wystawianych przez młodych książąt pojawia się Bydgoszcz, jako składnik tytulatury, zawsze jednak za miejscowościami „starszymi”: Inowrocławiem i Wyszogrodem. Notowano również pobyty książąt w Wyszogrodzie.
W 1296 r. po śmierci króla Wielkopolski i Pomorza Gdańskiego Przemysła II, Władysław Łokietek przyłączył do Kujaw inowrocławskich dodatkowo kasztelanię wyszogrodzką (kasztelania ta należała już do Kujaw w latach 1242–1271). Przekazał ją w ramach rekompensaty dla książąt Leszka, Przemysława i Kazimierza za rezygnację z praw do Pomorza przysługujących im po matce Salomei. Odbyło się to w związku z uprzednią zbrojną próbą opanowania Pomorza Gdańskiego przez Leszka (1296 r.).
Po powrocie Leszka z niewoli czeskiej (1312 r.), bezpośrednio po śmierci Salomei (1313 r.) bracia przystąpili do podziału ojcowizny, w celu wydzielenia udzielnych księstw, rządzonych samodzielnie przez każdego z nich:
- Leszek tytułował się odtąd księciem Kujaw i Inowrocławia,
- Przemysł – księciem Kujaw, Wyszogrodu i Bydgoszczy,
- Kazimierz – księciem Kujaw i Gniewkowa (księstwo to wykrojono z części kasztelanii gniewkowskiej i słońskiej).
Księstwo bydgosko-wyszogrodzkie Przemysła powstało między 12 października 1314 r., a 6 kwietnia 1315 r., kiedy przedstawił się jako Dominius Wyszogrodiensis et Bidgostiensis. Książę przez 13 lat sprawował władzę na tym terytorium. W 1318 r. Przemysł zawarł z Leszkiem układ o przeżycie, jednak ok. 1323 r. starszy brat abdykował. W tej sytuacji w 1323 r. Przemysł zyskał również pod swoje zwierzchnictwo księstwo inowrocławskie przekazane mu przez brata Leszka. Odtąd tytułował się księciem Kujaw, panem Inowrocławia i Wyszogrodu. Jego dzielnica obejmowała cztery kasztelanie: bydgoską, wyszogrodzką, inowrocławską i kruszwicką.
W 1327 lub 1328 r. wobec wybuchu wojny polsko-krzyżackiej w celu ułatwienia Łokietkowi prowadzenia działań wojennych, Przemysł zgodził się na objęcie księstwa sieradzkiego, w zamian za pozostawienie księstwa inowrocławskiego Łokietkowi.
Hierarchia urzędnicza edytuj
Księstwo bydgosko-wyszogrodzkie w hierarchii „starszeństwa” znajdowało się na drugim miejscu na Kujawach Inowrocławskich. Posiadało ono podstawowe urzędy ziemskie o funkcjach administracyjnych, sądowych, fiskalnych i obronnych (kasztelanie, sędstwo, podkomorstwo), a nadto podczaszego, podkoniego, podstolego.
Wojewoda – wspólny urzędnik dla trzech księstw zachodniokujawskich rezydował w Inowrocławiu. Natomiast w hierarchii kasztelanów zachodniokujawskich, pierwsze miejsce zajmował inowrocławski, następnie bydgoski zwany czasem podwojewodą (vicepalatinus), potem kolejno: wyszogrodzki lub kruszwicki (zamątwiański), słoński i na koniec gniewkowski lub michałowski.
W dzielnicy bydgosko-wyszogrodzkiej najważniejszymi urzędnikami byli kasztelanowie. Od czasu przejścia terytorium wyszogrodzkiego do Kujaw (1296 r.) urzędowało dwóch kasztelanów, w bydgoskim (od 1286 do 1330 r.) siedmiu. Urząd kasztelana wyszogrodzkiego zanikł po 1314 r. Wszystko wskazuje na to, że jego funkcję przejął kasztelan bydgoski. Spośród urzędów średnich zarówno sędziowie (Przybysław z Leszcz, Jakub z Leszcz), jak i podkomorzowie (Bogumił z Pakości) prawdopodobnie urzędowali w Wyszogrodzie.
