Kukułka Fuchsa, stoplamek Fuchsa (Dactylorhiza fuchsii (Druce) Soó) – gatunek rośliny należący do rodziny storczykowatych. Często uważany jest za podgatunek kukułki plamistej (D. maculata subsp. fuchsii). Występuje w Europie i Azji[3]. W Polsce występuje na terenie całego kraju, jednak jest rośliną rzadką[4].

Kukułka Fuchsa
Ilustracja
Kwiatostan
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

szparagowce

Rodzina

storczykowate

Podrodzina

storczykowe

Rodzaj

kukułka

Gatunek

kukułka Fuchsa

Nazwa systematyczna
Dactylorhiza fuchsii
Synonimy
  • Orchis fuchsii Druce
  • Dactylorhiza maculata subsp. fuchsii (Druce)Hyl.

Morfologia edytuj

Łodyga
Prosta, pełna, kanciasta, ulistniona, cienka, zielona, osiąga wysokość do 30 cm, a w dobrych warunkach dorasta do 70 cm.
Liście
Osadzone skrętoległe na pędzie od 3 do 6 sztuk. Dolne podłużne, lancetowate, szerokoeliptyczne, tępo zakończone, pokryte plamkami. Górne liście obejmują łodygę.
Kwiaty
Zebrane w kłos, średniej wielkości, zwykle bezwonny o barwie od bladoróżowej przez czerwoną do ciemnofioletowej z bordowym rysunkiem. Znamię pokryte jest lepką, bogatą w glukozę substancją przywabiającą owady. Warżka z bardzo zmiennym wzorem w kształcie punktów i linii, łatka środkowa warżki ostra i dłuższa od bocznych. Boczne płatki silnie odgięte w tył. Kwiatostan wielokwiatowy, gęsty, położony w szczytowej części pędu.
Owoce
Torebka z dużą ilością bardzo drobnych nasion, rozsiewanych przez wiatr.
Gatunki podobne
Bardzo podobna jest kukułka plamista, do niedawna gatunki te nie były od siebie odróżniane i często są z sobą mylone. Największe różnice między nimi dotyczą budowy kwiatu.

Biologia i ekologia edytuj

Bylina, geofit. Kwitnie od kwietnia do czerwca. Od pozostałych kukułek (stoplamków) różni się tym, iż jako jeden z nielicznych oferuje owadom nektar. Rośnie w żyznych wilgotnych lasach olszowych, na brzegach wód, na podmokłych łąkach i torfowiskach, czasami na skrajach łąk i w podmokłych zaroślach na granicy z lasem. Lubi gleby wilgotne, żyzne, o odczynie zbliżonym do obojętnego. Jest mrozoodporna, bez okrywy śnieżnej znosi dobrze niskie temperatury. Liczba chromosomów 2n=40[4].

Ochrona edytuj

Roślina objęta jest w Polsce ścisłą ochroną gatunkową. Umieszczona na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski[5] w grupie gatunków narażonych na wyginięcie (kategoria zagrożenia V). Największym zagrożeniem są skutki działalności człowieka; osuszanie i melioracja terenów, regulacja rzek oraz niszczenie lasów łęgowych. Zagraża jej także zarastanie torfowisk i łąk na których występuje przez trzcinę lub krzewiastą roślinność.

Zmienność edytuj

Tworzy mieszańce z gółką długoostrogową, kukułką bzową, k. krwistą, k. Russowa i k. szerokolistną[4]. Gatunek zróżnicowany na sześć podgatunków[3]:

  • Dactylorhiza fuchsii subsp. carpatica (Batoušek & Kreutz) Kreutz – występuje na Słowacji
  • Dactylorhiza fuchsii subsp. fuchsii – rośnie w całym zasięgu gatunku
  • Dactylorhiza fuchsii subsp. hebridensis (Wilmott) Soó – występuje na Wyspach Brytyjskich
  • Dactylorhiza fuchsii subsp. okellyi (Druce) Soó – rośnie na Wyspach Brytyjskich
  • Dactylorhiza fuchsii subsp. psychrophila (Schltr.) Holub – występuje w zachodniej i północnej Europie oraz północnej Azji
  • Dactylorhiza fuchsii subsp. sooana (Borsos) Borsos – rośnie w Czechach, Słowacji i na Węgrzech

Przypisy edytuj

  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-08-03] (ang.).
  3. a b Dactylorhiza fuchsii na eMonocot [dostęp 2013-11-27].
  4. a b c Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
  5. Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.

Bibliografia edytuj

  • Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.