Kultura oryniacka
Kultura oryniacka (40-20 tys. lat temu) – górnopaleolityczna kultura narzędzi odłupkowych i klingowych, a także kościanych i rogowych, rozwijająca się w Europie, Azji, Afryce Północnej[potrzebny przypis]; w Polsce na południu (w Krakowie i koło Krakowa) oraz południowym zachodzie (Śląsku)[1].
Szerzycielem kultury jest Homo sapiens sapiens[1]. W tym okresie pojawiają się liczne przedmioty ozdobne[1], figurki kobiece znane dziś pod określeniem paleolitycznej Wenus, kult grzebania zmarłych i pierwsze trwałe domostwa[potrzebny przypis]. Z kulturą oryniacką związane są pierwsze znane przedstawienia obrazowe, np. schematyczne rysunki zwierząt[2]. Przemysł cechuje technologia wiórowa obróbki kamienia, produkcja drapaczy, rylców, wiórowców i wysoka znajomość obróbki kości[1].
Nazwa kultury pochodzi od znajdującej się w Pirenejach jaskini Aurignac[2]. Jaskinia ta została zbadana w 1860 przez E. Larteta[2].
Kultura oryniacka została wyodrębniona w 1906 przez Henriego Breuila oraz E. Cartailhaca jako proponowane określenie dla kultur istniejących pomiędzy kulturami mustierskimi a soultrejskimi[2]. Lokalna odmiana tej kultury w Anatolii bywa określana jako przemysł kemeryjski, niejasne pozostają jej związki z tzw. lewanto-oryniakiem z terenu Syropalestyny[3].
Podział chronologiczny edytuj
W latach 30. XX wieku D. Peyroni zaproponował podział chronologiczny kultury oryniackiej na pięć faz[2]:
- faza I - szerokie, rozszczepione ostrza kościane z renifera, grube drapacze tzw. łódkowate
- faza II - romboidalne ostrza kościane bez rozszczepienia, drapacze zwężają się, pojawiają się tzw. drapacze pyskowate
- fazy III i IV - ostrza kościane o okrągłym przekroju, zanika tzw. retusz oryniacki
- faza V - ostrza kościane ze ściętą podstawą oraz dwustożkowe, liczne drapacze łódkowate i rylce
Polska edytuj
Na terenach dzisiejszej Polski rozwojowi kultury oryniackiej i nasileniu migracji sprzyja ocieplenie się klimatu i cofanie się lodowca. Polskę południową zamieszkują liczne gromady ludzi, zamieszkujących nie tylko w grotach i jaskiniach, ale i w osadach na terenie otwartym. Na stanowiskach archeologicznych kultury oryniackiej znajduje się – obok narzędzi krzemiennych (rylce klinowe, noże wiórowe, skrobacze odłupkowe itp.) – także wyroby kościane, jak ostrza oszczepów, oraz ozdoby z muszli i zębów zwierzęcych[1]. W Jaskini Mamutowej w Polsce znaleziono m.in. obrobione ciosy mamuta pochodzące z okresu oryniackiego[1].
Zobacz też edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ a b c d e f Piotr Kaczanowski, Janusz Krzysztof Kozłowski, Najdawniejsze dzieje ziem polskich (do VII w.), Kraków: Fogra, 1998 (Wielka historia Polski), s. 74-76, ISBN 83-85719-35-0.
- ↑ a b c d e Michel Brézillon, Encyklopedia kultur pradziejowych, Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1981, s. 144-145, ISBN 83-221-0143-0.
- ↑ Pior Bieliński, Starożytny Bliski Wschód. Od początków gospodarki rolniczej do wprowadzenia pisma, PWN, Warszawa, 1985, ISBN 83-01-05519-7, str. 136.