Spuścizną po księstwie bydgosko-wyszogrodzkim (jak również po okresie rządów Kazimierza Słupskiego 1370–1377 i Władysława Opolczyka 1378–1392) była tradycja odrębnej hierarchii urzędów ziemskich dla ziemi bydgoskiej.
Książęta bydgosko-wyszogrodzcy edytuj
Zobacz też edytuj
Przegląd bydgoskich jednostek administracyjnych:
- Kasztelania wyszogrodzka (1145–1314, Wyszogród – warownia zniszczona w 1330 r., w obrębie dzisiejszej Bydgoszczy)
- Kasztelania bydgoska (1238–1793)
- Starostwo bydgoskie (1358–1780)
- Obwód Nadnotecki (1772–1807)
- Departament bydgoski (1807–1815)
- Rejencja bydgoska (1815–1920)
- Rejencja bydgoska (1939–1945)
- Województwo bydgoskie (tzw. duże) (1950–1975)
- Województwo bydgoskie (tzw. małe) (1975–1998)
- Województwo kujawsko-pomorskie (po 1999 r.)
Inne:
- Burmistrzowie i prezydenci Bydgoszczy (od 1362 r.) – organizacja samorządu miejskiego na przestrzeni lat, lista burmistrzów i prezydentów
- Bydgoscy urzędnicy ziemscy – urzędnicy ziemscy na ziemi bydgoskiej od początku XIV wieku do czasu I rozbioru Polski
- Wojewodowie bydgoscy (1945–1998)
Bibliografia edytuj
- Biegański Zdzisław red: Dzieje Fordonu i okolic: Bydgoszcz: Kujawsko-Pomorskie Towarzystwo Kulturalne, 1997
- Biegański Zdzisław, Jastrzębski Włodzimierz red.: Bydgoszcz jako ośrodek administracyjny na przestrzeni wieków, zbiór studiów. Bydgoszcz 1998.
- Biskup Marian red.: Historia Bydgoszczy. Tom I do roku 1920. Warszawa-Poznań: Bydgoskie Towarzystwo Naukowe, 1991
- Guldon Zenon: Podziały administracyjne Kujaw i ziemi dobrzyńskiej w XIII-XIV wieku: Warszawa, Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1974.
- Karczewska Joanna. Urzędnicy książąt kujawskich Leszka, Przemysława i Kazimierza Ziemysławowiców część I. Ziemia Kujawska XII. Inowrocław, 1997.
- Karczewska Joanna. Urzędnicy książąt kujawskich Leszka, Przemysława i Kazimierza Ziemysławowiców część II. Ziemia Kujawska XIII. Inowrocław, 1998.
- Karczewska Joanna. Elita Kujaw Inowrocławskich podczas rządów synów Ziemomysła Ziemia Kujawska XIV. Inowrocław, 2000-2001.
- Karczewski Krzysztof, Sieradzan Wiesław. Postawy polityczne książąt kujawskich Siemysławowiców. Ziemia Kujawska IX. Inowrocław, 1993.
- Karwasińska Jadwiga: Sąsiedztwo kujawsko-krzyżackie 1235-1343: Rozprawy Historyczne Towarzystwa Naukowego Warszawskiego T. VII z. 1:1923
- Nowakowski Tomasz. Kazimierz Wielki a Bydgoszcz. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2003
- Szybkowski Sobiesław. Ziemscy urzędnicy bydgoscy za Andegawenów i pierwszych Jagiellonów (1370-1492). Ziemia Kujawska XIV. Inowrocław, 2000-2001.
- Śliwiński Błażej: Pogranicze kujawsko-pomorskie w XII-XIII wieku: z dziejów Bydgoskiego i Wyszogrodzkiego w latach 1113–1296: Warszawa-Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe: 1989
- Zajączkowski Stanisław. Polska a Zakon Krzyżacki w ostatnich latach Władysława Łokietka. Lwów. Towarzystwo Naukowe, 1929
Linki zewnętrzne edytuj
- Historia Bydgoszczy dla wymagających. nasza.bydgoszcz.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-03-06)].